رحا مدیا | قدرت الله غلمانی
وحدت اسلامی یکی از اساسی‌ترین راهبردهای نظام جمهوری اسلامی ایران از بدو تأسیس تا امروز بوده است. این رویکرد، نه یک تاکتیک مقطعی بلکه راهبردی ریشه‌دار در تعالیم قرآن کریم و سنت پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله ) است. رهبر معظم انقلاب اسلامی، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، همواره با تکیه بر مبانی قرآنی و عقلانی، وحدت امت اسلامی را «فریضه‌ای اسلامی و ضرورتی راهبردی» دانسته‌اند(خامنه‌ای، بیانات در دیدار میهمانان کنفرانس وحدت اسلامی.۱۳۹۲). در این یادداشت تلاش می‌شود استراتژی نظام اسلامی در این حوزه با تمرکز بر اندیشه‌های قرآنی ایشان تبیین گردد.
قرآن کریم با صراحت، امت اسلامی را به اعتصام به «حبل‌الله» و پرهیز از تفرقه فرا می‌خواند:وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعًا وَلَا تَفَرَّقُوا» (آل‌عمران: ۱۰۳).همچنین، آیات دیگری بر اخوت ایمانی تأکید دارند: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ» (حجرات: ۱۰). بر این اساس، اصل «امت واحده» بنیان فکری وحدت اسلامی است. امام خامنه‌ای نیز این اصل را نقطه آغاز راهبرد وحدت می‌دانند و تفرقه‌افکنی را بزرگ‌ترین تهدید علیه امت اسلام معرفی می‌کنند(خامنه‌ای، پیام به اجلاس جهانی علمای اسلام در دفاع از مسجدالاقصی.۱۳۹۵).
رهبر انقلاب اسلامی، وحدت اسلامی را صرفاً یک شعار سیاسی نمی‌دانند، بلکه آن را برآمده از متن دین و ضرورتی تمدنی معرفی می‌کنند. به تعبیر ایشان، وحدت اسلامی به معنای حذف اختلافات مذهبی نیست، بلکه به معنای تمرکز بر مشترکات و پرهیز از دشمنی است(خامنه‌ای، بیانات در دیدار شرکت‌کنندگان کنفرانس وحدت اسلامی۱۳۹۷). هدف نهایی وحدت، «ایجاد امت اسلامی مقتدر» برای مقابله با نظام سلطه و تحقق تمدن نوین اسلامی است. این نگاه، برآمده از دو مؤلفه کلیدی است: بازگشت به قرآن و شناخت دشمن مشترک.
استراتژی‌های نظام اسلامی در پرتو اندیشه قرآنی امام خامنه‌ای
۱. تکیه بر مشترکات اسلامی
یکی از راهبردهای اصلی وحدت اسلامی، برجسته‌سازی مشترکات اعتقادی، اخلاقی و تاریخی میان مسلمانان است. امام خامنه‌ای تأکید دارند که اصولی چون توحید، نبوت، قرآن، قبله واحد و دشمن مشترک می‌تواند محور وحدت باشد (خامنه‌ای، بیانات در دیدار مسئولان نظام و سفرای کشورهای اسلامی به‌مناسبت عید مبعث،1393).
۲. مقابله با سیاست‌های تفرقه‌افکنانه دشمن
به باور رهبر انقلاب، سیاست «تفرقه بینداز و حکومت کن» که استعمارگران دنبال می‌کنند، اصلی‌ترین مانع وحدت است. ایشان با استناد به آیات قرآن، بر هوشیاری در برابر «ولیّ مشترک» یعنی دشمنان خارجی تأکید دارند (انفال: ۷۲). بر این اساس، افشای توطئه‌های استکبار جهانی و صهیونیسم، جزو محورهای استراتژی وحدت نظام اسلامی است.
3 .گفتمان‌سازی از طریق هفته وحدت
تأسیس «هفته وحدت» به پیشنهاد امام خمینی(ره) و تداوم و تعمیق آن در دوران رهبری آیت‌الله خامنه‌ای، راهبردی فرهنگی برای نهادینه‌سازی وحدت است. رهبر انقلاب این هفته را «نماد هوشمندی امت اسلامی» در برابر دسیسه‌های تفرقه‌افکنانه معرفی کرده‌اند (خامنه‌ای، بیانات در دیدار شرکت‌کنندگان کنفرانس وحدت اسلامی. ۱۴۰۰).
4. تقویت ارتباطات علمی و فکری میان مذاهب
امام خامنه‌ای همواره بر گفت‌وگوی عالمان شیعه و سنی تأکید دارند. ایشان با الهام از قرآن، که اهل ذکر و اهل علم را صاحبان بصیرت می‌داند (زمر: ۹)، معتقدند که گفت‌وگوی علمی، سوءتفاهم‌ها را برطرف و بر همدلی می‌افزاید. تأسیس مجامع علمی چون «مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی» نمونه نهادی این رویکرد است.
5. تمرکز بر هویت امت اسلامی و تمدن نوین اسلامی
رهبر انقلاب، وحدت را نه صرفاً برای حل مشکلات روزمره بلکه به مثابه راهی برای «ساخت تمدن نوین اسلامی» معرفی می‌کنند (خامنه‌ای، بیانات در دیدار جوانان استان خراسان شمالی.۱۳۹۱). این رویکرد، امت اسلامی را از سطح همزیستی مذهبی به سطح همگرایی تمدنی ارتقا می‌دهد.
6. حمایت از مقاومت و مسائل امت اسلامی
در اندیشه قرآنی رهبر انقلاب، وحدت اسلامی بدون موضع‌گیری عملی در برابر دشمنان محقق نمی‌شود. حمایت از آرمان فلسطین، پشتیبانی از جریان مقاومت و مقابله با پروژه‌های عادی‌سازی با رژیم صهیونیستی، نمود عینی این استراتژی است (خامنه‌ای، بیانات در روز جهانی قدس۱۳۹۹).
چالش‌ها و موانع
با وجود این استراتژی‌ها، موانع متعددی بر سر راه وحدت اسلامی وجود دارد:
اختلافات تاریخی و فقهی که توسط دشمنان بزرگ‌نمایی می‌شود.
جریان‌های تکفیری که با برداشت‌های افراطی از قرآن، به اختلافات دامن می‌زنند.
نفوذ رسانه‌ای و نرم دشمنان برای ایجاد ذهنیت منفی میان پیروان مذاهب.
امام خامنه‌ای در این باره هشدار می‌دهند که تفرقه، همان چیزی است که دشمن به دنبال آن است و تنها با بازگشت به قرآن و عقلانیت اسلامی می‌توان بر آن غلبه کرد (خامنه‌ای، بیانات در دیدار شرکت‌کنندگان همایش علمای اسلام.۱۳۹۴).
نتیجه
استراتژی نظام اسلامی در موضوع وحدت اسلامی، ریشه در قرآن و سنت دارد و در اندیشه امام خامنه‌ای به صورت یک رویکرد تمدنی و راهبردی متبلور شده است. تکیه بر مشترکات، مقابله با توطئه‌های دشمن، گفتمان‌سازی از طریق هفته وحدت، گفت‌وگوی میان علما، تمرکز بر تمدن نوین اسلامی و حمایت از مقاومت، ارکان اصلی این استراتژی‌اند. این راهبرد در صورتی به ثمر خواهد نشست که امت اسلامی با بصیرت قرآنی، هوشیاری سیاسی و همدلی اجتماعی، به ندای «وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعًا» پاسخ دهند ومتفرق نشوند.
