رحا مدیا | ابراهیم انجم شعاع
به‌پاس فعالیت‌های چشم‌گیر شهید مفتح در راه تحقق همفکری، هم‌سانی و هم‌آوایی حوزه و دانشگاه، 27 آذرماه که سالروز شهادت این عالم انقلابی است به‌روز «وحدت حوزه و دانشگاه» معرفی شده‌است. به همین مناسبت هفته گذشته مراسم متعددی با حضور حوزویان و دانشگاهیان برگزار شد. به‌جز تهران و قم، بسیاری از محافل حوزوی و دانشگاهی از جمله مدرسه علمیه امام خامنه‌ای در ارومیه، مدرسه علمیه سفیران هدایت در یاسوج، مدرسه علمیه خان در یزد، مدرسه علمیه ریحانه النبی در اراک، دانشگاه سیستان و بلوچستان و… میزبان چهره‌های حوزوی و دانشگاهی بوده‌اند که در خصوص وحدت و حوزه و دانشگاه به‌بیان دیدگاه‌هایشان پرداختند.
دکتر حسین سیمایی صراف وزیر علوم و تحقیقات و فناوری، نیز طی سفری به قم با برخی مراجع و علما دیدار کردند و در همایشی با عنوان «علوم انسانی و راهبرد مقاومت» شرکت کردند.
متن پیش رو ضمن بیان نکاتی در خصوص وحدت حوزه و دانشگاه منعکس کننده بیانات آیات عظام مکارم‌شیرازی، سبحانی و آیت‌الله حسینی بوشهری خطاب به دکتر سیمایی صراف، و همچنین منعکس‌کننده پیام آیت‌الله جوادی آملی به همایش «علوم انسانی و راهبرد مقاومت» است.
عدم تحقق هدف اصلی از وحدت حوزه و دانشگاه
بیش از 4 دهه از تولد روز وحدت حوزه و دانشگاه می‌گذرد، همایش‌های متعددی با این موضوع در دانشگاه‌ها و یا مراکز حوزوی برگزار شده‌است، چهره‌های برجسته حوزه و دانشگاه در طول ۴۵ سال با هم نشست‌وبرخاست داشته و پیرامون این وحدت راهبردی سخن رانده‌اند، برخی دانشگاهیان وارد حوزه شده و برخی حوزویان نیز حضور چشم‌گیری در دانشگاه‌ها داشته‌اند. مراودات علمی، تبادل اساتید، و تعاملات آموزشی مطلوبی نیز بین حوزه و دانشگاه صورت گرفته است.
اگرچه اگر چه نشست و برخواست چهره‌های حوزوی و دانشگاهی با همدیگر و برگزاری همایش‌های متعدد با محوریت وحدت حوزه و دانشگاه و سایر تعاملات حوزوی و دانشگاهی، بستر درک متقابل، هم‌سویی، هم‌آوایی، همدلی، پویایی و تحول این دو نهاد علمی را هموار می‌کند، اما هنوز گسستی معنادار میان حوزه و دانشگاه وجود دارد و آن هدف راهبردی یعنی اسلامی سازی علوم انسانی و تهی شدن دانشگاه‌ها از مبانی و مبادی فرهنگ غربی که امام را حل و مقام معظم رهبری در پی آن بوده‌اند، محقق نشده است.
نگرانی‌های امام‌خمینی نسبت به دانشگاه
امام را حل بارها نگرانی خود را از جولان تفکرات غربی در دانشگاه تذکر داده‌اند. اگر به وصیت‌نامه امام نگاهی اجمالی داشته‌باشیم، متوجه خواهیم شد که واژه «دانشگاه» و «دانشگاهیان» ۳۲ بار تکرار شده، اما واژه «حوزه» و «حوزه‌های علمیه» ۱۶ بار. اینکه امام را حل حتی در واپسین لحظات عمرش «از توطئه‌های بزرگ آنان [دشمنان برای]… به‌دست گرفتن مراکز تعلیم و تربیت خصوصاً دانشگاه‌ها» وصیت می‌کند، گویای استمرار نگرانی امام را حل نسبت به دانشگاه‌ها است.
درواقع حوزه و دانشگاه به‌عنوان پیشران معنویت بخشی و هویت‌آفرینی، اگر آلوده به علوم انسانی غربی باشند و اسلامی سازی آنها نادیده گرفته شود، پیشرانی پرقدرت برای ترویج آموزه‌ها و مبانی فرهنگ غرب و کم‌رنگ شدن آموزه‌های اصیل اسلامی در متن نظام اسلامی خواهند شد.
به‌بیان دیگر با استمرار علوم انسانی غربی در دانشگاه‌ها، زیرساخت‌های علمی کشور که باید مقوّم نظام اسلامی باشند، تبدیل به مهم‌ترین عامل بازدارنده نظام اسلامی خواهند شد و این خطری است که امامین انقلاب بارها بر آن تأکید داشته‌اند.
