رحا مدیا | هادی حمیدی
در منابع تاریخی برای امام حسن مجتبی(ع) دختری با نام شریفه خاتون ذکر نشده است؛ بنابراین درباره شخص مدفون در شهر حله که به این نام زیارتگاه دارد، اطلاع دقیقی در دست نیست و چند احتمال توسط محققان و نسب‌شناسان داده شده است.
برخی از این احتمالات عبارتنداز:
دختر جناب حسن مثنی یا از نوادگان امام حسن مجتبی(ع) است و یا دختر خردسال اسیری در کاروان کربلا.بر اساس یک پژوهش دیگر، فرد مدفون در این مقبره بانوی بزرگوار “شرف الاشراف”، دختر سید بن طاووس از عالمان شیعه سده هفتم هجری و از نوادگان امام حسن مجتبی(ع) و فرزندش حسن مثنی است.
در کتابی که در معرفی و دفاع از اعتبار این مزار به زبان عربی نوشته شده است، این احتمال مطرح شده که شریفه یکی از دختران خردسال حاضر در واقعه عاشورا بوده که در مسیر بازگشت از دمشق همراه با کاروان اسرای کربلا وفات کرده است. با توجه به اینکه امام مجتی دختری به نام شریفه نداشته است، نویسنده این احتمال را مطرح کرده که شریفه لقب یکی از دختران باشد ولی این فقط یک احتمال است!
دختر حسن مثنی!
نویسنده کتاب مشاهد المشرفه، در جایی از کتاب خود شریفه را دختر حسن بن حسن ملقب به مثنی معرفی کرده است هر چند اشاره می‌کند که حسن مثنی نیز دختری به این نام نداشته است!!
یکی از پژوهشگران مزارشناسی در مقاله‌ای این نظریه را مطرح کرده است که فرد مدفون در این مقبره، بانو «شرف الاشراف» دختر سید بن طاووس (درگذشت۶۶۴ق) عالم و نویسنده سرشناس شیعه است. بر اساس این نظریه از آنجا که خاندان آل طاووس از نوادگان حسن مثنی هستند این مزار احتمالاً زمانی به مزار شریفه بنت الحسن المثنی شهرت یافته و بعدها در میان مردم به اشتباه دختر امام حسن مجتبی(ع) دانسته شده است.
به نقل از بحرالعلوم جناب سید بن طاووس در نوشته‌هایش دخترش شرف الاشراف را به علم و تقوا ستوده و او را دارای کرامات معرفی کرده است.
ام راضی یا اخت رضی؟!
امامزاده شریفه در میان مردم عراق، به «اُمّ راضی» نیز مشهور است. نویسنده مقاله بر آن است که شهرت آن در ابتدا «اُخْتُ الرَّضی» بوده و به مرور زمان به «ام راضی» تبدیل شده است. به باور او شریفه دختر سیدبن طاووس و خواهر رضی‌الدین علی است؛ به همین دلیل به اخت الرضی شهرت داشته است.
مزارات جعلی شریفه خاتون!
در استان بابلِ عراق چند مزار دیگر منسوب به شریفه وجود دارد، که به اعتقاد سید حسین ابوسعیده موسوی در کتاب المشاهد المشرفه، بدون سند و جعلی است.برخی از آنها چنین‌اند: مزار شریفه در ناحیه محاویل، مزار شریفه در منطقه یاسین هاشمیه، مزار شریفه در هاشمیه به طرف مسیر حله به دیوانیه و مزار شریفه در منطقه جربوعیه!
اسامی و تعداد فرزندان امام حسن مجتبی(ع)
شیخ مفید در الارشاد فرزندان حضرت امام حسن مجتبی علیه‌السلام را چنین معرفی می نماید: «فرزندان امام مجتبی پانزده پسر و دختر بودند: زید و دو خواهرش؛ ام الحسن و ام الحسین و مادر این سه ام بشیر دختر أبی مسعود عقبة بن عمرو بود. حسن بن حسن، مادرش خولة دختر منظور فزاری بود، عمرو بن حسن و دو برادرش قاسم و عبداللَّه، مادرشان ام ولد بود.عبد الرحمن بن حسن و او نیز مادرش ام ولد بود و حسین بن حسن که به أثرم ملقب بود و برادرش طلحه و خواهر این دو فاطمه و مادرشان ام اسحاق دختر طلحه بن عبید اللَّه تیمی است و ام عبد اللَّه و فاطمه و ام سلمه و رقیه دختران آن حضرت هستند که از مادرهای مختلف بودند.»
