به گزارش رحا، حجت الاسلام والمسلمین سید مهدی موسوی، استاد حوزه و دانشگاه در سخنرانی خود که به مناسبت ایام محرم ایراد کرد؛ زیارت عاشورا را نماد رسیدن به سبک زندگی اهل‌بیت علیهم‌السلام دانست و شرط رسیدن به جامعه رشدیافته و متعالی را مسئولیت‌پذیری برشمرد، مسئولیت‌پذیری که برای تک‌تک افراد جامعه به صورت یک فرهنگ عمومی درآمده باشد.
محورهای مهم این سخنرانی تقدیم مخاطبان محترم رحا می‌شود.
محتوای زیارت عاشورا محتوای همراهی و معیت با امام حسین (ع) است و در جای‌جای این زیارت به ما راه رسم همراهی با ابی عبدالله الحسین (ع) را موزش می‌دهد از ابتدا که با سلام آغاز می‌شود و سلام اولین همراهی یک فرد با یک فرد دیگر است تا پایان زیارت که شفاعت ایشان را از خداوند می‌طلبیم و ثبات قدم با امام حسین (ع) را از خداوند مسئلت می‌کنیم همه درباره معیت ما و همراهی ما و چگونگی سیر و سلوک ما با خاندان اهل بیت رسول اکرم می‌باشد.
یک قسمت مهمی از این زیارت این قسمت است که می‌فرماید «اللَّهُمَّ اجْعَلْنِی فِی مَقَامِی هَذَا مِمَّنْ تَنَالُهُ مِنْكَ صَلَوَاتٌ وَ رَحْمَةٌ وَ مَغْفِرَةٌ اللَّهُمَّ اجْعَلْ مَحْیای مَحْیا مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ مَمَاتِی مَمَاتَ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّد» یکی از بخش‌های بسیار مهم زیارت عاشوراست؛ از خداوند متعال می‌خواهیم که ما را در جایگاه و مقامی قرار بدهد که آن صلوات رحمت و مغفرت از سوی اباعبدالله الحسین (ع) به من برسد یعنی من به جایگاه و مقامی برسم که اولاً صلوات و رحمت و مغفرت از سوی او به من برسد. چه چیزی بالاتر و بهتر از این سه مطلب و اساساً مگر پیشرفت برای انسان غیر از این سه مطلب است؟ ما در دنیا غیر از این سه مطلب چیزی نمی‌خواهیم یکی اینکه آرامش داشته باشیم، حریم امنی داشته باشیم در این حریم امن همواره زندگی ما پر از رحمت و عطوفت و مهربانی باشد و پر از مغفرت باشد. مغفرت در زبان قرآن کریم یعنی پر کردن خلأهای زندگی پر کردن و جبران عقب ماندگی‌ها.
زیارت عاشورا و سبک زندگی اهل‌بیت
بعد می‌فرماید که خداوند زندگی من را آنگونه قرار بده که زندگی نبی مکرم را و آل او آنگونه بوده است یعنی سبک زندگی ما سبک زندگی نبوی باشد و مردن و ممات ما هم شبیه رفتن آنها باشد زندگی نبی مکرم اسلام و زندگی اهل بیت چه ویژگی‌هایی داشته است؟ این زندگی یک زندگی با کرامت با شرافت با فضیلت بوده است در آن پلشتی‌ها و نواقص و محدودیت‌ها نبوده است این کرامتی که پیامبر و اهل بیت داشتند را ما از خداوند طلب می‌کنیم. هزار و اندی سال است که از شهادت امام حسین (ع) می‌گذرد شیعه و سنی مسیحی و یهودی و هر کسی که با زندگی اهل بیت آشنا می‌شود جز از فضیلت و کرامت و شرافت از این خاندان نمی‌سراید جرج جرداق مسیحی وقتی کتاب می‌نویسد برای امیرالمومنین او را صوت العدالة الانسانیة می‌نامد بعد از هزار سال هنوز هم مانی که می‌خواهند یک انسان با کرامت با شرافت و با فضیلت را و با بزرگی را یاد کنند یاد امیرالمؤمنین می‌افتند یاد امام حسین (ع) می‌افتند یاد بزرگانی مثل مالک اشتر و حبیب بن‌مظاهر می‌افتند. این زندگی را و این مرگ را می‌طلبیم، مرگ با کرامت و با شرافت.