اما مراحل در بخشی از وصیت‌نامه‌اش چنین فرموده‌اند که «در دانشگاه نقشه آن است که جوانان را از فرهنگ و ادب و ارزش‌های خودی منحرف کنند و به‌سوی شرق یا غرب بکشانند و دولتمردان را از بین اینان انتخاب و بر سرنوشت کشورها حکومت دهند تا به‌دست آنها هر چه می‌خواهند انجام دهند.»
تضاد علوم انسانی مدرن با مبانی نظام اسلامی
متأسفانه غالب بدنه علمی کشوری که علیه گفتمان غرب انقلاب کرد، در اختیار علوم انسانی مدرن است و تکیه نظام اسلامی بر علوم انسانی غربی دوگانه‌ای تضادگونه است که با واقعیات نظام اسلامی سازگار نیست. چراکه این علوم علت محدثه نظام مقدس اسلامی نیستند که امروز برخی آنها را به‌عنوان علت مبقیه نظام اسلامی قلمداد می‌کنند.
چطور می‌توان از علوم انسانی غربی که لیبرالیسم، اومانیسم، سکولاریسم و… را در دامن خود پرورش داده، انتظار داشت مؤید و مقوّم نظامی باشند که با چنین آموزه‌هایی تضاد مبنایی دارد و آنها را به چالش کشیده و یا اینکه از چنین علومی انتظار داشت، مدیرانی در تراز نظام و انقلاب اسلامی تربیت کنند.
بیانات آیت‌الله‌العظمی مکارم‌شیرازی خطاب به دکتر سیمایی صراف
این مرجع تقلید در دیدار وزیر علوم با طرح این سؤال که چرا برخی نخبگان ما از کشور مهاجرت می‌کنند گفت: «باید بررسی شود چه اقداماتی می‌شود انجام داد که این نخبگان و سرمایه‌های انسانی به خارج از کشور نروند و تمام تلاششان را صرف آبادانی کشور کنند.»
این مرجع تقلید همچنین بر ضرورت توجه به تحصیل، مسکن، ازدواج و کار جوانان تأکید کرد و گفت: «وقتی به حل مشکلات جوانان توجه شود دیگر شاهد مهاجرت سرمایه‌های انسانی کشورمان به دیگر کشورها نخواهیم بود.»
وی با تأکید بر توجه به مسائل اخلاقی در دانشگاه‌ها گفت: «آموزش و تربیت در مراکز علمی و دانشگاهی باید به‌گونه‌ای باشد که نسل جوان تبدیل به عناصر مفیدی برای کشور شوند.»
آیت‌الله مکارم‌شیرازی به تلاش برخی برای ترویج بی‌حجابی اشاره کرد و افزود: «حجاب تبدیل به مسئله سیاسی شده‌است و در این موضوع باید برنامه‌ریزی شده و حساب‌شده و ریشه‌ای عمل کرد. عده‌ای منافعشان در این است که با ترویج بی‌حجابی، آرمان‌های ارزشمند انقلاب را زیر سؤال ببرند و در اصل بی‌حجابان را طعمه اهداف شوم‌شان که ریشه در فرهنگ غربی دارد قرار دهند.»
بیانات آیت‌الله‌العظمی جعفر سبحانی خطاب به وزیر علوم و تحقیقات
حضرت آیت الله العظمی سبحانی هم در دیدار وزیر علوم با انتقاد از برخی مسئولان که به‌نقد اقدامات و فعالیت‌های دولت شهید رئیسی می‌پردازند گفت: «این رفتار و صحبت‌ها علیه کسی که پیگیر و مخلص و مجاهد بود صحیح نیست. اینکه دولت قبلی چه میزان و تا چه حد اثرگذار خدمت و اقدامات ارزشمندی داشته است برای همگان مشهود است و نباید در مورد اقداماتشان بحث‌ها و گفت‌و‌گو‌هایی کرد که مورد بهره‌برداری دشمن قرار بگیرد. همه مسئولان و دولت‌ها موظفند طوری عمل کنند که به‌جای تخریب یکدیگر در عمل تأثیر و اقدام‌شان برای مردم مشهود و ملموس باشد.»
وی در بخش دیگری از سخنان خود تأکید کرد: «در تصمیمات دانشگاه‌ها باید با کسانی که افکارشان تکیه‌بر وحدت حوزه و دانشگاه دارد همفکری و مشورت کرد. نقش و روش و رفتار یک استاد در یک دانشگاه می‌تواند انسان‌ساز و تحول‌گرا باشد پس باید از اساتید متعهد و اخلاق‌مدار بهره برد.»
