رحامدیا | مجتبی صداقت، پژوهشگر حوزوی
امام رضا ـ علیه السلام ـ در آخرین جمعه ماه شعبان به اباصلت توصیه‌هایی را در حوزه فردی و اجتماعی برای بهره‌گیری هر چه بهتر از ماه مبارک رمضان بیان داشتند. از جمله این توصیه‌ها توبه از گناه است! امام دلیل این توصیه را چنین ذکر می‌کند، تا وقتی که ماه رمضان به تو روی می‌آورد برای خدای عزّوجلّ، خالص شده باشی: «تُبْ إِلَى اللَّهِ مِنْ ذُنُوبِكَ لِيُقْبِلَ شَهْرُ اللَّهِ إِلَيْكَ وَ أَنْتَ مُخْلِصٌ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ» (عيون أخبار الرضا ـ علیه السلام ـ ، ج2، ص51).
این نشان دهنده این است که باید برای ورود به ماه مبارک، دل انسان از گناهان پاک باشد. ایشان در ادامه به پاکی دل از كينه، توصیه می‌کنند: «وَ لا تَدَعَنَّ … لا فِي قَلْبِكَ حِقْداً عَلَى مُؤْمِنٍ إِلَّا نَزَعْتَهُ: هر کینه‌ای که از مؤمنی در دل داری بر کن» (همان)؛ یعنی برای ورود به این ماه، در کنار طهارت یافتن از گناه با توبه، دل را از کینه اهل ایمان نیز باید زدود.
فارغ از آثار مخرب و ویرانگری که کینه در ارتباط انسان با دیگران می‌گذارد، رابطه انسان با خدا را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد؛ به گونه‌ای که امام رضا ـ علیه السلام ـ بیان می‌دارد قبل از ورود به ماه مبارک رمضان، کینه‌هایی که نسبت به مؤمنان دارید از دلتان برکنید.
جایگاه کینه، درون و دل انسان است. در روایتی از حضرت علی ـ علیه السلام ـ آمده: «شَرُّ ما سَكَنَ القَلْبَ الْحِقْدُ: بدترين چيزي كه در دل قرار ميگيرد كينه است» (غرر الحکم و درر الکلم، ج1، ص408). این در حالی است که قلب جایگاهی می‌باشد که به جز خدا مهمان آن نباید باشد و غیر او را نباید در آن، راه داد.
انسان کینه‌توز، بُغض و حس انتقام از دیگری را در دل دارد؛ به همین جهت، منتظر فرصتی برای عقده گشایی است که می‌تواند زمینه ساز گناهانی مانند غیبت، تهمت، قطع رحم و ستم به دیگران شود. در وقایع صدر اسلام، کینه‌توزی به عنوان یکی از عوامل مؤثر در تقابل با جریان حق بوده است؛ چنانچه در در دعای ندبه با این فراز به این مسأله اشاره می‌شود: «أَوْدَعَ قُلُوبَهُمْ أَحْقَاداً بَدْرِيَّةً وَ خَيْبَرِيَّةً وَ حُنَيْنِيَّةً وَ غَيْرَهُنَّ فَأَضَبَّتْ عَلَى عَدَاوَتِهِ وَ أَكَبَّتْ عَلَى مُنَابَذَتِهِ حَتَّى قَتَلَ النَّاكِثِينَ وَ الْقَاسِطِينَ وَ الْمَارِقِينَ» (المزار الكبير ـ محمد بن المشهدی ـ ، ص577). علاوه بر این در واقعه کربلا، پس از ورود اسراء به دربار شام، یزید، کینه خود را با ابیات زیر نشان داد:
لَيْتَ أَشْيَاخِي بِبَدْرٍ شَهِدُوا جَزَعَ الْخَزْرَجِ مِنْ وَقْعِ الْأَسَلِ
لَأَهَلُّوا وَ اسْتَهَلُّوا فَرَحاً وَ لَقَالُوا يَا يَزِيدُ لَا تَشَلَ
فَجَزَيْنَاهُ بِبَدْرٍ مَثَلًا وَ أَقَمْنَا مِثْلَ بَدْرٍ فَاعْتَدَلَ
لَسْتُ مِنْ خِنْدِفَ إِنْ لَمْ أَنْتَقِمْ مِنْ بَنِي أَحْمَدَ مَا كَانَ فَعَل (الإحتجاج، ج2، ص307)
خصوصیت دیگر کینه، تأثیر گذاری آن بر اعمال حسنه می‌باشد. از حضرت امیرالمؤمنین ـ علیه السلام ـ نقل شده: «اَلْغِلُّ یُحْبِطُ الْحَسَناتِ: کینه، خوبی‌ها را از بین می‌برد» (غرر الحکم و درر الکلم، ج1، ص41). کینه از لحاظ مرتبه، در رتبه بالایی از صفات رذیله قرار دارد. امام علی ـ علیه السلام ـ می‌فرماید: «رَأسُ العُیوبِ الحِقْدُ: کینه، سرآمد همه عیب‌ها است» (همان، ص377). در نقل دیگر از ایشان آمده: «الحِقْدُ الْأمُ الْعُیوبِ: کینه‌توزی، زشت‌ترین و پست‌ترین عیب‌ها است» (همان، ص53).
