رحا مدیا | حجت الاسلام و المسلمین علی سرلک، استاد حوزه و دانشگاه
یک خانواده متعالی به جنبه‌های معنایی و معنوی حساس و ملتفت است. وقتی این اجتماع پنج نفره نورانی شکل می‌گیرد پرسش این است که حالا فضیلت و جنبه‌های ملکوتی این اجتماع چیست؟ چرا که اغلب به جنبه‌های معنوی این مسأله به آن جایگاه قدسی این اجتماع پنج نفره به حسب ظاهر ساده توجه می‌شود. در روایات فراوان داریم که مثلاً فرض کنید خدای متعال برای یک نگاه ساده و از سر مهر زن و شوهر نسبت به همدیگر چه مراتبی از معنویت و قدسیت قائل است، یا حرمتی که فرزندان برای پدر و مادر قائلند چه جنبه‌های قدسی‌ای دارد که امروزه توجه بیش از حد به امور مادی و عادی زندگی جنبه‌های معنوی و قدسی آن را تحت الشعاع قرار داده است.
خانواده از نظر قرآن همیشه کانون مودت و رحمت است: «وَ جَعَلَ بَیْنَکُمْ مودة وَ رَحْمَة»(۱) مودت و رحمت، هم پیشه پیامبر عظیم‌الشأن است که او اساساً اجر رسالتش مودّت است و هم اینکه روش آن بزرگوار است که رحمةللعالمین باشد. پس ما اگر بخواهیم به عنوان یک خانواده تراز، یک خانواده الگو برای اینکه خانواده‌های خودمان در هر موقعیت متفاوتی که هستند به ظرفیت‌های وجودی و رو به رشدی که در این ظرفیت پیش‌بینی شده برسند، بهترین کار اقتباس از نوع خانواده‌ورزی‌ای است که در خاندان پیامبر اتفاق می‌افتاده است.
حدیث شریف کسا که یک برش تاریخی است، دارای جنبه‌های معرفتی و سلوکی است که می‌تواند مقیاس برای اصطیاد(۲) ارکان و اصولی باشد که یک خانواده تراز و متعالی را در شرایط فعلی تجربه کنیم. نکات زیر برگرفته از حدیث شریف کسا و نقشه‌ای جهت کسب رضامندی و عافیت در زندگی است.
جایگاه قدسی خانواده رسول گرامی اسلام غیر قابل تصور است و شأن معنوی و الهی‌شان واقعاً به فراچنگ هیچ‌کس نمی‌آید، اما بنا به‌توصیه و تأکید قرآن، پیامبر الگوی ما هستند: «لَقَدْ کانَ لَکُمْ فی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَهٌ حَسَنَه»(۳) معنایش این است که اگرچه آنها ظرف بیکرانه وجودشان را از زلال حقایق توحیدی در ملازمات و مناسبات خانوادگی پر کرده‌اند؛ اما به هرحال ما هم ظرف کوچک خودمان را باید از همان حقایق پر کنیم. امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام فرمودند: «لاتقدرون علی ذلک؛ شما نمی‌توانید به آن مرتبه‌هایی که ما هستیم برسید» اما «ولکن أعینونی؛ اما مرا کمک کنید»، تا شما هم به ورعٍ و اجتهادٍ و عفةٍ و سدادٍ که همه اینها قابل‌تطبیق بر محیط خانواده است، برسید.
