حوزه‌های علمیه نقش اساسی در تحولات فکری، اجتماعی و سیاسی جهان اسلام دارند

به گزارش رحا مدیا، حجت الاسلام و المسلمین محمدعلی لیالی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی در نشست گفتمانی «حوزه آینده؛ فرصت‌ها و چالش‌ها» که با مشارکت خبرگزاری تسنیم، پایگاه خبری حوزه و رسانه رحا مدیا برگزار شد، به تبیین نقش و جایگاه حوزه‌های علمیه در تحولات مختلف و لزوم توجه به مسائل روز پرداخت.

حوزه‌های علمیه؛ میراث ماندگار از عصر غیبت تاکنون

حجت الاسلام و المسلمین محمدعلی لیالی با اشاره به تراث معرفتی و فکری و اجتماعی حوزه‌های علمیه اظهار داشت: به برکت گرامیداشت یکصدمین سالگرد بازتاسیس حوزه علمیه قم توسط مرحوم حاج عبدالکریم حائری یزدی و سیر تحولات آن، حوزه‌های علمیه در تحولات فکری، اجتماعی، سیاسی و معرفتی جهان اسلام و جهان تشیع نقش اساسی دارند.

وی افزود: حوزه‌های علمیه در قبال مواجهه با تحولات متنوع، به‌ویژه در همراهی با مردم در عرصه‌های مختلف، ایجاد حاکمیت اسلامی و مدیریت بر حاکمیت و تعامل و دفاع از نظام اسلامی و مدیریت و نظارت بر حکمرانی اسلامی در عرصه‌های مختلف نقش اساسی و مهمی را ایفا کرده‌اند. پدیده حوزه‌های علمیه میراث ماندگاری از آغاز عصر غیبت تاکنون بوده است.

وی افزود: آنچه که تحت عنوان تدوین حدیث و متون فقهی و کلامی و فلسفی و بسیاری از علوم و فنونی که در عرصه فرهنگ و تمدن اسلامی اتفاق‌افتاده، محصول حوزه‌های علمیه است.

این عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی با اشاره به نقش حوزه‌های علمیه در تربیت نخبگان و تأثیرگذاری بر جوامع گفت: اگر می‌خواهیم حوزه علمیه و نهاد مرجعیت را بشناسیم، باید ببینیم چگونه حوزه‌های علمیه توانستند مغولان خون‌ریزی که بویی از فرهنگ و تمدن نبرده بودند را به خادمان فرهنگ و تمدن تبدیل نمودند.

اندیشه ولایت‌فقیه؛ همواره مورد توجه علما

وی با بیان اینکه هیچ عالمی در طول تاریخ تشیع پیدا نمی‌شود که از بحث ولایت‌فقیه بحث نکرده باشد، گفت: بحث ولایت‌فقیه در تمام آثار حوزه‌های ما مشهود است. در اندیشه ولایت‌فقیه و تئوری آن هیچ‌گاه اختلافی وجود نداشت و اینکه این اندیشه تا کجا و چگونه از اندیشه به مرحله عمل برسد و تئوری ولایت‌فقیه تشکیل شود بحث‌های فنی بسیاری صورت گرفته است و تا پیش از انقلاب اسلامی حوزه‌های علمیه در گستره تاریخ توفیق چندانی برای تشکیل حکومت و تجلی ولایت‌فقیه نداشتند.

لیالی تأکید کرد: امام‌خمینی (ره) توانست با توجه به تراث فقهی و معرفتی و پشتوانه غنی آن و آموزه‌های اسلامی توأم با امداد الهی و همراهی مردم و جهاد و شهادت، ولایت‌فقیه را در عرصه عمل به تحقق برساند.

