تفسیر صحیح از “عقلانیت”؛ پیش‌شرطِ قوام “حوزۀ انقلابی”
“حوزه علمیه قم” مادر انقلاب اسلامی ایران است و مهر مادر علت مانایی و بُرنایی این فرزند شایسته می‌باشد. طبق فرمایشات مقام معظم رهبری(مُد ظله) دشمنان به دنبال این هستند که پیوند حوزه علمیه قم با انقلاب اسلامی را کمرنگ نمایند و بدون شک یکی از راهبردهای اساسی آنان برای مهار انقلاب اسلامی، انقلاب زُدایی از چهرۀ حوزه علمیه قم می‌باشد.
براین اساس، سرنوشت آرمانی ملت ایران و آیندۀ انقلاب اسلامی به انقلابی ماندن حوزه علمیه قم در مواجهه با پدیده‌ها و چالش‌های نظام اسلامی گره خورده است. اگر حوزه علمیه قم با وسوسه فریبندۀ “مارهای خوش خط و خال”، به هشدارهای امام راحل(ره) در منشور روحانیت بی‌توجهی کند و پاسدار انقلابِ برخواسته از خون جوانان وطن نباشد، به وظیفه الهی خود در قبال دین و مردم عمل نکرده و در برابر قضاوت‌های تاریخ، باید پاسخگو باشد.
قبل از تلاش برای انقلابی ماندنِ حوزه علمیه، باید بدانیم که استحکام و قوامِ “حوزۀ انقلابی” به مولفه‌های گوناگون معرفتی، اخلاقی، مدیریتی و… وابسته است و مجموع همۀ این مولفه‌های لازم، به یک عامل اساسی به نام «عقلانیت» باز می‌گردد.
اساسی‌ترین زیربنای فکری و عملیاتیِ شکل‌گیری انقلاب اسلامی، “عقلانیت” بوده است؛ تحلیل راهبردها و روش مبارزۀ رهبران انقلاب، بررسی مراحل انقلاب اسلامی، مطالعۀ پیام‌ها وشعارهای انقلاب و همۀ حوادث خُرد و کلان تاریخ انقلاب اسلامی به خوبی نشان می‌دهد، اساسی‌ترین مولفۀ شکل‌گیری و علت محدثه آن، “عقلانیت شیعی” بوده است. در ادامه نیز مانایی و بقای انقلاب اسلامی، به همان علت محدثه ارتباط دارد و “امتداد عقلانیت”، رمز استمرار انقلاب اسلامی است.
مقایسۀ حوادثِ انقلاب اسلامی ایران با انقلاب‌های بزرگ معاصر همانند انقلاب فرانسه، الجزایر …، و سرنوشت آنان؛ به روشنی نصاب بالای “عقلانیت اجتماعی” در انقلاب اسلامی ایران را نشان می‌دهد. هرچند در حاشیه این متن فاخر تاریخ معاصر، افراط‌هایی شکل گرفت که بعدها عاملان آن، با تفریط‌های خود جزء ریزش‌های انقلاب قرار گرفتند.
حوزۀ علمیه، مرکز تغذیۀ “عقلانیت جامعه” است. در حوزۀ علمیه عقلانیت تولید، تکمیل و توزیع میشود و جامعه با استفاده از آن، نسبت خود با انقلاب اسلامی را حفظ می‌کند. بنابراین اصلی‌ترین مولفۀ قوام انقلابی‌گری در حوزه، تقویت عقلانیت است. حوزۀ علمیه قم برای انقلابی ماندن خود و حفظ انقلاب مردم، باید همواره بر رُشد عقلانیت خود و جامعه همت گمارد و با تقویت عقلانیت، زیربنای انقلاب را مستحکم سازد.
