رحا مدیا | امین بهرامی (شریعت شوشتری)
۲۵ شوال المکرم یادآور مصیبت جان‌کاه و غم‌بار شهادت رئیس مذهب، احیاگر اسلام حقیقی، حضرت کشاف الحقائق و الدقائق امام جعفر صادق (صلوات الله و سلامت علیه) است. امام همامی که با جهاد علمی خویش به مبارزه علیه طواغیت بنی‌امیه و بن‌ی عباس پرداخت و با تربیت 5000 هزار شاگرد در علوم مختلف به مابقی ادیان ثابت نمود که اسلام در همه علوم حرف‌های فراوان و ایده‌های نو برای ارائه کردن دارد. شاید وقتی صحبت از قحطی می‌شود، ذهن عموم مردم به‌سمت وسوی قحطی مواد غذایی متبادر می‌شود، ولی قحطی دنیای امروز چیزی جز کمبود و قحطی اخلاق نیست و برطرف کردن این ضعف را نه در علوم روانشناسی به‌طور کامل می‌توان یافت و نه علوم‌های جامعه شناسی و مردم شناسی جواب کاملی برای رفع ضعف اخلاق ارائه داده‌اند و می‌دهند و تنها دین، این برنامه ماورایی است که می‌تواند نسخه‌ای براساس فطرت بشر برای او تهیه نموده و انسان تأثیر عمل به راهکارهای مبتنی بر دین را در جامعه مشاهده کند. از جمله مسائلی که در علم اخلاق بسیار مهم و کاربردی است، رعایت و حفظ اعتدال در زمینه‌های گوناگون زندگی فردی و اجتماعی است. اگرچه عده‌ای در کشور ما سعی داشتند برای جبران بی‌تدبیری خود در امور اجرایی نفاق را جایگزین اعتدال کنند؛ اما در کلام ذی‌قیمت امام جعفر صادق (علیه‌السلام) اعتدال فرد با ایمان براساس حکمت‌های وحیانی و بر اساس فطرت افراد مؤمن معرفی می‌شود. آن حضرت در فرمایش گهرباری می‌فرمایند: «ثلاث من کنّ فیه استکمل الإیمان؛ من إذا غضب لم یخرجه غضبه من الحق، و إذا رضی لم یخرجه رضاه الی الباطل، و من اذا قدر عفا.» هرکس سه خصلت را داشته‌باشد ایمانش کامل است؛ هنگام خشم از جاده حق بیرون نرود، وقت خوشنودی به باطل نگراید، و در حال قدرت گذشت کند. (۱) انسان در فراز و فرود زندگی فردی و اجتماعی خود با اتفاقات خواسته یا ناخواسته‌ای مواجه می‌شودکه یا از آن اتفاق ناراحت می‌شود و یا از نتیجه اتفاق پیش آمده خشنود می‌گردد و یا اگر زمانی به قدرت رسید سعی می‌کنند از موضع قوت و قدرت خویش در جهت انتقام‌جویی از رقبا یا مخالفینش اقدام نماید.
اما در مکتب جعفری مؤمن معتدل دارای٣ خصوصیت است که اگر این ویژگی‌ها را در نهاد خود شکوفا ساخته و رشد دهد ایمان وی کامل خواهد شد. خصائص یادشده به‌همراه شرح مختصر آن عبارتنداز؛
مؤمن نباید در هنگام خشم از مسیر حق منحرف شود. گاهی اتفاق می‌افتدکه در هنگام ناراحتی هر حرفی را بر زبان جاری می‌کنیم تا جایی که برای حذف طرف مقابل مسائل شخصی و یا نکات محرمانه‌ای را که از او می‌دانیم را بیان می‌نماییم و این نهایت بی‌تقوایی است. زمانی که بی‌آبرو کردن دیگران در جامعه‌ای عادی شود و به‌عنوان یک حربه برای ضربه زدن به کسی که از او ناراحت هستیم استفاده گردد، حقیقت چنین اجتماعی جز بی‌هویتی و پوچ‌گرایی شخصیتی نخواهد بود. هویّت‌ها در جامعه‌ای آسیب می‌بیندکه خُرد شدن تشخص آحاد مردم برای افراد بی‌هویّت بدون معنا باشد، از همین منظر است که کنترل خشم یکی از بزرگ‌ترین نعمت‌های الهی به مؤمنین معتدل است. پیشوای ششم شیعه در یک کلام کوتاه به جامعه ایمانی می‌آموزد که در هنگام عصبانّیت پا را از مسیر رضایت پروردگار خارج نکنند، زیرا عواقب افعال خشمگینانه در جامعه جبران‌ناپذیر خواهد بود.
