زندگی مواساتی در قاب اربعین

رحا مدیا |علی ملکوتی‌نیا، استاد حوزه علمیه قم 

چند سالی است که مراسم روز اربعین امام حسین(ع) در کربلا و سایر مناطق دنیا، بسیار متفاوت‌تر از گذشته و بسیار پُرشورتر از هر زمان دیگر، به یک رزمایش جهانی تبدیل شده‌است. این اجتماع چند ده میلیونی به‌عنوان یکی از آیین‌های دینی که به‌صورت جمعی و توأم با احساس و دارای هدف برگزار می‌شود، ظرفیت‌ها و کارکردهای مختلفی دارد؛ از محوری‌ترین و مهم‌ترین کارکردهای اربعین حسینی، جهت‌دهی به تمایلات مؤمنانه و ایجاد محبت و همدلی بین امت اسلامی بر پایه مواسات است و همین امر به‌منزله عنصر اساسی در شکل‌گیری تمدّن اسلامی است.

«زندگیِ همدلانه بر پایه مواسات»، همان گوهر گمشده‌ای است که اگر به‌درستی مورد توجه قرار بگیرد، داروی شفابخشی برای دردهای فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی کشورهای اسلامی خواهد بود. هرچند کشورهای غیراسلامی نیز می‌توانند از این برنامه حیاتبخش برای رفع مشکلات گوناگون خود استفاده‌کنند، چه این‌که این اجتماع باشکوه مختص شیعیان نیست، شمار زیادی از اهل سنّت، مسیحیان، زرتشتی‌ها و حتی بودائیان و مردمانی از 70 کشور جهان در این بزرگ‌ترین گردهمایی تاریخ بشری مشارکت می‌کنند؛ بر اساس گزارش‌ها هر سال زائرانی از کشورهایی در قاره‌های مختلف از جمله اتریش، فنلاند، استرالیا، سوئد، دانمارک، آمریکا، انگلستان، آرژانتین، کلمبیا، روسیه و… در پیاده‌روی اربعین حضور دارند.

در این میان، آنچه برای همگان، مایه تعجب است این‌که چگونه در یک تجمع چند ده میلیون نفری و طولانی‌ترین راهپیمایی جهان (به میزان دوهزار کیلومتر)، یک نفر گرسنه و بی‌سرپناه نمی‌ماند! در این تجمع شگفت‌انگیز، بزرگ‌ترین مراسم اطعام در دنیا شکل می‌گیرد. چه اینکه تعداد زائران کربلا در یک دهه اخیر به‌طور متوسط به 30 میلیون نفر رسیده است و در برخی از سال‌ها تعداد وعده‌های غذایی توزیع‌شده میان زائران بیش از ۷۰۰ میلیون وعده شامل صبحانه و ناهار و شام برآورد شده‌است. این غذاها از بودجه دولتی و بین‌المللی تأمین نمی‌شود، بلکه تمام آن توسط مردم عراق و ساکنان مناطق اطراف کربلا و همچنین داوطلبانی در کشورهای همسایه تأمین می‌شود.

در این رزمایش بزرگ، صدها هزار نفر در اماکن خدماتی و موکب‌ها در زمینه‌های مختلف به خدمت‌رسانی مشغول می‌شوند. کارگران، عالمان و طلاب دینی، مهندسان، پزشکان، داروسازان، رانندگان، مترجمان، راهنمایان و… در طول فعالیت خود در این ایام حتی یک دینار هم دریافت نمی‌کنند، بلکه بسیاری از آن‌ها در تأمین هزینه‌های مراسم اربعین مشارکت دارند. یعنی بزرگ‌ترین مجموعه داوطلبان که بشریت تاکنون به خود دیده‌است، در این ایام مشغول به خدمت هستند.

افزون بر آن، سایر صحنه‌های نوع‌دوستانه در این اجتماع بزرگ بشری، حکایت از آن دارد که می‌توان در زیر چتر همدلی و مواسات، این احسانِ عمومی، بسیاری از نابسامانی‌های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی جوامع بشری را از میان برداشت.