در حدیث شریف کسا چند اصل مشعشع را می‌توانیم مورد توجه قرار دهیم. یک، بحث خطاب‌آوری یا نام‌آوری دل‌نشینی است که بین اعضای خانواده وجود دارد. امام حسن و امام‌حسین، امیرالمؤمنین و پیامبر علیهم‌السلام، چگونه همدیگر را صدا می‌زدند، چگونه حضرت مرضیه را صدا می‌زدند و حضرت مرضیه چگونه پاسخ می‌داد؟ پیامبر می‌فرمود: «یا قرة عینی»، «یا ثمرة فؤادی». نوع خطاب‌آوری دل‌نشین در خانواده، یعنی یک خانواده موفق، یک خانواده تراز، خانواده‌ای است که به این خطاب‌ها و به مورد اشاره قرار دادن‌های همدیگر توجه ویژه‌ای دارد و در استفاده از تعابیر مهرورزانه و عاشقانه حتماً و حتماً دقت می‌کند. اینکه در خانواده‌ها گاهی فرزندان، پدر و مادرشان را، یا پدر و مادر نسبت به فرزندانشان تعابیر معمولی و دم‌دستی و گاهی خدایی نکرده همدیگر را با تعابیر بد صدا می‌زنند و به دستور قرآنی: «وَ لا تَنابَزُوا بِالْأَلْقاب»(۴) خواسته یا ناخواسته توجهی ندارند. خطاب‌آوری دل‌نشین یعنی در واقع تعابیری که به کار می‌بریم برای صدا زدن همدیگر در خانواده باید محترمانه، کریمانه، مهرورزانه و عاطفی باشد. خیلی روشن است این تعابیر، خطاباتش در سیره‌ای که اهل‌بیت نسبت به‌هم دیگر داشتند خیلی چشم‌گیر و دل‌نواز است. بهترین شاهد این بخش از کلام، نحوه صدا زدن اهل‌بیت در حدیث شریف کسا است. حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها از کلمات «یا ولدی» و «یا قرة عینی و ثمرة فؤادی» استفاده کرده‌اند. در جای دیگر خطاب به همسرشان این‌چنین می‌فرمایند: «رُوحی لِرُوحِکَ الْفِداء وَ نَفْسي لنَفْسِکَ الْوِقاء یا اَبَاالْحَسَنِ اِنْ کُنْتَ فی خَیْرٍ کُنْتَ مَعَکَ وَ اِنْ کُنْتَ فی شَرٍّ کُنْتَ مَعَکَ؛ روحم فدای تو و جانم سپر بلای تو، ای اباالحسن، اگر تو در خیری باشی من با تو هستم و اگر در بلا و مصیبتی هم باشی من با تو هستم.»(۵)
پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله در مورد فرزندان فرمود: «یکی از حقوق فرزند بر پدر این است که نام نیک و زیبا برای او انتخاب کند.»(6)
نکته دیگر در حدیث شریف کسا موضوع رعایت حرمت بزرگ‌تر و کوچک‌تر و سلسله مراتب است. در این حدیث سلسله مراتب و جایگاه آدم‌ها، پیامبر، فرزند و جایگاه همسر روشن است. این سلسله مراتب در مناسباتی که بین حضرت مرضیه سلام‌الله‌علیها و بقیه اعضای خانواده وجود دارد، به صورتی که اجازه می‌گیرند و اذن ملحق شدن می‌خواهند، این حرمتی که برای بزرگ‌تر در خانواده پیامبر به چشم می‌خورد، به‌معنای قوام یک خانواده و اساس خوشبختی است. همین مسأله وقتی که انعکاس ملکوتی و عرشی پیدا می‌کند و این خانواده می‌خواهد برای اهالی آسمان معرفی بشود، با محوریت حضرت زهرا معرفی می‌شود. در یک خانواده متعالی، در یک خانواده موفق، محور و سلسله مراتب وجود دارد. پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمودند: «الشَّیْخُ فی أَهْلِهِ کَالنَّبِیُّ فی أُمَّتِه؛ پیرمرد در خاندانش همچون پیامبر در امّتش است.»(7) در روایت آمده است پیرمردی به حضور رسول خدا شرفیاب شد. کسانی که در محضر آن حضرت بودند رعایت احترامش را ننمودند و در جا دادن کندی نشان دادند، حضرت از این رفتار خلاف ادب، ناراحت شد و به آنان فرمود: «کسی که به خردسالان ما ترحّم نکند و پیران ما را تکریم ننماید، از ما نیست.»(8)
اعضای یک خانواده موفق بنا بر اتفاقی که در حدیث شریف کسا بیان شده، نسبت به همدیگر غم‌خوار و نگرانند. وقتی پیامبر اظهار می‌کنند: «إنّی أجد فی بدنی ضُعفا»، بلافاصله واکنش عاطفی و احساسی حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها را در پی دارند. اینها در گرد هم هستند. دور هم هستند. مواظب هم هستند. همان اتفاقی که از سوره «هل أتی» آمده است، آنجا برای بیماری فرزندان، بقیه روزه می‌گیرند، نذر می‌کنند، غم‌خواری می‌کنند و نسبت به هم بی‌تفاوت نیستند. این خیلی نکته مهمی است، در واقع خلاصه مهرورزی و غم‌خواری و در کنار همدیگر بودن یک اصلی است که در خانواده‌های متعالی و خانواده‌های موفق باید رعایت شود.