قم؛ زادگاه و پایتخت آل محمد(ص)

وی با اشاره به گستره تاریخی حوزه‌های علمیه گفت: ما امروز وقتی به حوزه نگاه می‌کنیم، این حوزه را در قم می‌بینیم، در حالی که در گستره تاریخ حوزه‌های علمیه مکتب‌های متنوعی را در مکان‌های مختلف سپری نموده‌اند، امام قدمت حوزه‌های علمیه در قم به اواخر قرن اول و اوایل قرن دوم بر می‌گردد. به‌گونه‌ای که قم را زادگاه و پایتخت آل محمد(ص) نامیده‌اند.

لیالی با بیان اینکه در طول تاریخ حوزه علمیه قم با فراز و نشیب‌های متعددی روبه‌رو بوده و در اواخر حکومت قاجار چراغ آن به خاموشی می‌گرایید که شیخ حائری آن را احیا نمود، تأکید کرد: در یک‌صد سال گذشته آثار و خدمات ارزشمندی در حوزه قم رقم خورده‌است. قم و حوزه‌های علمیه قم اگر جز تأسیس نهضت اسلامی و بنیان‌گذاری فقهی و معرفتی انقلاب اسلامی دستاوردی نداشته‌باشند، این کار بسیار بزرگ و ارزشمندی است که در مهد گفتمان انقلاب اسلامی، بازتاسیس احیای هویت فرهنگ و تمدن نوین اسلامی از قم آغاز خواهد شد.

وی با بیان اینکه قم رقیبان بسیار بزرگی در حوزه تمدن‌سازی اسلامی دارد، اظهار داشت: حوزه علمیه قم باید مبتنی بر تراث فقهی و حدیثی و دستاوردها و ظرفیت‌ها بتواند در عرصه رقابت با سایر مکاتب و گفتمان‌ها درخشندگی و برآمدگی را داشته‌باشد.

حفاظت از دین و ترویج آن؛ از وظایف برجسته حوزه‌های علمیه

لیالی با تأکید بر اینکه وظیفه حوزه‌های علمیه حفاظت از دین و دینداری مردم و تقویت دین‌داری و متدینان در جامعه دینی است، ابراز داشت: حوزه‌های علمیه حفاظت از دین و دیانت و ترویج دین در عرصه‌های مختلف زیست انسانی از برجسته‌ترین وظایف حوزه علمیه است.

وی با اشاره به لزوم توجه حوزه‌های علمیه به مقوله‌های اجتماعی گفت: حوزه‌های علمیه در کنار خدماتشان باید به مقوله‌های اجتماعی توجه روز افزونی داشته‌باشند. با مردم بودن را هیچ‌گاه دور نشده و در عرصه خدمات اجتماعی به جامعه نقش مؤثر و پررنگی داشته‌باشند. هیچ صنفی برتر از روحانیت در ارائه خدمات اجتماعی نبوده و پیش قدم بوده‌اند. روزی که حوزه خود را از نقش آفرینی‌های اجتماعی دور کند، به‌سمت نابودی خواهد کشید.

نقش اساسی روحانیت در فرهنگ و تمدن اسلامی

این عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، ارائه خدمات فرهنگی و راهبری معرفتی جامعه را از وظایف حوزه‌های علمیه دانست و اذعان داشت: هرجا سخن از فرهنگ و تمدن اسلامی به میان می‌آید روحانیت نقش اساسی در برنامه‌ریزی، مدیریت و اجرای برنامه‌های فرهنگی و دفاع از دین و اسلام و معارف اهل‌بیت (ع) بر عهده داشته‌اند.

لیالی با اشاره به حضور پررنگ حوزه در تحولات اجتماعی گفت: در دوران تغییر نسل‌ها، تحولات اجتماعی امری ضروری است که فقه و فقها باید پاسخ‌گوی نیازهای تحولات اجتماعی بوده و نسبت به نیازهای جدید جامعه حساس باشند. تحولات اجتماعی نیازمند فهمی عمیق است که حوزه‌های علمیه و مراجع بزرگوار می‌توانند نقش مهمی چه نفیا و چه اثباتا بر عهده بگیرند.

