رحا مدیا | زهرا ابراهیمی
دکتر مهراب صادق‌نیا در یادداشتی با موضوع «نسبتِ میان فربه‌شدگی مناسک و وضعیت دینداری»، مناسک را بخش جدایی‌ناپذیر دین معرفی کرده و معتقد است مناسک می‌تواند به بازسازی عقاید کمک کند؛ اما در عین‌حال مشارکت در مناسک بدون ایمان درونی یک کنش مذهبی به‌شمار نمی‌آید. او در بخش دیگری از یادداشت خود اذعان می‌کند که ایران در سال‌های اخیر مناسکی‌تر شده‌است و این‌گونه نتیجه می‌گیرد که اولاً زیادشدن مناسک به معنی دین‌دار شدن اجتماع نیست و ثانیاً مناسک را ابزاری در دست حکمرانان می‌داند برای مشروعیت‌بخشی به خویش! در انتها هم یادآوری می‌کند که تردید در اصالت مناسک، باور به ساختگی بودن آن‌ها و مداخله‌ی امر سیاسی در آن‌ها منجر به از دست رفتن کارکردهای اخلاقی مناسک شده‌است. پیاده‌روی اربعین هم، از تیغِ نقدِ صادق‌نیا در امان نمانده و همین اعتقاد را برای اربعین هم بیان می‌کند.
به نظر می‌رسد لازم است نکاتی در این باب مطرح گردد تا بحث روشن‌تر شود؛ فربه‌شدن مناسک را نه می‌توان به‌خودی‌خود امری مذموم تلقی کرد و نه ممدوح؛ بلکه متناسب با پیامدهای مثبت و یا منفی که در پی دارد می‌توان آن را ارزش و یا ضد ارزش معرفی کرد.
آنچه منجر به فربه‌شدن مناسک می‌شود لزوماً حکومت یا اقدام سیاسی حکومت نیست، بلکه گاهی این فربه‌گی ثمره عملکرد خود مردم است. دقیقاً شبیه آنچه در اربعین شاهد هستیم. کدام حکومت و با چه رویکرد سیاسی می‌تواند چنین جمعیتی با چنان سختی‌هایی را یک‌جا گِردآورد؟! دین از سیاست جدا نیست و این نه یک شعار، که حقیقتی قابل اجراست، اربعین دقیقاً بازتابِ همین حقیقت است و فربه‌شدنش در این راستا انجام می‌گیرد.
فربه شدن مناسک بازتاب‌های متعدد اجتماعی دارد. مهم‌ترین عاملی که در حالِ حاضر جهان اسلام بدان نیازمند است، مؤلفه وحدت و حفظ هویت جمعی است. اربعین، وحدت جهانی را رقم می‌زند و از این حیث فربه‌شدنش ارزش است و نه ضدارزش ولو اینکه از جانب حکومت هم ترویج گردد.
مناسک می‌تواند در خدمت اهداف سیاسی باشد به شرطی که اهدافِ سیاسی همسو با شرع باشد. در پیاده‌روی اربعین با منسکی روبه‌رو هستیم که اهداف سیاسی اسلام را دنبال می‌کند. مگر اسلام چیزی جز حکومت اسلامی‌ست؟!
مناسک، از طریق بسیج کردن مردم قدرت بازدارنده‌ای در برابر ظلم دارد؛ فربه‌شدن مناسک به مبارزه با ظلم کمک می‌کند.
اگر حکومتی مشروعیت نداشته‌باشد و بخواهد از طریق فربه نمودن مناسک مشروعیت کسب کند حرف آقای صادق‌نیا صحیح است؛ اما ما معتقدیم حکومت اسلامی در جامعه ما یک حکومت دینی و دارای مشروعیت است.
اینکه لزوماً فربه شدن مناسک را بدون هیچ کارکرد اخلاقی در نظر بگیریم از دیگر اشتباهاتی است که در کلام وی مشهود است. مردم ما نوع‌دوستی، خیرخواهی، گذشت، ایثار و مؤلفه‌های اخلاقی دیگری را از دلِ همین مناسک به‌دست آورده‌اند.
تجدید حیات اجتماعی و تزریق روح معنویت را می‌توان از دیگر فواید مثبت فربه‌شدن مناسک دانست. انتقال معارف و آموزه‌های دین، بازتولید مفاهیم دینی همچون مبارزه با ظلم و تقویت شهادت‌گرایی و عدالت‌خواهی، بیداری فطرت و کاهش غفلت همچنین آمادگی احساسی مردم برای دریافت حقایق دینی نیز در سایه همین مناسک و مصادیق آن نصیب مردم می‌شود.
فربه‌شدن مناسک می‌تواند فرصتی برای معرفت بخشی به عواطف و احساسات مردم باشد نه لزوماً تهدیدی در جهت گرایش احساسی صِرف!