مواسات، معنای پیچیده‌ای ندارد. «مواسات یعنی هیچ خانواده‌ای از خانواده‌های مسلمان و هم‌میهن و محروم را با دردها و محرومیت‌ها و مشکلات خود تنها نگذاشتن؛ به سراغ آن‌ها رفتن و دست کمک‌رسانی به‌سوی آن‌ها درازکردن. امروز این یک وظیفه جهانی برای همه انسان‌هایی است که دارای وجدان و اخلاق و عاطفه انسانی هستند؛ اما برای مسلمانان، علاوه بر این‌که یک وظیفه اخلاقی و عاطفی است، یک وظیفه دینی است. به همسایه‌ها و فقرا رسیدگی کنید… جوانان، اجتماعات خانوادگی تشکیل دهند و کمک‌های افراد خانواده را جمع کنند و در درجه اوّل به مصرف فقرا و نادارهای همان خانواده و فامیل برسانند و اگر نیازی نبود، به فقرای دیگر رسیدگی کنند.»(1)

در روایت آمده است: «امام‌باقر علیه السلام فرمودند: «ثَلَاثٌ مِنْ أَشَدِّ مَا عَمِلَ الْعِبَادُ»؛ سه‌چیز هست که جزو تکالیف بسیار مهم و دشوار مؤمنان است؛ یکی از آن‌ها «مُوَاسَاةُ الْمَرْءِ أَخَاهُ» است؛ مواسات‌ورزیدن با برادر مؤمن. مواسات یعنی همراهی‌کردن و کمک‌کردن به برادر مؤمن در همه امور. انسان وظیفه بداند؛ کمک فکری، کمک مالی، کمک جسمانی، کمک آبرویی. این مواسات است.»(2)

هر کسی که قدم در راه زیارت اربعین می‌گذارد، بیشتر از دیگران باید بداند که «درس عاشورا، درس فداکاری و دینداری و شجاعت و مواسات و درس قیام لِله و درس محبّت و عشق است.»(3) عشق به محرومان و کمک مؤمنانه به نیازمندان.

در جامعه امروز «عدّه‌ای هستند که حقیقتاً زندگی‌شان به‌سختی قابل گذران است و نمی‌توانند زندگی معمولیِ عادیِ خودشان را اداره کنند؛ مردمی که دستشان باز است و توانایی دارند بایستی در این زمینه فعّالیّت وسیعی را شروع کنند. در صلوات شریف شَجَرَةُ النُّبُوَّة می‌خوانیم: «وَ ارزُقنی مُواساةَ مَن قَتَّرتَ عَلَیهِ مِن رِزقِکَ بِمَا وَسَّعتَ عَلَیَّ مِن فَضلِکَ… وَ اَحیَیتَنی تَحتَ ظِلِّک»؛ یعنی این یکی از کارهای لازم است که بایستی انجام بگیرد؛… چه خوب است که یک رزمایش گسترده‌ای در کشور به وجود بیاید برای مواسات و همدلی و کمک مؤمنانه به نیازمندان و فقرا… ما برای این‌که ارادتمان به امام زمان ثابت بشود، بایستی صحنه‌ها و جلوه‌هایی از جامعه مهدوی را خودمان به وجود بیاوریم. جامعه مهدوی، جامعه قسط و عدل است و جامعه عزّت است، جامعه علم است، جامعه مواسات و برادری است؛ این‌ها را بایستی ما در زندگی خودمان تحقّق ببخشیم».(4)

