“تهذیب طلاب” و بایسته‌های آن

تهذیب نفس در کنار تحصیل علوم دینی یکی از الزامات اصلی طلبگی محسوب می‌شود. در قرآن کریم نیز تعلیم و تزکیه با هم ذکر شده است. عالمان دینی، تنها با وارسته ساختن ساحت جان از رذائل و آراستگی آن به فضائل، می‌توانند الگوی راستین و اطمینان بخشی برای جامعه خود باشند.

نگرانی‌های امام خمینی(ره) در منشور روحانیت، ریشه در همین مسئلۀ تهذیب نفس و اهمیت آن دارد، بنابراین ضرورت تهذیب نفس برای طالبان دانشِ دین روشن است، چراکه با فساد عالِمی، عالَمی فاسد می‌شود.

اما بایسته‌های تهذیب طلاب علوم دینی نیاز به بررسی دارد که در ادامه نکاتی دراین باره تقدیم می شود؛

نکتۀ اول؛ بدون شک دانش سِمَت پیشوا، برای عمل دارد. تقویت دانستنی‌های اخلاقی و اندوخته‌های عقل نظری، شرط لازم تربیت اخلاقی است اما تهذیب نفس از سنخ عقل عملی است و نمی‌توان به صرف رشد آگاهی اخلاقی، به این مهم دست یافت. بنابراین یکی از بایسته های اصلی در تهذیب نفس طلاب تقویت عقل عملی و کیفیت بخشی به اراده‌هاست. بر این اساس مسئولین تهذیب حوزه نباید صرفاَ به برگزاری جلسات اخلاق و افزایش اطلاعات اخلاقیِ طلاب بسنده کنند.

نکته دوم؛ تهذیب نفس امری تدریجی و طولانی است. برخی نگاه کوتاه مدت و مقطعی به تهذیب نفس دارند و لذا در یک دورۀ کوتاه دچار زیاده‌روی شده و با افراط در رفتارهای اخلاقی، دچار آسیب‌های دراز مدت و جبران ناپذیر می‌شوند و در زمان دیگر دچار تفریط شده و از همۀ شایستگی‌های اخلاقی شانه خالی می‌کند. یکی از بایسته‌های اخلاقی طبق دستورات اهل‌بیت علیهم السلام این است که انسان همراه با رفق و مدارا، به تربیت خود بپردازد و با رعایت حالات مختلف «اقبال و ادبار قلب» برنامه سلوکی خود را تنظیم نماید.

نکتۀسوم؛ تهذیب نفس امری پیچیده و حساس است. بر این اساس بهره‌مندی از راهنمایی اساتید عام و خاص امری ضروری است. طی این مرحله بی‌همرهیِ خضر به ظلمات منتهی می‌شود. نفس انسان نمی‌تواند خودش را تربیت کند مگر زمانی که راهنمایی خردمند داشته باشد و با اشارات او رهسپار شود.

نکتۀ چهارم؛ ضرورت بهره‌مندی از استاد یکی از الزامات تربیتی و تهذیبی است اما مطمئن‌ترین مسلک اخلاقی برای سلوک معنوی،  بهره‌مندی از اساتیدی است که از رهگذر فقه به سلوک می نگرند و مسلک اخلاقی آنان فقهی است.

آسیب‌شناسی مسلک‌های اخلاقی و مرید و مُراد بازی‌های افراطی، نشان می‌دهد سالم‌ترین مسلک عرفانی، از آنِ سالکانی است که تقیّد به شریعت محمدی و التزام به فقه جعفری داشته اند.

بر این اساس می‌بایست مسئولین تهذیبیِ طلاب، شخصیت‌ها و بزرگانی مانند امام خمینی(ره)، علامه طباطبائی(ره)، امام خامنه‌ای(مُد ظله) و کسانی که در دامنۀ این قله‌های معنویت قرار دارند را به عنوان الگوهای اخلاقی و سلوکی به طلاب معرفی نماید.