رحا مدیا | یوسف پورجم
حضرت فاطمه معصومه(س)، دختر امام موسی کاظم و خواهر امامرضا(علیهماالسلام)، از چهرههای برجسته و مورد احترام در تاریخ تشیع است که نقش مهمی در ترویج و تقویت این مذهب داشتهاند. ایشان با هجرت تاریخی خود به قم، نهتنها مرکزیت این شهر را بهعنوان پایگاه تشیّع تثبیت کردند، بلکه با حضورشان زمینهساز شکلگیری و توسعه حوزه علمیه و تأثیرگذاری در تمدن اسلامی شدند. این یادداشت به بررسی نقش حضرت معصومه (س) در ترویج تشیع، رشد و بالندگی حوزه علمیه، جایگاه قم در روایات، و اقدامات سیاسی و اجتماعی ایشان در حمایت از ولایت میپردازد.
ترویج تشیّع از طریق شخصیت معنوی و حضور حضرت معصومه(س)
حضرت معصومه(س) بهعنوان یکی از بانوان برجسته خاندان اهلبیت(ع)، نقش بیبدیلی در ترویج و گسترش تشیّع ایفا کردهاند. مهاجرت ایشان به قم، شهر را به مرکز بزرگ علمی و دینی تبدیل کرد. حضور حضرت در این شهر، نقطه آغاز تقویت جایگاه قم بهعنوان مرکزیت تشیع بود. همچنین حضور حضرت معصومه(س) و زیارتگاه ایشان، نقش بهسزایی در جذب عالمان و اندیشمندان شیعه از نقاط مختلف جهان به قم داشته و بهنوعی ایشان، پیامآور اندیشههای ناب تشیّع در این شهر شدند.
این نقش در ترویج تشیّع، با حضور علمای برجستهای مانند شیخ صدوق و دیگر شخصیتهای علمی در قرون بعدی، به اوج خود رسید. اگر حضرت معصومه(س) قم را بهعنوان مقصد خود انتخاب نمیکردند، شاید امروز قم بهعنوان امالقرای جهان اسلام و پایتخت علمی و معنوی شیعه شناخته نمیشد.
نقش حضرت معصومه(س) در رشد و بالندگی حوزه علمیه قم
حضور حضرت معصومه(س) در قم نهتنها باعث اهمیّت علمی و مذهبی این شهر شد، بلکه زمینهساز رشد حوزه علمیه گردید. از قرنها قبل، روایات متعددی در خصوص جایگاه والای قم بیان شده بود، از جمله روایات پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) که جایگاه قم را بهعنوان پایگاه اهلبیت و مرکز نشر معارف شیعه معرفی میکردند. این پیشبینیها به یمن حضور حضرت معصومه(س) به واقعیت پیوست.
قم با حضور ایشان، بهعنوان یکی از مهمترین مراکز علمی و فرهنگی جهان تشیع شناخته شد و حوزه علمیه آن نیز در طی قرون بعدی، به یکی از بزرگترین نهادهای علمی و فقهی تبدیل گردید. حوزه علمیه قم در تربیت علما و مراجع تقلید، نقشی کلیدی داشته و در انتقال و حفاظت از علوم اسلامی به نسلهای بعدی، نقشی محوری ایفا کرده است.
جایگاه قم در روایات و تبدیل آن به امالقرای جهان اسلام
جایگاه قم در روایات اهلبیت(ع) بهعنوان شهری مقدّس و محل نشر معارف اسلامی به کرّات بیان شدهاست. امامصادق(ع) در روایتی فرمودهاند: «خاک قم مقدّس است و ساکنانش از ما هستند و ما از آنان». حضور حضرت معصومه(س) در این شهر، جایگاه ویژهای به آن بخشید و روایات مربوط به قم را بیش از پیش جلوهگر ساخت. قم به لطف حضور معنوی حضرت معصومه(س)، به یکی از مهمترین مراکز علم و ایمان تبدیل شد و امروز بهعنوان مرکزیت حوزه علمیه و پایگاه اهلبیت(ع)، نقش پررنگی در جهان اسلام ایفا میکند.
اقدامات سیاسی حضرت معصومه(س) و هجرت ولایتمدارانه ایشان
هجرت حضرت معصومه(س) به قم، اقدامی مهم و سیاسی در راستای حمایت از ولایت و مقابله با دشمنان اهلبیت(ع) بود. پس از شهادت پدر بزرگوارشان و تبعید امامرضا(ع) به خراسان، حضرت معصومه(س) تصمیم گرفتند بهسوی برادرشان بشتابند و از ولایت حمایت کنند. این هجرت، بهنوعی نشانهای از ولایتمداری ایشان بود. شرایط زمانه نیز ایجاب میکرد که این بانوی بزرگوار بهصورت علنی از اهلبیت و امام وقت حمایت کند.
هجرت حضرت معصومه(س) را میتوان یکی از گامهای مهم در تقویت جایگاه ولایت و افشاگری علیه جریاناتی مانند جریان برائتی دانست که در تلاش بودند با تضعیف موقعیت اهلبیت(ع)، پیروان راستین تشیع را تحت فشار قرار دهند.
نقش زنان در حمایت از ولایت و جایگاه زنان در اسلام با تأسی از حضرت معصومه(س)
حضرت معصومه(س) نمونهای از زنانی هستند که با سیره و منش خود، نقش زنان در حمایت از ولایت را بهخوبی نمایان کردند. اسلام همواره بر نقش محوری زنان در تربیت نسلها و حمایت از ولایت تأکید کرده است. حضرت معصومه(س) با حضور در خط مقدم حمایت از ولایت و با هجرت تاریخی خود، نشان دادند که زنان میتوانند در مهمترین مسائل سیاسی و دینی زمانه نقشآفرینی کنند.
نقش حضرت معصومه(س) در تاریخ اسلام، نمونهای بارز از جایگاه والای زنان در حمایت از حق و عدالت و ولایت است. ایشان با هجرت و شهادت خود، الگوی کاملی از وفاداری به ولایت و دفاع از اهلبیت(ع) برای همه زنان و مردان مسلمان ارائه کردند.