عدم خودشناسی ریشه مشکلات بشر
امیرالمومنین فرمود اگر کسی شرافت و فضیلت خود را بشناسد تن به گناه نمی‌دهد تمام مشکلات بشر از آنجا آغاز می‌شود که کرامت و شرافت به کنار برود و تن به ذلت بدهد در فرهنگ اسلامی اساس تعلیم و تربیت را کرامت انسان گفته‌اند. فرمودند که اگر خواستید فرزندانتان را تربیت کنید آنها را کریم تربیت کنید. ذلیل تربیت نکنید. آنقدر آنها را تنبیه نکنید که بچه بی‌شخصیت و عقده‌ای بزرگ شود و هویت خود را از دست بدهد. روایات متعدد داریم که نظام تعلیم و تربیت اسلامی بر پرورش کرامت فرزند است بر پرورش کرامت ارباب رجوع است اسلام برای کرامت و تعالی کرامت انسان آمده است.
اگر کسی عظمت وجودی خود را بشناسد راه تعالی و پیشرفت را به دست می‌آورد و اگر کسی کرامت خود را نشناسد عظمت خودش را درک نکند طبیعتا تن به ذلت و خواری می‌دهد. روایت داریم که قدر هر کسی به اندازه‌ای است که خودش را می‌شناسد و کمالات خودش را درک می‌کند. کرامت فردی و کرامت اجتماعی رکن حیات انسانی در فرهنگ اسلامی است که در عاشورا این کرامت فوق‌العاده برجسته شده است.
ارتباط خودشناسی و مسئولیت‌پذیری
کرامت در فرهنگ اسلامی همراه با یک وصف انسانی است و آن وصف مسئولیت باوری و مسئولیت‌پذیری است اصلاً کرامت انسان با مسئولیت عجین شده است و دو روی یک سکه هستند انسان کریم انسان مسئولیت‌مداری است و انسان مسئولیت‌باور و مسئولیت‌مدار انسان کریمی است.
هر چقدر مسئولیت انسان بیشتر کرامت و عظمت انسان بیشتر در میان انبیاء هم هرچه رتبه بالاتر برود میزان مسئولیت آنها هم بالاتر می‌رود هر چقدر ابراهیم به‌مقام نبوت نزدیک‌تر می‌شود امتحانات سخت‌تر و مسئولیت‌ها بیشتر می‌شود تا جایی که باید فرزند خود را هم قربانی کند.
پیامبر اسلام وقتی می‌خواهد زیر بار مسئولیت بزرگ برود به واسطه این مسئولیت بزرگ کرامت بیشتر هم پیدا می‌کند و یکسری احکام ویژه برای پیامبر وجود دارد که بر پیغمبر واجب است ولی بر من و شما واجب نیست.
تصحیح معنای مسئولیت
متأسفانه در جامعه ما بعضی وقت‌ها مسئولیت را به‌عنوان یک حق ویژه به‌عنوان یک جایگاه و مقام ویژه تعبیر می‌کنند در حالی‌که مسئولیت یعنی مسئولیت نه ریاست اصلاً در اسلام چیزی به‌عنوان ریاست نداریم در اسلام همه مسئولند «كلكم راع وكلكم مسئول عن رعيته» ما همه مسئولیم و به همان مقدار که زیر بار مسئولیت می‌رویم مقاممان بالاتر است هرچقدر این مسئولیت سخت‌تر و مشکل‌تر باشد عظمت روحی و کرامت انسانی بیشتر است.
