رحا مدیا | حسین حیدری
بیست و ششمین اجلاسیه نشست دورهای اساتید چهارشنبه 16 آبان 1403 در مسجد امام حسن عسکری(ع) شهر مقدس قم برگزار شد. موضوع این اجلاسیه «راهکارهای تقویت دروس آزاد حوزه علمیه» بود.
در این مراسم که با حضور جمعی از اساتید سطوح عالی و خارج حوزه علمیه برگزار شد، حججاسلام ابوالقاسم علیدوست، محمدرضا نائینی، ابوالحسن ربانیتبار و سید محمدصادق محمدی پیرامون این موضوع سخنرانی کردند. در انتهای این مراسم هم آیتاللهالعظمی جوادی آملی به سخنرانی پرداختند.
در این یادداشت ضمن نگاهی گذرا به اهداف تأسیس این نشست و اشاره به رویکرد کلی آن، مهمترین محور بیانات اعاظم فوقالذکر در این اجلاسیه اشاره میشود.
نشست دورهای اساتید تشکلی است که در نیمه اول دهه هشتاد فعالیت خود را آغاز کرد. متولیان این نشست، دلیل اصلی تأسیس آن را حفظ دروس آزاد در حوزههای علمیه، صیانت از کیان حوزه، توجه به شأن اساتید حوزه و حمایت مادی و معنوی از آنها بیان کردهاند.
حدود 11 نفر از اساتید حوزوی اتاق فکر و قوه عاقله این نشست را تشکیل میدهند که برخی از آنها عبارتاند از حججاسلام محمدجواد علوی بروجردی، میر محمد یثربی کاشانی، ابوالقاسم علیدوست، مهدی هادوی تهرانی، محسن فقیهی، حسن صافی گلپایگانی، محمدرضا منوچهری نائینی، سید مفیدالدین حسینی آملی، باقری شاهرودی، محمد عندلیب همدانی و …
برخی جذابیتها ازجمله پرداخت شهریه تدریس که در سالهای اولیه از طرف مراجعی چون حضرت آیتالله فاضل لنکرانی و بعدها از طرف آیتالله مکارم شیرازی پرداخت میشد باعث جذب بسیاری از اساتید به این تشکل است.
اگرچه برخی افراد، در همعرض بودن این مجموعه با جامعه مدرسین تردید دارند اما تقابل این تشکل و نگاه انتقاد جدی برخی از اعضای نشست دورهای نسبت به جامعه مدرسین امری مسلّم است. آنها بر این باورند که جامعه مدرسین مجموعهای از اساتید وابسته به نظام هستند اما بسیاری اساتید حوزه علمیه قم در این جامعه حضور ندارند و حرف این اساتید باید در حوزه علمیه و سطح جامعه مطرح شوند.
بهطور کلی نقشآفرینی نشست دورهای اساتید در عرض جامعه مدرسین هشداری است که خطرات آن در آیندهای نهچندان دور عیانتر خواهد شد.
همانطور که اشاره شد در این نشست علاوه بر حضرت آیتالله جوادی آملی، برخی دیگر از اعضای فعال نشست دورهای اساتید سخنرانی کردند که در ادامه به مهمترین محورهای بیاناتشان اشاره میشود
آیتالله جوادی آملی: بیشتر مباحث حضرت آیتالله جوادی آملی پیرامون شخصیت حضرت زینب کبری(س) و بیان برخی نکات اخلاقی بود. معظمله در ابتدای بیاناتشان مباحثی در خصوص حوزه علمیه ارائه کردند که مهمترین بخشهایش به این شرح است:
«بسیاری از شما اساتید فخرآفرین حوزه هستید و باعث برکت همه ما. ذات اقدس اله به همه ما و مخصوصاً به شما امیدهای حوزههای علمیه فرمود: «خذوا ما آتیناکم بقوة»؛ به قدرت اخذ کنید؛ هم به قوه برهان در عقل نظر، هم به قوه ایمان در عقل عمل. نه حرف غیر عالمانه بزنید و نه حرف غیر عالمانه را بپذیرید… کسی که حکیمانه زندگی میکند، با خدا عهد میبندد که نه حرف غیر عالمانه بزند و نه حرف غیر عالمانه گوش بدهد. حوزه هم باید با خدا عهد ببندد که نه غیر عالمانه حرف بزند و نه غیر عالمانه بنویسد و نه غیر عالمانه رفتار کند. ما در