رحا مدیا | محمدرضا بابایی؛ پژوهشگر حوزوی
حوزه‌های شیعه، به‌ویژه در قم و نجف، همواره کانونی برای تربیت رهبرانی بوده‌اند که مرزهای جغرافیایی و سیاسی را درنوردیده و به نمادهای جهانی مبارزه با استکبار تبدیل شدند. این نهادها نه فقط مدرسه فقه و کلام، بلکه آکادمی‌های مقاومت هستند که با ترکیب الهیات انقلابی و استراتژی مبارزه، نسلی از فرماندهان و متفکران را پرورش داده‌اند. این جستار، پیوند ناگسستنی حوزه‌های شیعه با جنبش‌های مقاومت در لبنان، عراق، یمن و فراتر از آن را واکاوی می‌کند.
نجف و قم، زادگاه الهیات مقاومت
حوزه نجف، با سابقه چند صد ساله، و حوزه قم، به‌عنوان پایگاه انقلاب اسلامی، دو قطب اصلی صدور اندیشه مقاومت هستند. در این مراکز، فقهِ مبارزه جایگاهی ویژه دارد؛ فقهی که نه‌تنها به احکام فردی می‌پردازد، بلکه حقوق امت در برابر اشغالگران و مستکبران را تعریف می‌کند.
امام‌خمینی (ره) در نجف، کتاب ولایت فقیه را نوشت؛ متنی که بعدها به منشور فکری حزب‌الله لبنان و حشدالشعبی عراق تبدیل شد. همچنین دروس خارج فقهِ سیاسی، مانند درس‌های آیت‌الله خامنه‌ای در دهه ۶۰، بر مفاهیمی مانند «جهاد دفاعی» و «واجبِ مقابله با ظلم» تأکید داشتند.
مکانیسم صدور اندیشه
حوزه‌های شیعه با خلق ابزار، شخصیت‌های بین‌المللی مقاومت را می‌سازند. مانند شبکه‌سازی جهانی و ارتباط مستقیم مراجع تقلید با علما و طلاب کشورهای دیگر (مانند پیوند آیت‌الله خامنه‌ای با شیخ عیسی قاسم در بحرین). یا ترجمه گفتمانی که همان تبدیل مفاهیم دینی مانند «شهادت» و «انتظار فرج» به زبان مبارزه‌ی عملی (مانند استفاده حزب‌الله از مفهوم «انتظار» در مبارزه با اسرائیل) بوده است. همچنین تربیت فراملی و حضور طلاب غیرایرانی در حوزه قم و انتقال آموخته‌ها به کشورهای خود (مانند ارتباط مستقیم ابومهدی المهندس با حوزه نجف و قم که هسته اولیه حشدالشعبی را شکل داد).
سید حسن نصرالله؛ محصول پیوند حوزه و میدان
شهید نصرالله، نماد عینی تربیت حوزوی در خدمت مقاومت است. او در نجف نزد اساتیدی چون سید محمدباقر صدر تحصیل کرد و در قم با اندیشه‌های انقلابی امام‌خمینی (ره) آشنا شد. شهید نصرالله در مصاحبه‌های خود گفته‌بودند که مرحوم آیت‌الله بهجت همواره به ما که در جبهه مقاومت در برابر ظلم بودیم عنایت ویژه داشتند. شهید نصرالله با الهام از دروس حوزه و انقلاب اسلامی، استراتژی «موازنه رعب» را طراحی کرد؛ استراتژی که حزب‌الله را از یک گروه چریکی به ارتش ملی لبنان تبدیل نمود.
شهید ابومهدی المهندس؛ از حوزه تا فرماندهی
ابومهدی المهندس، فرمانده فقید حشدالشعبی عراق، نمونه دیگری از تربیت‌شدگان حوزه نجف است. او دروس مقدماتی حوزه علمیه را در حوزه آیت الله سید محسن حکیم در بصره فراگرفته بود، اما گفتمان مقاومت را از امام‌خمینی (ره) اقتباس کرد. المهندس با تکیه‌بر فقه جهادی، حشدالشعبی را به نیرویی تبدیل کرد که هم‌زمان با داعش و آمریکا می‌جنگید.
حوزه‌ها چگونه انصارالله را ساختند؟
جنبش انصارالله یمن، اگرچه زیدی است، اما تحت‌تأثیر گفتمان مقاومت حوزه‌های شیعه قرار دارد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، سید حسین شیفته امام‌خمینی شده و راه و روش ایشان را همان راه و روشی می‌داند که زیدیان یمن در طول سال‌ها با آن پرورش یافته و مذهب‌شان بر آن استوار شده‌است. زیرا از اصول اساسی مذهب زیدیه، مقابله و مبارزه با ستمکاران و امر به معروف و نهی از منکر است و امام‌خمینی کسی است که به بهترین شکل با ظالمان و طاغوتیان مبارزه کرده است.
لذا حوزه قم با آموزش غیرمستقیم رهبران انصارالله، مفاهیمی مانند «مرگ سرخ (شهادت) بهتر از زندگی سیاه (ذلت)» را در گفتمان آن‌ها نهادینه کرد. شعار «مرگ بر آمریکا» که نخستین‌بار در ایران انقلابی مطرح شد، امروز به نماد مشترک مقاومت از یمن تا لبنان تبدیل شده‌است.
حوزه‌های مجازی و نسل جدید
حوزه‌های علمیه امروز با ایجاد پلتفرم‌های مجازی (مانند دانشگاه مجازی امام‌خمینی) در حال تربیت طلاب بین‌المللی هستند. این نسل جدید، ترکیبی از سواد دیجیتال و فقه مقاومت را فرا می‌گیرد. چه‌بسا دور نباشد زمانی که چهره‌هایی مانند سید حسن نصرالله‌ها و بهشتی‌ها و مطهری‌های دیجیتال که از طریق شبکه‌های اجتماعی، گفتمان مقاومت را به زبان نسل جوان جهانی منتقل می‌کنند ظهور کنند.
مقاومت؛ کالای صادراتی حوزه‌ها
حوزه‌های شیعه با صدور انسانِ مقاوم به‌جای صدور سلاح، الگویی منحصربه‌فرد در مبارزه با استکبار جهانی ایجاد کرده‌اند. این انسان‌ها، محصول آموزشی هستند که «عشق به شهادت» را با «استراتژی نظامی» پیوند می‌زند. از لبنان تا عراق و یمن، این حوزه‌ها ثابت کرده‌اند که معنویت می‌تواند ابر سلاح جهان مدرن باشد.