فرجام کلام اینکه؛ ولایت ایمانی میان آحاد جامعه اسلامی، خواسته قرآن و اهل بیت علیهم‌السلام است و «یک جلوه از ولایت، عبارت است از انسجام و اتصال و ارتباط بسیار شدیدِ داخلی میان عناصر مسلمان؛ یعنی آن وقتی که جامعه اسلامی مطرح است، آنچه که ولایت به آن می‌گویند، عبارت است از یکپارچه‌بودن و یک جهت‌بودن جامعه اسلامی. همان طوری که در احادیث هست که «مَثَلُ الْمُؤْمِنِ فِی تَوَادِّهِمْ وَ تَرَاحُمِهِمْ کَمَثَلِ الْجَسَدِ إِذَا اشْتَکَی بَعْضُهُ تَدَاعَی سَائِرُهُ بِالسَّهَرِ وَ الْحُمَّی»(5)؛ مثل یک پیکر واحدی، مثل یک عمارت واحدی، مثل اجزای به‌هم‌پیوسته یک بنایی(6)، مسلمان‌ها باید پیوسته به‌هم، جوشیدهبه هم، گره‌خورده به‌هم و خلاصه، دست واحدی باشند در مقابل دست‌های دیگر(7) و در مقابل تعارض‌ها و دشمنی‌هایی که پیش خواهد آمد… در داخل، میان بدنه‌ها و جناح‌های این پیکر عظیم اسلامی همه روی هم اثر می‌گذارند، همه یکدیگر را به‌سوی خیر و نیکی جذب می‌کنند، همه یکدیگر را توصیه به پیروی هر چه بیشتر از حق می‌کنند، همه یکدیگر را توصیه به پافشاری هر چه بیشتر در راه حق و مقاومتِ هر چه بیشتر در مقابل انگیزه‌های شر و فساد و انحطاط می‌کنند، همه همدیگر را نگه‌می‌دارند. و همان طوری که آن روز مثال زدم، مثل ده نفر کوهنوردِ کوهپیمای ورزیده، که در این پیچ و خم‌های کوه دارند می‌روند، در این کوره‌راهایی که اگر یک کلوخی، یک سنگی از زیر پای یک کوهنورد در رفت، کافی است که او را با مغز در اعماق دره و صد متری و دویست متری و پانصد متری سقوط بدهد، در اینجا، راه برای سالم ماندن همه افراد این است که کمره‌ای این‌ها را با ریسمانی هر چه قوی‌تر به یکدیگر ببندند، تجاذُب داشته‌باشند، دست هم را بگیرند، همدیگر را صدا بزنند؛ فلانی گم نکردی راه را که، عقب نماندی که، گرسنه نشدی که. ببینند آیا بین آن‌ها کسی هست که از لحاظ فکری، از لحاظ مادی، از لحاظ شناخت حق و حقیقت، ضعیف‌تر از دیگران باشد یا نه، اگر هست، همه بکوشند تا او را هدایت کنند، همه سعی کنند تا این‌که او را به راه راست بکشانند، خلاصه، یک خانواده با اعضا و افرادی صد در صد صمیمی… جامعه اسلامی به این صورت است.»(8)

منابع:

1. امام خامنه‌ای خطبه‌های نماز عید فطر 15/9/1381
2. بیانات رهبر معظم انقلاب در دیدار با مسئولان و کارگزاران نظام‌؛ 31/6/1386
3. بیانات رهبر معظم انقلاب در خطبه‌های نمازجمعه؛ 18/2/1377
4. بیانات رهبر معظم انقلاب در سخنرانی تلویزیونی به مناسبت ولادت حضرت امام زمان علیه‌السلام؛ 21/1/1399
5. بحار الأنوار، محمد باقر مجلسی، 111 جلد، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ دوم، 1403 ق، ج 58، ص 150، ح 29
6. قال النبی: «الْمُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنِ بِمَنْزِلَةِ الْبُنْیَانِ یَشُدُّ بَعْضُهُ بَعْضاً». (همان)
7. قال النبی: «الْمُؤْمِنُونَ یَدٌ وَاحِدَةٌ عَلَی مَنْ سِوَاهُمْ». (همان)
8. طرح کلّی اندیشه اسلامی در قرآن، [آیت‌الله] سید علی حسینی خامنه‌ای، ویرایش سوم، انتشارات موسسة ایمان جهادی، چاپ بیست و سوم، 1398، ص ۴۴۴