فقه پاسخگوی مسائل جامعه از گهواره تا گور

وی با بیان اینکه ممکن است تحولات اجتماعی محدودیت‌پذیر باشد، گفت: فقه در حل مسائل نظام اجتماعی محدودیت‌پذیر نیست و فقه پاسخگوی مسائل جامعه از گهواره تا گور است و فقه به همه مسائل و نیازها در تمام اعصار پاسخگوست که باید به‌صورت دقیق و نقطه‌زنی دنبال شود.

لیالی با بیان اینکه حوزه‌های علمیه در دفاع از جامعه و هویت دینی و فرهنگی و معرفتی جامعه با دشمنان بزرگی چون استبداد و استعمار و استکبار روبه‌رو بوده‌اند، اظهار داشت: روحانیت همواره در گستره تاریخ در مقابل استبداد، استعمار و استکبار داخلی و یا حتی بین‌المللی موضع گرفته است.

ضرورت بازشناسی نقاط قوت و ضعف حوزه‌های علمیه

وی تأکید کرد: حوزه‌های علمیه برای مدیریت عرصه تفکر و اندیشه نقاط قوت و ضعفی روبه‌رو هستند که بازشناسی آن از وظایف اساسی حوزه‌های علمیه است. اگر حوزه‌های علمیه به عرصه تعلیم و تربیت درون حوزوی و پاسخ‌گویی به نیازهای حاکمیت و حکومت اسلامی حساس باشند، انقلابی خواهند ماند، اگر غفلت کردیم و از تربیت حوزه تراز انقلاب اسلامی غافل شویم، در دراز مدت حوزه‌های علمیه گرفتار مباحث سکولار و لیبرالیستی خواهند شد. حوزه‌های علمیه نیازمند رصد نقش‌آفرینی‌ها در عرصه‌های مختلف است.

لیالی با اشاره به نسبت حوزه‌های علمیه و انقلاب اسلامی، گفت: حوزه‌های علمیه نقش کارگردانی انقلاب اسلامی را بر عهده دارد. انقلاب اسلامی از حوزه علمیه قم برخواسته است، حوزه‌های علمیه نقش پدری و راهبری نظام اسلامی را بر عهده داشته و انقلاب اسلامی را می‌توان فرزند صالح حوزه‌های علمیه دانست که پدر باید همواره از فرزند خود صیانت نماید تا گرفتار بی راهی نشود.

لزوم رصد مستمر انقلاب اسلامی توسط حوزه‌های علمیه

وی تأکید کرد: حوزه‌های علمیه هر لحظه و ساعت باید انقلاب اسلامی را رصد نموده و در حفاظت و حراست و تبیین و گسترش و صدور آن نقش آفرینی فعال داشته‌باشند.

لیالی با اشاره به بحث استقلال حوزه‌های علمیه، اذعان داشت: رابطه حوزه‌های علمیه با نهاد حاکمیت و حکومت رابطه پدر و فرزندی است و نظام اسلامی محصول حوزه‌های علمیه است و نمی‌توان از محصول خود ابراز استقلال نمود. حوزه نباید وامدار جریان‌ها و احزاب سیاسی باشد و همواره صیانت از نظام اسلامی را در دستور کار خود قرار دهد.

لزوم بازسازی اعتماد عمومی و اجتماعی توسط حوزه‌ها

وی تأکید کرد: در این حوزه گفتمان‌ها و خرده گفتمان‌های متعددی داریم، حوزه‌های علمیه باید ضمن رصد این گفتمان‌ها در مسیر فهم جریان‌های مختلف و نحوه تعامل با آن‌ها پیش قدم باشد. حوزه‌های علمیه باید اعتماد عمومی و اجتماعی را بازسازی نموده و با محوریت جذب حداکثری همه آحاد جامعه را فرزندان خود بداند، مصلحانه با برخی از کج‌اندیشی‌ها مقابله و با آن‌ها طبیبانه برخورد نماید.