به روشنی در فضای امروز حوزه علمیه، وزش بادهای مسموم خِرد سوز احساس میشود؛ برخی از جریان‌های فکری و سیاسی که به دنبال انحراف و تغییر نسبت حوزه و انقلاب هستند، با ادبیات استقلال حوزه یا عدم اهتمام حوزه به نیازهای نظام و… به گسترش این شکاف دامن می زنند.
یکی از روش‌های انقلاب زُدایی در حوزه، تحریف “عقلانیت شیعی” به “عقلانیت سکولار” است؛ برخی از جریان‌های روشنفکر حوزوی، با تولید ادبیات دینی برای مفاهیم سکولار و گفتمان‌سازی برای عقلانیت سکولار، به صورت نرم و آهسته عقلانیت شیعی را به حاشیه می‌کشانند و از گفتمان پیشرفت و توسعۀ تعامل جامعه ایران با دنیا به عنوان ابزاری برای ناکارآمد نشان دادن عقلانیت شیعی استفاده می‌کنند!
بسط عقلانیت سکولار در حوزه، پیچیده‌ترین حمله به انقلاب اسلامی است؛ عقلانیت سکولار، وقتی در قالب ادبیات دینی و از طریق چهره‌ها ونمادهای مذهبی به جامعه انتقال یابد به طور طبیعی نظام ارزشی و معرفتی مردم را تحت تاثیر قرار داده و به گونۀ دیگری سامان دهی می‌نماید، در نتیجه در مواجهه با اقدامات انقلابی که نظام اسلامی مبتنی بر عقلانیت شیعی باید انجام دهد، جامعه را دچار چالش کرده و وادار به واکنش می‌نماید.
چنین جریانی با تحریف عقلانیت، زیربنای انقلابی‌گری در حوزه را نشانه می‌رود و بر این اساس همه موسسات، شخصیت ها و چهره هایی که درک درستی از عقلانیت شیعی ندارند و عقلانیت سکولار را سخن مقبول و معیار قرار می‌دهند، چالش اصلی بقا و رشد انقلابی‌گری در حوزه علمیه قم هستند.
یکی دیگر از جریان‌هایی که به تضعیف عقلانیت شیعی به عنوان هستۀ اصلی پیشران انقلاب اسلامی می‌پردازند، جریان‌های سنتی محافظه‌کار هستند؛ شجاعت، حماسه و خطرپذیری که در عقلانیت شیعی وجود دارد و همواره در رهبران خردمند انقلاب مشاهده شده است در نگاه این جریان به عنوان یک تهدید تلقی می شود و تحول خواهی به عنوان یک ضرورت انقلابی از سوی این جریان به شدت مورد نکوهش قرار می گیرد و حفظ وضعیت موجود و مقابله با تحول، اصلی‌ترین هدف این جریان است.
پیروان عقلانیت سکولار با تعصب نسبت به غرب و جریان سنتیِ ضدّ تحول، با تعصب نسبت به وضع موجود، موانع اصلی رشد عقلانیت شیعی در حوزه علمیه قم محسوب می‌شوند؛ لذا مقام معظم رهبری در سفر خود به قم با ابراز نگرانی از تحول گریزی در حوزه فرمودند: «اگر حوزه بخواهد از تحول بگریزد، منزوی خواهد شد؛ اگر نمیرد، اگر زنده بماند. البته مایۀ دین مانع مردن میشود، اما منزوی خواهد شد؛ روزبهروز منزویتر خواهد شد.»
دغدغه‌مندانِ انقلابی ماندن حوزه باید زبانی رسا در تبیین عقلانیت شیعی و شاخصه های کارآمد آن برای نسل جوان خود و جامعه باشند تا در مقابل قرائت‌های انحرافی عقلانیت سکولار و محافظه‌کار دچار لکنت زبان نشود و پایگاه مردمی خود را از دست ندهد، بنابراین یکی از اساسی‌ترین اقدامات برای قوام انقلابی‌گری در حوزه، تفسیر درست از “عقلانیت شیعی” و گفتمان سازی در این زمینه است.