شیخ الائمه امام جعفر صادق (علیه‌السلام) به ما توصیه می‌فرمایند تا در هنگام شادی نیز به خوشی‌های زودگذر و لهویّات باطل گرایش پیدا نکنیم. زمانی ناخوشی‌ها و زمان دیگر سرخوش بودن انسان‌های بی‌ظرفیّت را از جاده حق خارج کرده و افراد به رذائل گرایش پیدا می‌کنند. در دوران ما محافل شادی به کمین‌گاهی از کمین‌گاه‌های شیطان مبدّل گردیده و مجالس فرح‌انگیز، سالم و به‌دور از گناه کمیاب و شاید نایاب است. عده‌ای خیال می‌کنند چون در مجالس شادی حضور دارند، حتماً باید خود را به معصیتی آلوده کنند تا سرخوش بودن آنان مصداق پیدا کند و از نظر آنان خوشحالی یعنی گناه کردن، اما خرسندی و شادی زمانی است که انسان رضایت پروردگارش را جلب کند، وقتی خدا از کسی راضی شد این آرامش و ابتهاج درونی او در زندگی فردی و اجتماعی عبد خدا ظهور پیدا می‌کند؛ اما زمانی که فرد با خوشی زودگذر و لحظه‌ای در محفل معصیّت حاضر می‌شود، پس از گذشت آن ساعت و اتمام بزم گناه، نهاد وجودی ناآرام و زندگی نامطلوبی خواهد داشت. در حقیقت افراد گناه‌کار، انسانیّت خود را به ثمن بخس فروخته و با شیطانی معامله می‌کنند که از محضر ربوبی رانده شده‌است. ولیّ گناهکاران ابلیس بوده و آنان خود را از پروردگارشان می‌رانند. لذا امام صادق (علیه‌السلام) به‌عنوان بزرگ آموزگار حقیقت و راستی به ما می‌آموزدکه ظرفیّت قلب خود را بالا ببریم تا خوشی‌ها ما را به باطل سوق ندهد.
آخرین نکته حدیث شریف یادشده، پیرامون ارتقا ظرفیت در به قدرت رسیدن است. انسان باید قبل از رسیدن به صدارت ظرفیّت آن مسئولیت را پیدا کند. اگر فردی بر منصبی تکیه زد اما ظرفیت آن جایگاه را نداشت، آن کرسی به محل جلوس یک دیکتاتور برای ِاعمال عُقده‌های شخصی‌اش با دیگران تبدیل می‌شود. انتقام‌جویی به‌غیر حق، راهکار شیطانی مسئولینی است که بدون داشتن شاخصه‌های مدیریتی و به‌دور از شایسته‌سالاری در جامعه به جایی رسیده‌اند، چنین شخصیت‌هایی به‌دلیل نداشتن صلاحیت‌های کافی و عدم ظرفّیت به دیکتاتوری در مدیریت دچار می‌شوند و هر نظری که در مقابل دیدگاه‌شان باشد را ضرری برای خود محسوب کرده و سعی می‌کنند با صاحبان اندیشه برخورد نمایند، زیرا خود بی‌خردانی هستند که توان هضم خردمندان را در مقابل خود ندارند. گاهی افراد به مسئولیتی دست پیدا می‌کنند، قبل از آن اشخاص دیگری علیه همان شخصی که فعلاً به جایگاهی رسیده است، فعالیت‌های سوئی انجام داده‌اند، اما وجود مبارک امام جعفر صادق (صلوات الله علیه) مدیران جامعه دینی راب ه انتقام‌جویی و مقابله به‌مثل کردن نسبت به مخالفین‌شان ترغیب نمی‌کنند و از قدرتمندان جامعه اسلامی و آرمانی می‌خواهند تا با بخشش و محبّت، افراد مخالف را عبد خویش کنند و از جایگاهی که دارند برای حذف دیگران و به رخ کشیدن قدرتشان سوء استفاده نکنند.
