رحا مدیا | یوسف پورجم
در دنیای امروز، دو مفهوم «غیرت دینی» و «مدارای اجتماعی» گاه به‌عنوان دو قطب مخالف معرفی می‌شوند، به‌گونه‌ای که غیرت دینی را مانع از ایجاد مدارا و همزیستی اجتماعی معرفی می‌کنند. این تصویر که در سال‌های اخیر در برخی مباحث فرهنگی و اجتماعی برجسته شده‌است، غیرت‌مندان دینی را به‌عنوان عامل تنش‌های اجتماعی معرفی می‌کند و ادعا دارد که افراد معتقد به اصول و ارزش‌های دینی، مانعی برای تعاملات اجتماعی آرام و صلح‌آمیز هستند. این در حالی‌است که تجربه‌های تاریخی و فرهنگی جوامع مسلمان نشان‌می‌دهد که غیرت دینی، همواره یکی از عوامل تقویت مدارا و انسجام اجتماعی بوده است. در این یادداشت، تلاش خواهیم کرد با بررسی دقیق این دو مفهوم، نشان دهیم که غیرت دینی نه‌تنها مغایرتی با مدارا ندارد، بلکه خود یکی از عوامل مهم در ایجاد و تقویت همبستگی اجتماعی و حمایت از حقوق دیگران است.
تعریف و مصادیق غیرت دینی
غیرت دینی به‌عنوان یکی از ارزش‌های اساسی در جوامع مذهبی، به‌معنای احساس مسئولیت و تعهد قوی نسبت به حفظ ارزش‌ها و اصول دینی است. این غیرت نه‌تنها شامل دفاع از ارزش‌های دینی در برابر تهدیدات خارجی می‌شود، بلکه شامل نظارت بر رفتار فردی و اجتماعی و تلاش برای ترویج اخلاقیات دینی در جامعه نیز می‌باشد. غیرت دینی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، چرا که افراد مؤمن با تکیه‌بر آن، سعی می‌کنند تا از ناهنجاری‌های اخلاقی و اجتماعی جلوگیری کنند و محیطی سالم و متعادل برای خود و دیگران فراهم آورد.
در خانواده، غیرت دینی می‌تواند به‌عنوان حفاظی برای ارزش‌های اخلاقی عمل کند. پدران و مادرانی که نسبت به تربیت دینی فرزندان خود حساس هستند، به‌واسطه غیرت دینی تلاش می‌کنند تا آنان را به رعایت اصول دینی و اخلاقی ترغیب کنند. در سطح اجتماعی، غیرت دینی افراد را ملزم می‌کند تا در برابر بی‌عدالتی‌ها و انحرافات اجتماعی واکنش نشان دهند و در مسیر اصلاح جامعه گام بردارند. در سیاست نیز، غیرت دینی می‌تواند عاملی برای دفاع از حقوق مردم و مبارزه با ظلم و فساد باشد.
مدارا و انسجام اجتماعی
مدارا به‌معنای تحمل و پذیرش تفاوت‌ها و اختلافات است. در جوامع چندگانه و متنوع، مدارا یکی از کلیدهای اصلی حفظ صلح و همزیستی مسالمت‌آمیز است. افراد و گروه‌های مختلف با داشتن تفاوت‌های فکری، مذهبی و فرهنگی نیازمند آن هستند که یکدیگر را بپذیرند و برای ایجاد یک جامعه متحد و منسجم، به اصول مدارای اجتماعی پایبند باشند. این مدارا می‌تواند در سطوح مختلف، از خانواده و محیط کار گرفته تا سطح ملی و بین‌المللی، تأثیرگذار باشد.
انسجام اجتماعی نیز به‌معنای وجود همبستگی و هماهنگی میان افراد جامعه است. این همبستگی به‌واسطه احترام به حقوق و آزادی‌های دیگران، رعایت عدالت و تساوی حقوق و تلاش برای حفظ وحدت میان گروه‌های مختلف اجتماعی شکل می‌گیرد. مدارا یکی از ابزارهای کلیدی برای تقویت این انسجام است، زیرا از بروز تنش‌ها و درگیری‌های اجتماعی جلوگیری می‌کند و زمینه را برای تعامل سازنده فراهم می‌آورد.
ارتباط میان غیرت دینی و مدارای اجتماعی
با وجود برداشت‌های غلطی که گاه از رابطه غیرت دینی و مدارا اجتماعی ارائه می‌شود، در واقعیت این دو مفهوم نه‌تنها در تعارض نیستند، بلکه مکمل یکدیگر نیز هستند. غیرت دینی، به‌ویژه در جوامع مذهبی، به‌عنوان نیرویی انگیزشی برای حفظ ارزش‌ها و اصول اخلاقی عمل می‌کند و افراد را به رعایت عدالت و انصاف در برخورد با دیگران ترغیب می‌کند. یک فرد با غیرت دینی به‌دلیل تعهد به اصول دینی، نسبت به حقوق دیگران نیز حساس است و تلاش می‌کند تا در برخورد با اختلافات، انصاف و عدالت را رعایت کند.
از سوی دیگر، مدارا نیز نه به‌معنای بی‌تفاوتی نسبت به ارزش‌ها، بلکه به‌معنای احترام به تنوع و تفاوت‌هاست. در واقع، غیرت دینی افراد را به مدارا و احترام به حقوق دیگران هدایت می‌کند، چرا که در ارزش‌های دینی، احترام به انسانیت و حقوق افراد جایگاه مهمی دارد. به‌عنوان مثال، در تاریخ اسلامی، علمای دینی و رهبران مذهبی همیشه به‌عنوان مدافعان اصلی وحدت و همبستگی اجتماعی شناخته‌شده‌اند. آنان با تکیه‌بر اصول دینی، به‌دنبال تقویت تعاملات اجتماعی و حمایت از حقوق ضعیفان و نیازمندان بوده‌اند.
نقش غیرت اسلامی در حفظ وحدت
غیرت اسلامی، به‌عنوان یک نیروی معنوی، افراد را به‌سوی حفظ هویت دینی و اجتماعی سوق می‌دهد. این هویت مشترک، خود یکی از عوامل اصلی در حفظ وحدت جامعه است. زمانی که افراد بر اساس اصول اسلامی به حقوق دیگران احترام می‌گذارند و در مقابل ظلم و بی‌عدالتی ایستادگی می‌کنند، فضای اجتماعی مناسب‌تری برای تعامل و همکاری به وجود می‌آید. این تعاملات سازنده، به ایجاد وحدتی پایدار در جامعه منجر می‌شود.
در نتیجه، غیرت دینی و مدارا اجتماعی نه‌تنها در تقابل با یکدیگر نیستند، بلکه در واقع دو روی یک سکه هستند. غیرت دینی با تقویت تعهدات اخلاقی و دینی، زمینه‌ساز مدارای اجتماعی و ایجاد وحدت در جامعه است. افراد معتقد به ارزش‌های دینی، به‌دلیل تعهدات اخلاقی خود، به رعایت حقوق دیگران و ایجاد تعاملات مسالمت‌آمیز پایبند هستند. از این رو، ضروری است که به‌جای تعمیم برداشت‌های غلط، با تعمق بیشتر به بررسی نقش واقعی غیرت دینی در تقویت همبستگی و انسجام اجتماعی بپردازیم و از سوءتفاهم‌های موجود در این زمینه دوری کنیم.
