به گزارش رحا مدیا، در نشست علمی «گونه‌های موضوع‌شناسی تشبه به کفار» که از سوی مرکز موضوع‌شناسی حوزه علمیه برگزار شد، حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی‌زاده، استاد و پژوهشگر حوزه علمیه، با تحلیل ابعاد فقهی و فرهنگی این مسئله تأکید کرد: تشبه به کفار از موضوعات فقه فرهنگ و سبک زندگی است و با توجه به شرایط امروز جامعه، یکی از مسائل زنده و پرابتلای زمان ما به شمار می‌رود.
وی با اشاره به اینکه جامعه ما در اثر تهاجم فرهنگی غرب و گسترش الگوهای غرب‌زده درگیر این مسئله شده است، گفت: این موضوع در ذیل فقه فرهنگ قرار می‌گیرد و چون خودِ فرهنگ مفهومی چندوجهی و دارای تعریف‌های گوناگون است، بررسی فقهی آن نیز پیچیدگی‌های فراوانی دارد.
استاد حوزه علمیه با تقسیم موضوعات فقهی به ساده و پیچیده اظهار کرد: در موضوعات پیچیده مانند تشبه به کفار، ضرورت موضوع‌شناسی بسیار بیشتر از موضوعات ساده‌ای چون نماز یا روزه است. همان‌گونه که امام جواد(ع) در پاسخ به سؤال یحیی بن اکثم درباره حکم قتل حیوان در حال احرام، شقوق گوناگونی را از نظر قصد، مکان، و شرایط مطرح کردند، در مسئله تشبه نیز باید با دقت و تفصیل موضوع را شناخت تا بتوان حکم دقیق آن را استنباط کرد.
مهدی‌زاده افزود: تشبه به کفار در ابعاد گوناگون قابل بررسی است؛ از تشبه مثبت و منفی گرفته تا تشبه ظاهری و باطنی، زن به مرد و مرد به زن، و نیز در حوزه‌های عبادی، علمی، صنعتی، عملی و رفتاری. در برخی عرصه‌ها مانند علم و صنعت، تشبه ممکن است واجب شمرده شود، زیرا جامعه به آن نیاز دارد؛ اما در مواردی مانند استفاده از نمادهای اختصاصی کفار، حکم به حرمت داده می‌شود.
وی با اشاره به کتاب «نیمه اول اجتهاد» گفت: در این اثر شش گونه موضوع‌شناسی بیان شده است؛ از جمله مفهومی، موقعیتی، عنوانی، ملاکی، مصداقی و معین، و بررسی تشبه به کفار در هر یک از این گونه‌ها ضروری است.
این استاد حوزه علمیه با تأکید بر اینکه بیش از صد روایت درباره تشبه وجود دارد، تصریح کرد: حدود ده روایت بر تشبه مثبت تأکید دارند و بیشتر روایات مربوط به تشبه منفی است؛ به ویژه تشبه به کفار و اهل فسق. در موضوع‌شناسی مفهومی، واژه تشبه به معنای همانندی و تبعیت است و با مفاهیمی چون تقلید و اقتدا هم‌ریشه است.
وی در ادامه افزود: تشبه از عناوین قصدی نیست؛ یعنی تحقق آن نیازمند نیت و اراده خاصی نیست. پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «غیّروا الشیب و لا تشبهوا بالیهود و النصارى»؛ موهای خود را خضاب کنید و شبیه یهود و نصاری نباشید. در این روایت، تشبه حتی در امری غیرارادی مانند سفید شدن مو به کار رفته است که نشان می‌دهد صدق عنوان تشبه وابسته به قصد نیست.
مهدی‌زاده در توضیح مفهوم کفار گفت: کفر در لغت به معنای پوشاندن است و می‌تواند نسبت به خدا، پیامبر و یا دیگر اعتقادات ظهور کند. واژه‌هایی چون «اعداءالله» و «غیرنا» در روایات به عنوان مترادف‌های معنایی کافر به کار رفته‌اند. روایت نبوی «من تشبه بغیرنا فلیس منا» نشان می‌دهد که غیرنا به یهود و نصارا تفسیر شده است. در فقه نیز کافر اقسامی دارد؛ از جمله حربی، اهل کتاب و غیر اهل کتاب، که هر کدام احکام خاص خود را دارند.
وی در تبیین موضوع‌شناسی موقعیتی افزود: این نوع موضوع‌شناسی بررسی می‌کند که مسئله در کدام باب فقهی مطرح شده است. در کتاب کافی، باب «الزیّ و التجمل» به روایات مرتبط با تشبه اختصاص دارد و در فقه نیز این مسئله در باب لباس نمازگزار آمده است، با این توصیه که مؤمن نباید لباسی بپوشد که شبیه دشمنان دین باشد.
مهدی‌زاده با بیان اینکه موضوع تشبه به کفار در منابع روایی از تواتر برخوردار است، خاطرنشان کرد: اصل نهی از تشبه نیاز به بررسی سندی ندارد، هرچند جزئیات آن محل بحث فقهی است. از نظر ایشان، این مسئله یکی از موضوعات عرفی مقید به شریعت است؛ یعنی امری که در عرف وجود دارد اما از سوی شرع با قید و معیار شرعی محدود شده است.
وی با اشاره به بسامد بالای این روایات گفت: بیشترین نهی‌ها در زمینه تشبه به یهود آمده است، زیرا درگیری فرهنگی پیامبر(ص) در مدینه بیش از همه با یهودیان، به ویژه قبیله بنی‌قینقاع، بوده است. حتی آیه شریفه «وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ…» نیز در پیوند با همین مواجهه نازل شد و پیامبر(ص) دستور دادند سپاهیان ریش خود را خضاب کنند تا شبیه یهود نباشند و هیبت مسلمانان حفظ شود.
این استاد حوزه علمیه در پایان تأکید کرد: مسئله تشبه به کفار در دوران کنونی نیز مصداق‌های فراوانی دارد و ریشه بسیاری از مظاهر غرب‌زدگی فرهنگی در همین غفلت از مرزهای تشبه نهفته است. امام خمینی(ره) بارها در سخنان خود نسبت به غرب‌زدگی هشدار داده‌اند و این تعبیر در حقیقت ادامه همان نهی نبوی از تشبه به اعداءالله است؛ نهی‌ای که امروز بیش از هر زمان دیگر به بازخوانی فقهی و فرهنگی نیاز دارد.