سه توصیه پیشوای ششم حضرت جعفربن‌محمد(علیهماالسلام)، باعث اعتدال پیروان و ارادتمندان ایشان د ر مسیر زندگی می‌شود. چنین روایتی صرفاً شامل مسلمانان نمی‌شود، بلکه هر کدام از پیروان ادیان ابراهیمی به این حدیث گهربار عمل کنند، زندگی اعتدالی خواهند داشت. اگرچه قید ایمان حقیقی شامل مؤمنینی است که ولایت اهل‌بیت (علیهم‌السلام) را پذیرفته باشند، اما بعید نیست هر شخص موحّدی که در هنگام ناراحتی، خشم خویش را کنترل کند و از مسیر حق خارج نشود، خوشحالی‌ها او را به معصیت کردن نکشاند و در هنگام قدرت عقده گشایی نکرده و از مخالفانش انتقام به‌ناحق نگیرد دارای زندگی اعتدالی خواهد بود، اما عمل به حدیث یادشده برای پیروان مکتب آل الله (علیهم‌السلام) ملموس‌تر از دیگر خداپرستان خواهد بود.
از روایت مذکور ناگفته پیداست که شاید امام صادق (علیه‌السلام) قصد داشتند به پیروان خویش بیاموزند که قبل از قرار گرفتن در هر پیش آمدی باید ظرفیت قلبی و سعه‌صدر خود را بالا ببرند.
نتیجه ارتقا ظرفیت قلبی و روحی باعث اعتدال در زندگی می‌شود. لذا در روز ۲۵ شوال المعظم پیروان امام ششم (علیه‌السلام) موظفند علاوه بر اقامه باشکوه عزا و تبیین فضائل و سیره و روایات آن امان همام، وظیفه دارند با درس‌گیری از مشرب دینی، علمی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی امام جعفر صادق (علیه‌السلام) به سیره و فرمایشات ایشان جامه عمل پوشانده و علاوه بر مناقب آن حضرت، احادیث گران‌سنگ رئیس مذهب شیعه را در جامعه منتشر نمایند. وقتی جامعه اسلامی متخلق به آداب ائمه هدی (علیهم‌السلام) گردید، مابقی ادیان الهی و حتی غیر موحّدین با دیدن اخلاق، افکار و عملکرد جامعه دینی به مکتب اهل‌بیت (علیهم‌السلام) گرویده می‌شوند و زمانی که چنین اقبالی در جهان به وجود آمد قلب‌ها به وجود امامی از نسل ائمه اطهار (صلوات الله علیهم اجمعین) معطوف می‌شود که در پس پرده غیبت است و پس از آنبه سراغ معرفت حضرت حجت (علیه‌السلام) خواهند رفت و خودبه‌خود زمینه برای ظهور منجی عالم بشریت حضرت بقیه الله الأعظم (روحی لتراب مقدمه الفدا) و تشکیل دولت کریمه آن حضرت به وجود خواهد آمد. پس آگاه باشیم که عملکرد مؤمن معتدل با تعریف امام صادق (علیه‌السلام) و تفسیری که ارائه شد در تبلیغ تشیع در دنیا بسیار مؤثر خواهد بود و شیعیان در عصر غیبت کبری باید به این بلوغ رسیده باشند که خلاف مشی اعتدالی ائمه هدی (علیهم‌السلام) گام برندارند.
(1) تحف‌العقول، ابن شعبه حرانی (ره)، ص ۳۲۴