شهادت فرزندان امام حسن مجتبی(ع) در کربلا
همچنین در ارشاد شیخ مفید از سه فرزند حضرت امام حسن مجتبی(ع) نام می برد که در حادثه کربلا به شهادت رسیدند: «عمر و قاسم و عبد اللَّه که در رکاب عموی خویش حسین بن علی در کربلا شهید شدند. خداوند از ایشان خوشنود باشد و آنان را خوشنود سازد و به خاطر دفاعی که از اسلام و مسلمین کردند پاداش نیکو عطا فرماید.
محمد جواد نجفی در ستارگان درخشان، نقدی بر این مطلب کتاب ارشاد می نویسد: «عمر، قاسم، عبدالله این سه نفر در کربلا در رکاب عموی خود حضرت امام حسین(ع) بودند. آنچه که از کتب مقاتل به دست می آید این است که قاسم و عبدالله در کربلا شهید شدند و عمر بن حسن در کربلا کشته نشد بلکه او را نیز اسیر کردند.»
ابوبکر بن حسن همان فردی است که فقط شیخ طبرسی نام ایشان را در شمار فرزندان حضرت امام مجتبی ذکر کرده است و نام ایشان را شیخ مفید و علامه حلی در شمار فرزندان حضرت امام حسن مجتبی ذکر نکرده اند. در کتب تاریخی و مقاتل از شهادت ایشان به دست عبد اللّه بن عقبة الغنویّ خبر داده اند. در زیارت ناحیه درباره ایشان آمده است: «السّلام علی أبی بکر الحسن الزّکیّ، الولیّ المرمیّ بالسّهم الرّدیّ، لعن اللّه قاتله عبد اللّه بن عقبة الغنویّ.»
دختران حضرت امام حسن مجتبی(ع)
« نخست: امّ الحسن که با زید از یک مادر بود و به نکاح عبد اللّه بن زبیر بن العوام درآمد و بعد از قتل عبداللّه، زید او را برداشته و به مدینه آورد.
دوّم: امّ عبداللّه است که در میان دختران حضرت امام حسن مجتبی به جلالت و عظمت شأن و بزرگواری ممتاز بود و او زوجه حضرت امام زین‌العابدین(ع) بود و از آن حضرت چهار پسر آورد: حضرت امام محمّد باقر(ع) و حسن و حسین و عبداللّه الباهر.
سوم امّ سلمه است که به قول بعضی از علمای نسّابه، به نکاح عمر بن زین العابدین(ع) درآمد.
چهارم رقیّه است و او به عمرو بن منذر بن زبیر العوام شوهر کرد. شیخ عباس قمی در منتهی الامال می‌نویسد از دختران حضرت امام حسن مجتبی(ع) جز این چهار تن که ذکر شد یا هیچ یک ازدواج نکردند یا از ایشان خبری نرسیده است.»
نوادگان حضرت امام حسن مجتبی(ع)
چهار نفر از پسران حضرت امام حسن مجتبی(ع) دارای فرزند بودند و ما بقی آنان فرزندی نداشتند. آن چهار نفر عبارتند از: زید، حسن مثنی، حسین اثرم و عمر. از حسین و عمر فرزند ذکوری به جای نماند. بنابراین نوادگان و نبیره های حضرت امام حسن مجتبی علیه‌السلام از زید و حسن مثنی به جای مانده اند و سادات حسنی به طور کلی به وسیله زید و حسن به حضرت امام مجتبی علیه‌السلام منتهی می شوند.
منابع:
ارشاد شیخ مفید ره
منتهی الامال محدث قمی ره
پایگاه اینترنتی سازمان حج و زیارت
نگاهی به زندگی دوازده امام، حسن بن یوسف علامه حلی مترجم محمد محمدی اشتهاردی، قم
پایگاه اینترنتی عتبه مقدسه حسینی
بررسی مزارات آل طاووس در حله و مزار شریفه بنت الحسن، محمد مهدی فقیه بحرالعلوم، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۴۵
زندگانی چهارده معصوم علیهم السلام (ترجمه إعلام الوری)، شیخ طبرسی ره
ستارگان درخشان ج۴ (سرگذشت امام حسن مجتبی علیه‌السلام)، محمد جواد نجفی
