رحا مدیا | زینب نجیب
نظریه‌ی «اسلام ناب-اسلام آمریکایی» اول بار از سوی امام خمینی(ره) طرح شد و به تمایز این دو مقوله همت گماشته و آن را وارد قاموس سیاسی دنیای اسلام کرد. چرا که فهم دقیق و درست از اسلام ناب زمانی محقق می‌شود که بتوانیم آن را از تمام مقولاتی که به نام اسلام مطرح و فعال هستند تمییز دهیم. از سوی دیگر این نظریه به‌عنوان عصاره‌ی اندیشه‌ی امام خمینی(ره) و یکی از بنیانی‌ترین وجوه اندیشه‌ی سیاسی و اجتماعی ایشان قابلیت تبیین بسیاری از شکاف‌ها و پدیده‌های اصلی جهان اسلام را دارا است. پس از امام خمینی(ره)، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای این نظریه را منطبق بر نظر امام، به‌مثابه یکی از کلیدی‌ترین «معارف انقلاب اسلامی» دانسته و «راز بزرگ» انقلاب را براساس آن تشریح می‌کنند. یعنی انقلابی برای احیای اسلام ناب و مبارزه با هرآنچه غیر آن است که تحت عنوان اسلام آمریکایی جمع‌بندی می‌شود.
طرح این نظریه از سوی امام طی دو دوره شکل گرفت. یکی قبل از خرداد ۴۲ بود که در آن دوره تأکید امام بر تبیین دقیق اسلام ناب بود و به ابعاد آن می‌پرداخت اما بعد از خرداد ۴۲ نفی اسلام‌های متحجر و متجدد پُررنگ‌تر می‌شود. همچنین امام در سال آخر عمر شریفشان به درگیری میان قرائت انقلاب اسلامی از اسلام با اسلام مقدس‌مآب و اسلام متجددمآب پرداخته و آن را مفهوم‌سازی می‌کنند. بعد از امام این دوگانه‌ی اصیل مورد غفلت و تحریف قرار می‌گیرد و توسط برخی جریانات از آن بهره سیاسی و انتخاباتی می‌شود. از این رو رهبر انقلاب این ادبیات را در کانون توجه‌ها قرار داده و به تبیین و بسط آن می‌پردازد.
حال معنای این دوگانه‌ی اسلام ناب-اسلام آمریکایی چیست؟
اسلام اصیل مورد نظر پیامبر اکرم(ص) و به تعبیر امام‌خمینی اسلام ناب محمدی، دارای شاخصه‌ها و ویژگی‌هایی است که آن را از اسلام غیر اصیل، غیر ناب و از اسلام آمریکایی متمایز می‌سازد. این ویژگی‌ها فراوان است؛ اما مهم‌ترین آنها این موارد است: جامعیت و توانمندی، محوریت قرآن و سنت، حیات‌بخشی، اجتهاد پویا و زنده، میانه‌روی، عدالت‌خواهی، پیوند با سیاست، ظلم‌ستیزی، حمایت از محرومان و مستضعفان. امام‌خمینی اسلام ناب را با همین شاخصه‌ها و البته فارغ از اختلافات اعتقادی یا فقهی مذاهب اسلامی و در یک نگاه کلی، در برابر اسلام آمریکایی می‌دانست.
اسلام آمریکایی در اندیشه امام چگونه تعريف می‌شود؟
امام‌خمینی، اسلام آمریکایی را اسلام سرمایه‌داری، اسلام مستکبرین، اسلام مرفهین بی‌درد، اسلام منافقین، اسلام راحت‌طلبان، اسلام فرصت‌طلبان، (امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۱) اسلام اشرافیت، اسلام ابوسفیان، اسلام روحانیان درباری، اسلام مقدس‌نماهای حوزه‌های علمی و دانشگاهی، اسلام ذلت و نکبت، اسلام پول و زور، اسلام فریب و سازش و اسارت، اسلام حاکمیت سرمایه و سرمایه‌داران بر مظلومین و پابرهنه‌ها، (امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۸۰) اسلام سرمایه‌داری مدرن و کمونیسم خون‌آشام، اسلام رفاه و تجمل، اسلام التقاط و اسلام سازش و فرومایگی (امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۴۵) شمرده است.
مسئله‌ی مهمی که در نظریه‌ی اسلام ناب- اسلام آمریکایی امام خمینی(ره) مطرح است اینکه از منظر ایشان، اسلام آمریکایی صرفاً اسلام غرب‌زده یا اسلامی که مورد تبلیغ یا حمایت مستقیم ایالات متحده‌ی آمریکا باشد، نیست. از منظر ایشان تجدد و تحجر به‌مثابه دو مانع در فهم اسلام ناب عمل می‌کنند. قرائتی از اسلام که متأثر از این دو ارائه می‌شود، عاملان اصلی اسلام آمریکایی‌اند. در واقع اسلام آمریکایی عنوان عامی برای هر اسلام برخاسته از هر دوی این زمینه‌هاست.
در اندیشه آیت‌الله خامنه‌ای نیز اسلام ناب، اسلام کتاب و سنت، اسلام جهاد و شهادت، اسلام تعبد، اسلام تعقل، اسلام دنیا و آخرت، اسلام علم و معرفت، اسلام دیانت، اسلام سیاست، اسلام فرد و جامعه، اسلام نجاتبخش محرومین و اسلام وحدت اسلامی تحت عناوین بسیار متنوعی تبیین شده است.
اسلام آمریکایی در ادبیات رهبر انقلاب تحت عناوین اسلام خرافه و بدعت، اسلام قعود و اسارت و ذلت، اسلام التقاط، اسلام جهالت، اسلام دنیاپرستی یا رهبانیت، اسلام تحجر و غفلت، اسلام مراسم و مناسک میان‌تهی، اسلام بی‌بندوباری، اسلام بی‌تفاوتی، اسلام منهای سیاست، اسلام تشریفاتی و بی‌خاصیت، اسلام بازیچه‌ی دست قدرتها، اسلام تفرقه‌افکنی میان مسلمین، آشتی با آمریکا و رژیم صهیویستی و ناتو و جنگ‌های قبیله‌ای با مسلمانان آمده است.
از منظر رهبر انقلاب اسلامی، «اسلام آمریکایی فقط آن نیست که آمریکاپسند باشد»، بلکه اسلام آمریکایی هرچیزی است که «خارج از این اسلام ناب است.» ۲/۷/۱۳۸۸ در واقع در مفهوم‌سازی‌های این نظریه، هم «اسلام متحجرِ آمیخته با خرافات» و هم «اسلامِ تطبیق‌داده‌شده‌ی با اصول آمریکایی و مورد نظر غربی‌ها» مورد نقد هستند که «هر دو این‌ها اسلام آمریکایی است.» ۲۹/۲/۱۳۸۹ از همین روست که از دیدگاه ایشان، اسلام آمریکایی دو نوع عمده دارد: «نوع لائیک و غرب‌گرا» و «نوع متحجر و خشن». ۱۴/۱۱/۱۳۹۰
بدین‌ترتیب پر واضح است که در نظر امامین انقلاب یک فهم از اسلام ناب تبیین می‌شود و البته شرط پیروی از ایشان با مرزبندی میان اسلام متحجر و سکولار یا به‌عبارتی اسلام آمریکایی حاصل می‌شود.