مسئولیت‌پذیری شرط لازم برای رشد جامعه
اگر دنبال این هستیم که جامعه ما یک جامعه پیشرفته و توسعه‌یافته یک جامعه در مسیر کمالات قرار بگیرد لاجرم باید مسئولیت‌باوری و مسئولیت‌پذیری به‌عنوان یک باور و یک عقیده و به‌عنوان یک مطالبه و گرایش جمعی تبدیل شود به فرهنگ تبدیل شود. پس مسئولیت‌پذیری باید تبدیل به فرهنگ به جامعه اسلامی شود. اگر مسئولیت‌پذیری تبدیل به فرهنگ شود و در جان تک‌تک آحاد مردم جامعه اعم از زن و مرد جوان و پیر و همه با هر عقیده و ایده‌ای معتقد شویم که ما ایرانی هستیم و نسبت به هم وظیفه داریم و نسبت به‌جامعه مسئولیت داریم نسبت به این آب و خاک وظیفه داریم بسیاری از مشکلات جامعه برطرف خواهد شد.
خطرات مسئولیت‌گریزی برای جامعه
جایی که مسئولیت‌باوری کنار برود قدرت‌طلبی حاکم می‌شود منافع شخصی و حزب حاکم می‌شود و از فرهنگ اهل‌بیت جدا می‌شود بنابراین راز پیشرفت یک جامعه در فرهنگ اسلامی مسئولیت‌باوری و مسئولیت‌پذیری است.
آشنایی با سبک زندگی اهل‌بیت از قرآن کریم
این ریشه انسان‌شناسی و قرآنی هم دارد در قرآن کریم انسان مسئول آفریده شده است و آن فصل تمایز‌دهنده انسان از سایر موجودات است. سبک زندگی پیامبر و اهل‌بیت را می‌توانیم از آیات قرآن هم استفاده کنیم سوره «انسان» سوره اهل‌بیت است و «دهر» و «هل اتی» نام‌های دیگر آن است خیلی سوره زیبا و شیرینی است روزی امام حسن و امام حسین (علیهماالسلام) بیمار شدند و بیماری بسیار سخت شد بعد امیرالمومنین و حضرت زهرا(سلام الله علیهما) نذر کردند که اگر این دو نازدانه خوب شدند سه روز روزه بگیرند بعد از سه روز امام حسن و امام حسین(علیهماالسلام) خوب شدند نوبت روز اول که آمدند افطار بکنند اسیری آمد امیرالمومنین (ع) سهم افطاری خود را دادند حضرت زهرا (س) هم سهم افطاری خود را دادند امام حسن و امام حسین(علیهماالسلام) هم سهم خود را دادند در نوبت بعد که خواستند افطار کنند یتیمی آمد و ماجرا تکرار شد و در افطار سوم مسکینی آمد در خانه اهل‌بیت و ماجرا تکرار شد روز بعد که پیامبر به منزل امیرالمومنین وارد شد و ضعف جسمانی آنها را مشاهده کرد و از ماجرا مطلع شد گریستند و این آیات در شأن خاندان اهل‌بیت نازل شد یعنی این سوره در وصف سبک زندگی اهل‌بیت نازل شده است.
سوره انسان، شناسنامه انسان
خداوند متعال در این سوره مسیر خلقت انسان را ویژگی‌های حیات انسانی را توضیح داده به‌همین خاطر این سوره را «انسان» نامیده‌اند یعنی شناسنامه انسان. خداوند متعال می‌فرماید به یاد بیاورید آن زمانی را که انسان آفریده شد در حالی که آنقدر پست بود به‌گونه‌ای که انگار وجود نداشتید «لم يكن شيئا مذكورا» که حیات نطفه‌ای انسان را می‌گوید. دانشمند فرانسوی به نام «موریس بوکای» زیست‌شناس و جنین‌شناس کتابی دارد به‌عنوان «جنین شناسی و قرآن کریم» و این کتاب قبل از انقلاب چاپ شده و ترجمه شده است. کتاب زیبا و خواندنی است و به‌واسطه همین جنین‌شناسی مسلمان شد فرقه‌ای در فرانسه به‌راه افتاد به نام «بوکائیسم» که روی آموزه‌های مشترک میان ادیان کار می‌کنند، از جمله بحث جنین شناسی و قرآن کریم.
