رحا مدیا | آزاده ابراهیمی فخاری
شخصیت امیر مؤمنان علی علیه‌السلام ترکیبی از شجاعت، علم، حکمت، تقوا و عدالت بود که باعث می‌شد حتی دشمنان ایشان نیز احترام خاصی برای ایشان قائل شوند. کلام‌شان نه‌تنها دل‌ها را به‌سوی حقیقت مشتاق می‌کرد؛ بلکه رفتار و عمل حضرت الگویی بی‌نظیر از صداقت، فداکاری و خدمت به مردم بود. البته پایبندی ایشان به عدالت، باعث می‌شد تا افرادی که منافع دنیوی یا سیاسی خود را در خطر می‌دیدند، از ایشان کینه به دل داشته‌باشند. همچنین، برخورد قاطع ایشان با نفاق و فساد درون جامعه، برخی را از ایشان رنجیده می‌کرد.
امام علی علیه‌السلام در دوران خلافت خود با دو گروه انحرافی مواجه شد که هر یک به‌نحوی تهدیدی برای اصول اسلامی و جامعه مسلمین به‌حساب می‌آمدند.
1.منافقان زیرک
منافقان زیرک کسانی بودند که در ظاهر خود را مسلمان و در باطن ضد اسلام و مخالف ولایت امام علی علیه‌السلام بودند. آنان در پس پرده تزویر و فریب به فعالیت‌های خود ادامه می‌دادند و تلاش می‌کردند تا در زمان حکومت امام علی علیه‌السلام، به‌ویژه در شرایط بحرانی، در جامعه نفوذ کنند. امام علی علیه‌السلام برای مقابله با این تهدیدات از روش‌های خاصی بهره برد.
الف.افشاگری و بیان ویژگی‌های منافقان
یکی از اولین روش‌هایی که امام علی علیه‌السلام برای مبارزه با منافقان استفاده می‌کرد، افشاگری و بیان ویژگی‌های آنان بود. امام‌علی علیه‌السلام با تأکید بر ویژگی‌های منافقان، به مردم هشدار می‌داد تا از تظاهر به دینداری و رفتارهای نفاق‌آمیز آنان آگاه شوند. در خطبه ۲۷۲ نهج‌البلاغه آمده است: «منافقان در موقعیتی قرار دارند که نه در این دنیا آسایش دارند و نه در آخرت. در دنیا به ظاهر در جمع مسلمانان هستند، اما در باطن در جستجوی منافع شخصی خود هستند.»
ب.مبارزه فکری و تبلیغی
امام علی علیه‌السلام به‌طور مستمر در خطبه‌ها و نامه‌های خود به مردم گوشزد می‌کرد که منافقان تنها به‌دنبال منافع دنیوی هستند و با تکیه‌بر الفاظ زیبا و ظاهرسازی، قصد دارند مردم را گمراه کنند. در خطبه ۱۷۹ نهج‌البلاغه نیز می‌فرمایند: «آنها دین را به دنیا می‌فروشند، و برای حفظ مقام و مال خود از هر نیرنگی استفاده می‌کنند.»
ج.مقابله نظامی با منافقان
در برخی مواقع، امام علیه‌السلام لازم می‌دید که با منافقان به‌صورت نظامی برخورد کند. در جنگ جمل و صفین، منافقان و فتنه‌گران در صفوف مخالفان قرار گرفتند و امام علی علیه‌السلام برای جلوگیری از فساد آنان، با شدت عمل وارد میدان شدند.
2.مبارزه با زاهدان احمق
زاهدان احمق کسانی بودند که به‌طور افراطی به ترک دنیا پرداخته و از هرگونه تلاش اجتماعی و سیاسی اجتناب می‌کردند. آنها در تصوری غلط از زهد و دیانت، از عمل به تکالیف اجتماعی خود دور می‌ماندند و در برابر ظلم و فساد سکوت می‌کردند. امام علی علیه‌السلام برای مقابله با این گروه از روش‌های مختلفی استفاده‌کرد.
الف.تأکید بر تعادل در زهد و عدم انزوا
امام علی علیه‌السلام همواره بر زهد واقعی تأکید می‌کرد که نه‌تنها به ترک دنیا، بلکه به دوری از تعلقات دنیوی اشاره دارد. در خطبه ۱۵ نهج‌البلاغه می‌فرمایند: «زهد در دنیا، به ترک دنیا نیست، بلکه به ترک دل بستن به آن است.»
امام علی علیه‌السلام معتقد بود که زهد حقیقی، با مشارکت فعال در امور اجتماعی و رسیدگی به مشکلات مردم و مقابله با ظلم و فساد همراه است.
ب.نقد بی‌عمل‌ی و افراط در زهد
امام‌علی علیه‌السلام با زاهدان احمق که از مسأله عدالت اجتماعی و مبارزه با ظلم غافل بودند، مقابله می‌کرد. ایشان در خطبه ۱۴۵ نهج‌البلاغه به این موضوع اشاره می‌کنند که سکوت در برابر ظلم و فساد نه‌تنها بی‌عمل‌ی است، بلکه یک نوع خیانت به اسلام است: «کسی که در برابر ظلم و فساد سکوت کند، شریک در گناه است.»
ج.تشویق به عمل و اقدام اجتماعی
امام علی علیه‌السلام در عین حال که خود را از تعلقات دنیوی می‌رهاند، همواره در تلاش برای اصلاحات اجتماعی و ایجاد عدالت بود. در نامه‌ای به مالک‌اشتر، امام علی علیه‌السلام به او دستور می‌دهد که به مشکلات مردم رسیدگی کرده و از ظلم و فساد جلوگیری کند، تا به این ترتیب اسلام و جامعه مسلمین را از آسیب‌های اجتماعی و سیاسی دور نگه دارد.