حال حاضر، حافظان سنن مراجع قبلی هستیم. حوزههای قبلی روشی داشت، کتابی داشت، روش تدریسی داشت، مباحثهای داشت که توانست نیازهای پیروان تشیع را برآورده کند. اگر کتابی بهتر از کتابهای کنونی، روشی بهتر از روش کنونی، سنتی بهتر از سنتهای بازمانده از بروجردیها و حائریها و یثربیها و مدنیها و امامها پیدا کردیم، عوض میکنیم؛ اگر مشکوک است که آیا سنن جدید، کار سنن قدیم را میکند، مشمول این نهی علوی است که فرمود سنتشکنی نکنید؛ راهی که بتواند بروجردی و گلپایگانی تربیت کند، راهی که تجربه شده است، کتابهایی که تجربهشده است، اگر واقعاً بینکم و بین الله دیدید روشی، کتابی یا سنتی بهتر از گذشته دارید، عیبی نیست؛ والا به فرموده حضرت امیر «لَا تَنْقُضْ سُنَّةً صَالِحَةً عَمِلَ بِهَا صُدُورُ هَذِهِ الْأُمَّة». حضرت میفرماید پیشینیان شما تجربیات و سنت خوبی دارند؛ آنها را به هم نزنید.»
آیتالله علیدوست: «…اگرچه درسهای آزاد به دلایلی اولویت دارند؛ اما اگر بخواهیم درسهای آزاد و غیر آن، تقویت بشود… به بیان چند نکته میپردازم؛ نکته اول، آن است که باید به شاگردان آموخت که اصول فقه، اصول فهم و اصول اندیشیدن است و در اجتهاد بالمعنی الاعم به کار میآید. طلبهها باید باور کنند دانشی که میآموزند، به کارشان میآید.
نکته دوم تأکید به هنجارهای شناختهشده فقه و به تعبیر امام راحل، «فقه جواهری» است. فقه جواهری باید باور همه طلبهها باشد. تأکید میکنم اگر میخواهید دروس تقویت بشوند، علاوه بر شرایط سخت افزارانه، باید نگاه نرم افزارانه هم لحاظ بشود.
امروز با پدیدهای به نام «فقه معاصر» مواجهیم؛ این فقه، ادبیات خودش را دارد؛ من میدانم که ممکن است موجب نقد و یا سوءاستفاده بشود؛ اما بههرحال عرض میکنم. موضوع «فقه معاصر» و «فقاهت معاصر» دراینباره از اهمیت زیادی برخوردار است. باید بحثها را زنده کرد. یعنی اگر مکاسب گفته میشود، باید مکاسب معاصر گفته بشود. اگر اصول گفته میشود، اگر فقه گفته میشود، رعایت معاصریت آن هم بشود. اما فقه معاصر، یک گفتمان و رویکرد معاصر میخواهد. با هر رویکردی و با هر گفتمانی نمیشود دم از فقه معاصر و مسائل معاصر بزنیم؛ بلکه برای این کار لازم است اطلاعات و ادبیات و مدیریت معاصر داشته باشیم….
فقه معاصر نیاز به چهار معاصرت دارد؛ گفتمان و رویکرد معاصر، اطلاعات معاصر، ادبیات معاصر و مدیریت معاصر. گفتمان و رویکرد مورد اهمیت در اینجا این است که استاد، مسائل معاصر را دقیقاً درک کند. با مشاهده برخی نوشتارها میبینیم که بیان استاد مربوطه در کف خیابان یا در نشست علمی غیر حوزوی مطرح نیست و آنچه در چنین محافلی مطرح است، سؤالات دادگاهها و سؤالات دولت و سؤالات نظام است که موردتوجه این اساتید قرار نگرفته است؛ یعنی این گفتمان را نداشتند که وارد اینگونه بحثها بشوند.
در زمینه اطلاعات معاصر باید توجه کنیم که به اطلاعات جدید و سؤالات جدید و مسائل دیگر هم توجه بشود متأسفانه دراینباره شاهد این مطلب هستیم منابع این مطالعات و مقالات بعضاً برای 80 سال قبل است. در این زمینه ادبیات معاصر هم از اهمیت ویژهای برخوردار است؛ گاه الفاظی که به کار میرود، با آنچه که رایج است، متفاوت است و توجه به مدیریت معاصر هم در این رابطه حائز اهمیت است و باید به آن توجه بشود.»