قرآن کریم می‌فرماید ما انسان را از نطفه درهم پیچیده‌ای ایجاد کردیم تا او را امتحان کنیم «فجعلناه سميعا بصيرا» برای این امتحان هم سرمایه‌های زیادی در اختیار انسان قرار دادیم گوش و چشم. این دو نمادی از آن حواس شناختی و ادراکی ما هستند بعد می‌فرماید «انا هديناه السبيل اما شاكرا واما كفورا» می‌فرماید ما راه را به انسان نشان دادیم راه درستی و بدی. حالا اختیار با اوست که شکرگزار باشد و مسئولیت خود را بشناسد و در مسیر درست حرکت کند یا به انحراف رود و کفران بورزد که اگر به انحراف رفت «انا اعتدنا للكافرين سلاسلا و اغلالا وسعيرا»
پس زمانی که خداوند انسان را خلق کرد به او تمام امکانات و استعدادهای پیشرفت را قرار داد اما او را به خود واگذار کرد انسان تنها موجودی است که ساختنش به خودش واگذار شده است. خودش تعیین می‌کند از ملک بالاتر برود یا از حیوانات هم پایین‌تر رود و پست‌تر بشود خودمان تعیین می‌کنیم به واسطه مسئولیت‌هایی که بر دوش ماست.
سوره شمس آیات ۷ و ۱۰ هم همین مضمون را می‌فرماید «ونفس وما سواها فالهمها فجورها وتقواها قد افلح من ذکاها و قد حال من دساها» ما همه خوبی‌ها و بدی‌ها را در وجود انسان قرار دادیم او خودش انتخاب می‌کند فلاح و رستگاری و پیشرفت و تعالی را یا سقوط را و حیوانیت را و باید در مقابل هر کدام پاسخگو باشیم در انتخابی کردیم. در فرهنگ قرآن کریم هر خوبی از خود انسان است و هر بدی که به انسان برسد از اعمال خود انسان است.
چند آیه قرآن کریم داریم که آیات فوق‌العاده مهمی هستند برخی از فیلسوفان دنیای غرب در قرن بیستم به این حرف‌ها رسیدند که انسان حاکم بر سرنوشت خودش است و مسئول است و اما در قرآن کریم ۱۴۰۰ سال پیش این حرف‌ها آمده و فرموده «إِنَّ اللهَ لاَ یُغَیِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى یُغَیِّرُواْ مَا بِأَنْفُسِهِمْ» ما حال هیچ قومی را تغییر نمی‌دهیم مگر آنکه خود آن قوم بخواهند. اگر نعمتی به آنها دادیم نعمت را عوض نمی‌کنیم مگر اینکه خودشان بخواهند و آن را به سوی بدی تغییر دهند.
در فرهنگ اسلامی اجرای قوانین اولاً و بالذات برعهده تک‌تک آحاد جامعه است. آیه‌اش هم این است «ليقوم الناس بالقسط» خود مردم باید اقامه قسط کنند. در فرهنگ قرآنی ما دوگونه انسان داریم گروه اول کسانی هستند که اهل مسئولیت‌پذیری هستند و با مسئولیت حرکت می‌کنند و گروه دیگر از مومنین هستند که اهل مسئولیت‌پذیری نیستند اهل بی‌تفاوتی هستند نسبت به جامعه و خانواده و حتی نسبت به خودشان که به این‌ها می‌گوید «قائدون» پس مؤمنین دو گروه هستند یک گروه اهل جهاد هستند یعنی اهل مسئولیت هستند یعنی هر کار سختی که برای اعتلای جامعه اسلامی انجام شود آن هم در برابر کفار و دشمنان این یعنی جهاد. جهاد اقتصادی، جهاد سیاسی، جهاد علمی این‌ها رستگارند و جامعه خود را به اعتلا می‌رسانند در مقابل این‌ها «قائدین» هستند یعنی کسانی که نشسته‌اند یعنی که عذر و بهانه نسبت به مسئولیت‌هایی که دارند بی‌تفاوتند و شانه خالی می‌کنند.