وی با اشاره به مهاجرت دانشجویان ممتاز به دیگر کشورها گفت: «باید وطن‌خواهی و اسلام‌خواهی را در دانشجویان و جوانان پروراند و تقویت کرد؛ تا این نسل به‌جای مهاجرت، با تمام توان در خدمت کشور باشند.»
بیانات آیت‌الله حسینی بوشهری خطاب به دکتر سیمایی صراف
«مسئله مهاجرت وقتی مطرح می‌شود، همه نگران و متأثر می‌شوند از اینکه چرا نیروهایی که می‌توانند در آینده کشور تأثیرگذار باشند، جذب مراکز علمی خارج از کشور می‌شوند. فضایی را ایجاد کنید که برای ماندن و خدمت به کشور ایجاد انگیزه کند؛ البته با ادامه تحصیل در خارج از کشور مخالف نیستیم، اما باید طوری باشد که شخص احساس کند بهترین جا برای خدمت، خود کشور است و اگرچه تحصیلات خود را خارج از کشور انجام می‌دهد، ولی برای ارائه خدمات به کشور بازگردد.
اگر رویکرد ما احترام گذاشتن به نخبگان و دانشجویان باشد، این رویکرد تأثیر خود را خواهد گذاشت و افراد این عزت و احترام را بر امکانات مالی ترجیح خواهند داد.
آیین‌نامه‌های وزارت علوم به‌خصوص آیین‌نامه ارتقا اساتید را با دقت، واقع‌نگری و بدون حبّ و بُغض تنظیم کنید که در آن‌همه جوانب کار لحاظ شود. ضوابط را به‌گونه‌ای تنظیم کنید که هم عرف دانشگاه آن را بپذیرد و هم به‌گونه‌ای باشد که دیگران احساس کنند که این مسیر با شایستگی پیموده شده‌است.
تحول در علوم انسانی مسئله‌ای کلیدی است و علوم انسانی غربی در مقام عمل مواردی را تقویت می‌کنند که با جامعه اسلامی سازگاری ندارد. ما خواستار رسیدگی و جمع‌بندی وزیر علوم نسبت به مسئله اسلامی سازی علوم انسانی هستیم. اینکه امام‌خمینی، رهبر معظم انقلاب و دیگر بزرگان حوزه و دانشگاه روی این مسئله تکیه کرده‌اند، نشان‌می‌دهد که این کار شدنی است.
توجه به زیست‌فرهنگی دانشجویان به‌منظور پیشگیری از فاصله گرفتن از ارزش‌های دینی، امری ضروری است. دانشجویان مدیران آینده کشورند و هر چه در کنار تخصص، بنیان‌های اعتقادی و فرهنگی استوار تری داشته‌باشند، بهتر می‌توانند به کشور خدمت کنند. خصوصاً در شرایطی که دشمنان به‌دنبال کوچک‌ترین فرصتی برای ضربه زدن به کشور هستند.»
محورهایی از پیام آیت‌الله‌العظمی جوادی آملی
حضرت آیت الله العظمی جوادی آملی برای همایش «علوم انسانی و راهبرد مقاومت» پیامی ارسال کردند که مهم‌ترین محورهایش به این شرح است:
«… علم را ذات اقدس اله، در نظام هستی قرار داد. آنچه در زمین در سطح زمین و عمق زمین و عمق دریاها هست، کتاب الهی است و آنچه در نظام سپهری هست و در آسمان‌های دور و نزدیک قرار دارد، کتاب الهی است. کتاب خدا یعنی مجموعه نظام سماوات و ارض که نه تاکنون بشر توانست آنها را احصا کند و نه می‌تواند؛ این مجموعه کتاب الهی است.
انسان می‌تواند از این کتاب الهی بهره ببرد؛ از دورترین نقطه آسمان تا دورترین نقطه کره خاکی می‌تواند بهره ببرد و گذشته از این توان، وظیفه دارد که بهره ببرد یعنی عالم بشود و مطابق علم، عمل کند
بنابراین علمی را که انسان باید یاد بگیرد نه علوم انسانی مصطلح در برابر ریاضی و تجربی است، چون آنها هم از یک نظر علوم انسانی هستند؛ این‌طور نیست که این بحث ما شامل علوم تجربی و دانشمندان علوم تجربی و ریاضی و امثال آنها نشود….
علوم انسانی نه به‌معنای ادبیات و تاریخ و اخلاق و امثال این‌هاست که در قبال ریاضی و فیزیک و شیمی هستند، بلکه علوم انسانی یعنی جهان‌بینی، چون اصرار قرآن کریم این است که سیر کنید در آسمان و زمین (یک) و آسمان و زمین برده علم عالم‌اند (دو)؛ فرمود اینها مسخّرند و من برای شما مسخر کردم. بنابراین کتابی که باید در حوزه و دانشگاه بخوانیم جهان است، البته هر کسی گوشه‌ای از آن را بر اساس تقسیم‌کاری که هست.
