رحا مدیا | محمد حائری‌شیرازی
فرمایش اخیر رهبر معظم انقلاب اسلامی مبنی بر اینکه «ملت شریف ایران تسلیم هیچ‌گونه جنگ و صلح تحمیلی نمی‌شود»، بیانی نیست صرفاً حماسی یا شعاری، بلکه نقطه‌ی ثقل یک دکترین دفاعی-سیاسی است که می‌توان آن را «مقاومت فعال» در برابر الگوهای تکرارشونده‌ی جنگ‌افروزی، تهدیدسازی، و تحمیل معادلات ناعادلانه دانست. این عبارت، در واقع بازتاب عینی استقلال راهبردی جمهوری اسلامی ایران در نظام بین‌الملل و تأکید بر حفظ کرامت ملی در مواجهه با فشارهای بیرونی است.
سابقه‌ی تاریخی ملت ایران، چه در دوران دفاع مقدس و چه در دیگر مقاطع پرتنش منطقه‌ای، نشان داده است که این ملت هرگز آغازگر جنگ نبوده، اما در برابر هرگونه تجاوز و فشار، با صلابت ایستاده و هزینه‌ی سنگینی را به متجاوز تحمیل کرده است. امروز نیز که دشمن با روش‌هایی پیچیده‌تر، گاه از طریق عملیات محدود نظامی و گاه با القای صلح ظاهری اما پرمضمون استعماری، درصدد تغییر معادلات منطقه است، جمهوری اسلامی ایران بر موضع عزتمندانه‌ی خود تأکید دارد: نه گرفتار بازی جنگ‌طلبانه‌ی دشمن می‌شود، نه فریب صلحی را می‌خورد که پشت آن نفوذ، امتیازگیری یا خلع سلاح تدریجی نهفته باشد.
در این میان، گزاره‌ی «نه جنگ، نه صلح تحمیلی»، ترجمان دقیق سیاستی است که ضمن بازدارندگی هوشمندانه، به‌دنبال تحمیل شرایط خود به نظم منطقه‌ای نیست، بلکه بر عدالت، امنیت جمعی و احترام به اراده‌ی ملت‌ها تأکید می‌کند. به همین دلیل، رویکرد جمهوری اسلامی در مواجهه با تجاوزات اخیر رژیم صهیونیستی، نه منفعلانه بوده و نه هیجانی؛ بلکه مبتنی بر محاسبه‌ی دقیق، هماهنگی بین ظرفیت‌های نظامی و دیپلماتیک، و مهم‌تر از همه، انسجام ملی و مشروعیت بین‌المللی است.
در برابر تلاش رژیم صهیونیستی برای بازتولید جنگ‌های محدود و هدفمند، که هدف آن فرسایش توان بازدارندگی ایران و جلب حمایت قدرت‌های فرامنطقه‌ای است، موضع جمهوری اسلامی نه در قالب «پاسخ احساسی» بلکه در چارچوب «موازنه‌سازی هوشمند» تعریف می‌شود. ایران نشان داده که توان پاسخ‌گویی قاطع دارد، اما این پاسخ را در زمانی و مکانی اعمال می‌کند که موازنه را به نفع خود تثبیت کرده و هزینه‌ی دشمن را به نقطه‌ی بازدارنده برساند.
از سوی دیگر، صلح تحمیلی نیز در قاموس جمهوری اسلامی ایران جایگاهی ندارد. صلحی که بدون توجه به حقوق ملت‌ها، عدالت، و منافع مشروع کشورها، صرفاً به‌منظور خاموش‌سازی موقت آتش بحران و تأمین منافع سلطه‌گران طراحی شود، در واقع ادامه‌ی همان جنگ با ابزاری دیگر است. چنین صلحی، نه تضمینی برای امنیت ملت‌هاست و نه پایدار خواهد ماند. تجربه‌ی معاهداتی نظیر کمپ‌دیوید، اسلو یا ابراهیم، برای ملت‌های منطقه آشکار ساخته است که صلح بدون عدالت، عمری کوتاه و ثمره‌ای تلخ دارد.
