رحا مدیا | طیبه زاهدی، پژوهشگر اخلاق
جناب هادی سروش در بیانی وظیفه انبیا و اولیاء(ع) را تنها ابلاغ، خیرخواهی و وفای به پیمان‌های الهی می‌دانند و اذعان می‌کنند که در سیره پیامبر گرامی اسلام(ص) و اهل‌بیت(ع) هیچ‌گونه تحمیلی در دینداری نبوده است.
در پاسخ عرض می‌کنیم که بنابر آموزه‌های دین مبین اسلام مانند آیه «لا اکراه فی الدین» در انتخاب دین تحمیلی وجود ندارد، البته این عدم تحمیل به این معناست که اجبار و اکراه تکوینی نفی شده‌است. یعنی خداوند متعال به‌اجبار مکانیکی کسی را به‌سوی دین نمی‌کشد، اما این به این معنا نیست که از جهت تشریعی نیز کسی را مکلّف به دینداری و مسلمان شدن نکند، زیرا هدف از خلقت انسان و جن چیزی جز عبودیت آنها نیست «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُون»؛ و من جن و انس را نیافریدم مگر برای اینکه عبادتم کنند و این عبودیت تنها با پذیرش دین الهی محقق می‌شود.
ضمن اینکه معنای «لا إِکْراهَ فِی الدِّین»؛ این است که نمی‌توان یک اعتقاد را به‌اجبار به کسی قبولاند؛ ولی دلالت بر این معنا ندارد که پس هر دینی را خواستید می‌توانید انتخاب کنید.
از طرفی در هر زمان، یک دین حق وجود دارد و معنای «لا اکراه» این نیست که در هر زمان، دین حق، متعدد است و هرکدام را خواستید می‌توانید انتخاب کنید.
اما بعد از پذیرش دین، اسلام عمل به آموزه‌های دین را از مسلمانان خواسته است. بله ورود در حریم خصوصی افراد و رصد آنها جایز نیست؛ اما در مواردی هم شرع و هم قانون عمل به آموزه‌های دینی و الزامات قانونی را لازم می‌دانند و حتی وجود مقدس حضرات معصومین(ع) هم در آن مدارا و مسامحه را جایز نمی‌دانستند که از آن جمله می‌توان به گزینه‌های زیر اشاره کرد:
انعطاف‌ناپذیری در برنامه‌های دینی
برنامه‌ها و تعالیم دینی انبیا اعم از عقاید، احکام و اخلاق که با ادله قطعی جزء دین شمرده می‌شوند به‌هیچ‌وجه قابل تسامح نیستند و به این بهانه که مورد پذیرش مردم نمی‌باشند و دردسرساز و مشکل آفرین هستند، نمی‌توان آنها را مورد مسامحه قرار داد.
عدم تساهل در حدود الهی
از نظر اسلام، اقدام مخالفان اگر منافع شخصی انسان را به‌خطر اندازد و عفو و مدارا، ظلم‌پذیری و ذلّت نباشد، شایسته است انسان شیوه مدارا و تساهل در پیش بگیرد. اما اگر اقدام مخالفان در تعارض با حدود الهی باشد، چون انسانیّت انسان در گرو رعایت حقوق الهی می‌باشد، مسامحه جایی ندارد و باید به اقدام عملی روی آورد. مهم‌ترین اقدام عملی که در اسلام تأکید فراوانی بر آن شده «امر به معروف و نهی از منکر» است که دارای شروط و مراحلی است. اما کمترین ثمره آن نظارت عمومی و حراست از احکام و حدود الهی است.
حضرت علی (ع) می‌فرماید: «مسلمانی که شکسته شدن حدود الهی را ببیند، اما واکنشی از خود نشان ندهد، مرده‌ای است بین زندگان.»
مهم‌ترین وظیفه حکومت اسلامی و فلسفه تأسیس آن اجرای احکام و حدود الهی است. از این‌رو، برخورد قاطع پیامبر به‌عنوان حاکم اسلامی در صدر اسلام با متخلّفان را شاهدیم و در آیات قرآن نیز بر اجرای احکام و حدود الهی تأکید شده‌است؛
عدم تسامح در عدالت اجتماعی و حقوق مردم
مانند غارتگران اموال بیت‌المال و اخلال‌گران امنیت اجتماعی؛ هدف کلی ادیان الهی برقراری موازین عدالت اجتماعی است تا زمینه تکامل اخلاقی و معنوی همه افراد پدید آید. در مواردی که حقوق شخصی مطرح هستند، می‌توان تسامح کرد؛ اما جایی که عدالت اجتماعی و حقوق افراد دیگر مطرح است، تسامح در کار نیست و باید با قاطعیت برخورد کرد.