حجتالاسلام محمدرضا نائینی: «امروز در حوزه علمیه با مدیری مواجه هستیم که خوشبختانه رویکرد خوبی نسبت به دروس آزاد دارند. فراموش نفرمایید در میان مدیران سابق، بودند افرادی که مرجع بزرگوار را از سخنرانی در نشست اساتید بر حذر میداشتند؛ یا بودند افرادی که برخی اعضای محترم شورای سیاستگذاری را از شرکت در جلسه نهی میکردند… به نظر من تقویت دروس آزاد این کار شدنی نیست مگر اینکه حسّی مشترک بین ما و مسئولین حوزه در این زمینه ایجاد بشود. آنها باید احساس کنند جمعی که اینجا نشستهاند، برادران دینی آنها و دلسوز حوزهاند و بدون توقع، در حوزه تدریس میکنند. مادام که حالت بدبینی نسبت به این اساتید وجود داشته باشد، راه بهجایی نخواهیم برد.
22 سال است که جلسه نشست اساتید تشکیل میشود؛ پیشانی کلام هر سه نفری که پیش از من صحبت کردهاند، حمایت از نظام اسلامی بوده است. سؤال من این است که مسئولین حوزه در این نشست باعظمت کجا هستند؟ چرا با وجود اینکه از آنها دعوت به عمل آمده است، در این جلسه شرکت نکردند؟ این حس برادری باید بین ما ایجاد شود. ما با هم برادریم و همه هم میگوییم دروس آزاد باید تقویت شود. پس چرا در جلسات عمومی با یکدیگر هماندیشی نمیکنیم.
همین حس مشترک را باید با طلاب پیدا کنیم. بلافاصله بعد از تشکیل چنین جلساتی در فضای مجازی پر میشود که «آقایان نگران شلوغی درسهای خودشان هستند». واقعاً اینگونه نیست. کدامیک از اساتید محترم حوزه چنین نظری دارند؟ ما نگران سنتهای اصیل حوزه هستیم؛ نه نگران درسهای خودمان. مدیران حوزه، با مسئولین مؤسسات (با وجود زحماتی که میکشند و ما منکر آن نیستیم)، چند جلسه برگزار کردهاند تا آنها را از رویه نادرستشان منصرف کنند؟ چند جلسه توجیهی با خود طلاب برگزار شده تا با مزایای شرکت در دروس آزاد، آشنا شوند. چه امکاناتی به دروس آزاد اختصاص داده شده است؟ اگر شما میخواهید درس آزاد رونق پیدا کند، باید اساتید مستعد شناسایی و برای تدریس در دروس آزاد، تشویق بشوند.»
سید محمدصادق محمدی: «راهکار اساسی درباره تنزل و رکود درس آزاد این است که اتاق فکری در خصوص احیای سنتهای موفق حوزوی توسط مدیر معزز حوزههای علمیه متشکل از نمایندگان مراجع عظام، شورای معظم عالی حوزه، جامعه معظم مدرسین، تشکیل بشود؛ و طرحهای مختلف از همه دلسوزان حوزوی از این مجمع و جاهای دیگر جمعآوری بشود و به یک طرح جامع علمی منطقی موفق و منسجم و عملیاتی دراینباره برسیم.»
حجتالاسلام ابوالحسن ربانی تبار: «بهترین الگو برای حوزههای علمیه، منظومه فکری و سیاسی و اجتماعی روح قدسی الهی، بنیانگذار نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران است. منظومه فکری امام، چهار محور اساسی دارد. محور اول، تهذیب، عرفان عمیق و معنویت بالا است. محور دوم، تحصیل فقه و فقاهت جواهری، محور سوم، تبلیغ دین و رساندن پیام اسلام به مردم کشور و مردم عالم. محور چهارم از مبانی فکری امام، جامعیت اسلام است. امام خمینی رحمتالله علیه میفرماید: تمام اجزاء اسلام با هم پیوند دارند. نباید «نؤمن ببعض و نکفر ببعض» به آن نگریست. دغدغه اسلام و مسلمان و دین داشتن منظومه فکری امام است. حوزههای علمیه در این چهار محور باید کار کنند.»