جمهوری اسلامی ایران با تکیه‌بر قدرت ملی، اعتماد به نفس راهبردی و حمایت مردمی، وارد هیچ جنگی نخواهد شد مگر آنکه به آن تحمیل شود؛ و وارد هیچ صلحی نخواهد شد مگر آنکه عدالت‌محور و در تراز عزت ملت ایران باشد.
از سوی دیگر، صلح تحمیلی نیز در قاموس جمهوری اسلامی ایران جایگاهی ندارد. صلحی که بدون توجه به حقوق ملت‌ها، عدالت، و منافع مشروع کشورها، صرفاً به‌منظور خاموش‌سازی موقت آتش بحران و تأمین منافع سلطه‌گران طراحی شود، در واقع ادامه‌ی همان جنگ با ابزاری دیگر است. تجربه‌ی معاهداتی نظیر کمپ‌دیوید، اسلو یا ابراهیم، برای ملت‌های منطقه آشکار ساخته است که صلح بدون عدالت، عمری کوتاه و ثمره‌ای تلخ دارد.
در همین راستا، مروری بر تاریخ جنگ‌های معاصر به‌ویژه در منطقه غرب آسیا نشان‌می‌دهد که آمریکا و رژیم صهیونیستی هر زمان که آتش‌بس یا صلحی را بر طرف مقابل تحمیل کرده‌اند، نه برای پایان‌دادن به جنگ، بلکه به‌عنوان تاکتیکی برای بازیابی توان نظامی، بازسازی نیروها و تقویت قدرت هجومی خود از آن بهره برده‌اند. نمونه‌های متعددی در لبنان، فلسطین، عراق و حتی یوگسلاوی سابق، حاکی از آن است که این بازیگران، از صلح تحمیلی به‌عنوان «وقفه‌ای جنگی» استفاده کرده‌اند و نه به‌عنوان فرایندی برای دستیابی به ثبات پایدار. بنابراین، از منظر رهبر معظم انقلاب اسلامی، پذیرش صلحی که دشمن آن را طراحی کرده، به‌معنای دادن فرصت به او برای تجهیز مجدد و تهاجمی‌تر عمل‌کردن در آینده است.
در این چارچوب، فرمایش معظم‌له که «ملت شریف ایران تسلیم هیچ‌گونه جنگ و صلح تحمیلی نمی‌شود»، هشداری تاریخی و استراتژیک است؛ هشداری که با شناخت عمیق از رفتارشناسی نظام سلطه و تجربه‌ی تلخ ملت‌های دیگر، از ورود جمهوری اسلامی به هر نوع معادله‌ی سیاسی ناعادلانه جلوگیری می‌کند و از حفظ موقعیت برتر راهبردی کشور در بلندمدت حمایت می‌کند.
مولایمان حضرت علی علیه السلام فرمودند: مِن کتابِهِ للأشتَرِ لَمّا وَلّاهُ مِصرَ: ولا تَدفَعَنَّ صُلحا دَعاکَ إلَیهِ عَدُوُّکَ ول له ِِفیهِ رِضیً؛ فإنّ فی الصُّلحِ دَعَةً لِجُنودِکَ، وراحَةً مِن هُمُومِک، وأمنا لبلادِکَ، ولکِنِ الحذَرَ کُلَّ الحَذَرِ مِن عَدُوِّکَ بَعدَ صُلحِهِ؛ فإنَّ العَدُوَّ رب ما قارَبَ لِیَتَغَفَّلَ، فَخُذْ بِالحَزمِ، واتَّهِمْ فی ذلکَ حُسنَ الظَّنِّ (نهج‌البلاغه, نامه ۵۳).
امام علی علیه السلام در فرمان استانداری مصر به مالک‌اشتر نوشت: اگر دشمن تو را به صلح فرا خواند و خشنودی خدا در آن بود هرگز آن را ردّ مکن؛ زیرا صلح مایه آسایش سپاهیان تو و راحتی خودت از اندوه‌ها و دردسرهایت و امنیّت سرزمین توست. اما پس از صلح، از دشمن خود سخت برحذر و هشیار باش؛ زیرا گاه دشمن خود را نزدیک می‌سازد، تا غافلگیر کند؛ پس محتاط و دوراندیش باش و به دشمن خوشبین مباش.