لیالی با بیان اینکه حوزه‌های علمیه نقش مهمی در آینده پژوهی دارند، افزود: حوزه‌های علمیه نیازمند ترسیم الزامات و مولفه‌های حوزه تراز انقلاب اسلامی مبتنی بر نیازها و الزامات آینده است. رصد تحولات جامعه و حوزه و روحانیت؛ برنامه ریزی برای مواجهه با نیازهای آینده؛ تقویت تراث علمی، فرهنگی و معرفتی حوزه‌های علمیه، و پذیرش ضعف‌ها و کاستی‌های احتمالی از جمله این الزامات است.

وی با بیان اینکه حوزه‌های علمیه برای آینده پژوهی باید نیازها و نظام مسائل آینده را به‌خوبی بشناسد و برای مواجهه با آن برنامه ریزی دقیقی را دنبال نموده و در مسیر ارتقا کارآمدسازی نقش حوزه پیش قدم باشد.

ضعف حوزه‌ها در عرصه رسانه

لیالی با اشاره به ضعف حوزه‌های علمیه در عرصه رسانه اذعان داشت: حوزه‌های علمیه در عرصه رسانه و کارکردهای آن عقب هستند و در کنار منبر باید منبرهای فضای مجازی را مبتنی بر سواد رسانه‌ای دنبال نماییم. حوزه‌های علمیه باید فضای رسانه و تحولات آن و سواد رسانه و عصر دیجیتالی شدن را جدی بگیرد و می‌تواند از ابزار رسانه به‌شرط سواد رسانه و پشتیبانی‌های علمی و فقهی در مسیر پاسخ گویی به نیازها قدم برداشت.

وی با بیان اینکه تقویت فقه رسانه عنصر مهمی است که باید طلاب و اساتید بیش از پیش بدان توجه نمود، گفت: در عین بازشناسی ذائقه مخاطبان و نیازهای آنان در مسیر اقناع مخاطبان جوان پیش قدم باشیم.

لیالی با اشاره به‌ضرورت نقش آفرینی حوزه‌های علمیه در تحولات بین‌الملل گفت: مردم جهان نیازمند ادبیات انقلاب اسلامی که عدالت خواه‌ی و کمک به محرومین و مظلومان است، هستند و باید از این فرصت، طلاب را با تسلط بر زبان‌های بین‌المللی و سواد رسانه‌ای جدی بگیریم.

روحانیت؛ همواره در طراحی ساختارهای نظام اسلامی خوش درخشیده‌است

وی با بیان اینکه در حوزه‌های علمیه همواره عالمان در گستره تاریخ و در نقش آفرینی‌های متعدد خوش درخشیدند و در طراحی ساختارهای نظام اسلامی نقش ارزشمندی را رقم زده و در حوزه حکمرانی فقهی دیدگاه‌های ارزشمندی را ارائه نمودند، افزود: هرجایی که نیاز به روحانیت بود، روحانیت خوش درخشیدند.

لیالی با تأکید بر اینکه حوزه‌های علمیه برای پاسخ گویی به نیازهای آن جوامع و نسل‌های پیش رو باید بین راه و روش‌های سنتی و جدید را با هم جمع نماید، اظهار داشت: امام‌خمینی(ره) از دل فقه جواهری حاکمیت حکومت اسلامی و احکام حکمرانی را استنباط کردند. نیازمند ترسیم کارگروه‌ها و کارویژه‌های تخصصی برای فهم دقیق نحوه مواجهه مباحث فقهی با حوزه‌های دانشی متنوع است.

وی در پایان تأکید کرد: حوزه‌های علمیه با تاریخ پرشکوه و برجسته خود و فهم زمان و مکان بتوانند در عرصه نیاز مسائل جوامع بشری روز به‌روز نقش آفرینی مهمی را در زمینه‌سازی ظهور صاحب‌الزمان(عج) داشته‌باشد.