یک خانواده متعالی به جنبه‌های معنایی و معنوی حساس و ملتفت است. وقتی این اجتماع پنج‌نفری نورانی شکل می‌گیرد، پرسش این است که «حالا فضیلت و جنبه‌های ملکوتی این اجتماع چیست؟» چرا که اغلب به جنبه‌های معنوی این مسأله، به آن جایگاه قدسی این اجتماع پنج‌نفری به‌حسب ظاهر ساده توجه می‌شود. در روایات فراوان داریم که مثلاً فرض کنید خدای متعال برای یک نگاه ساده و از سر مهر زن و شوهر نسبت به همدیگر چه مراتبی از معنویت و قدسیت قائل است، یا حرمتی که فرزندان برای پدر و مادر قائلند چه جنبه‌های قدسی‌ای دارد که امروزه توجه بیش از حد به امور مادی و عادی زندگی جنبه‌های معنوی و قدسی آن را تحت‌الشعاع قرار داده است. نباید خدایی نکرده بعضی‌ها را از این‌طرف به صرفاً جنبه‌های مادی متمرکز کند و انکار کنند که مثلاً یک احوال‌پرسی یک خطاب‌آوری دل‌نشین، یک غصه‌دار شدن، هیچ جنبه معنوی‌ای ندارد و صرفاً زندگی را مادی‌محور ببینند و یا بعضی‌ها از آن‌طرف شروع کنند به فضیلت‌تراشی‌های افراطی. ما در بسیاری از اخبار وحیانی خود می‌خوانیم بسیاری از همدلی‌های درون‌خانوادگی از جنبه‌های معنوی، قدسی و نورانی برخوردار است. در حدیث شریف کسا می‌خوانیم که پیامبر اکرم به امیر مؤمنان فرمودند: «ما ذکر خبرنا هذا فی محفل من محافل أهل الارض و فیه جمع من شیعتنا و محبّینا و فیهم مهموم الّا و فرّج اللّه همّه و لا مغموم الّا و کشف اللّه غمّه و لا طالب حاجه الّا و قضی اللّه حاجته…؛ ذکر نگردد این خبر در مجلسی از مجالس اهل زمین و در آن جمعی از پیروان و دوستان ما باشند و میان آنها اندوهناکی باشد، مگر آنکه خداوند همّ و غمّ او را برطرف سازد و نه غم‌زده‌ای مگر اینکه خداوند غم او را برطرف کند و نه طالب حاجتی مگر اینکه خداوند حاجت او را برآورده سازد.» طبق این حدیث شریف اگر اعضای خانواده بنشینند و با هم دست به دعا بردارند و به در خانه خدا بروند، خداوند متعال درهای لطف و رحمتش را بر آن خانواده باز می‌کند.
منابع
1.سوره روم، آیه ۲۱
2.صید و شکار کردن
3.سوره احزاب، آیه ۲۱
4.سوره حجرات، آیه ۱۱
5.الکوکب الدرّی، ج ۱، ص ۱۹۶
6.بحار الأنوار
7.بحار الأنوار: ۷۲/ ۱۳۷، باب ۵۲
8.بحار الأنوار: ۷۲ / ۱۳۷، باب ۵۲ حوزه انقلابی
