رحامدیا | میلاد حسن‌زاده
رسانه‌ها نه‌تنها نقش واسطه‌ای در انتقال داده‌ها دارند، بلکه به ابزارهایی نیرومند برای شکل‌دهی به افکار عمومی تبدیل شده‌اند. فرهنگ، به‌عنوان بستر اصلی هویت اجتماعی، بیش از هر زمان دیگری در معرض تأثیرگذاری رسانه‌ای قرار دارد. اما چگونه می‌توان یک مقوله فرهنگی را به گونه‌ای در ذهن جامعه نهادینه کرد که درونی و ماندگار شود؟ یکی از مؤثرترین روش‌های عملیاتی، «روایت‌سازی استراتژیک» است. این روش، با ترکیب تکنیک‌های قصه‌گویی، چارچوب‌های گفتمانی و بازنمایی‌های هدفمند، می‌تواند به ایجاد درک عمیق و پذیرش گسترده یک مفهوم فرهنگی کمک کند.
روایت‌سازی استراتژیک، فرآیندی نظام‌مند و هدفمند در تولید و انتشار محتوا است که با بهره‌گیری از عناصر داستان‌پردازی، سازوکارهای شناختی و تکنیک‌های ارتباطی، به شکل‌دهی و هدایت افکار عمومی در راستای یک هدف فرهنگی معین می‌پردازد. به بیان ساده‌تر روایت‌سازی استراتژیک به معنای ایجاد و ترویج روایت‌هایی است که مخاطب بتواند با آن‌ها ارتباط برقرار کند و به صورت ناخودآگاه پذیرای پیام نهفته در آن شود. این فرآیند شامل طراحی پیام‌هایی با ساختار روایی مشخص، خلق شخصیت‌های کلیدی، بازنمایی معانی و ارزش‌های موردنظر، و توزیع گسترده این پیام‌ها از طریق رسانه‌های مختلف است. روایت‌سازی استراتژیک بر پایه سه مؤلفه اصلی بنا شده است:
الف) ساختار روایی جذاب: استفاده از عناصر داستانی مانند شخصیت‌پردازی، گره‌افکنی و اوج‌گیری روایت.
ب) تکرار و انسجام گفتمانی: بازنمایی مداوم پیام از طریق کانال‌های مختلف رسانه‌ای.
ج) همسویی با ارزش‌های فرهنگی موجود: ایجاد پیوند بین روایت جدید و باورهای ریشه‌دار جامعه.
مراحل عملیاتی روایت‌سازی استراتژیک
۱. تحلیل فرهنگی و شناسایی ارزش‌های کلیدی
پیش از آغاز فرآیند روایت‌سازی، لازم است که بستر فرهنگی جامعه مورد مطالعه قرار گیرد. شناخت دقیق باورها، ارزش‌ها و گفتمان‌های غالب به رسانه‌ها این امکان را می‌دهد که پیام خود را به شیوه‌ای تنظیم کنند که پذیرش بیشتری در جامعه داشته باشد.
۲. طراحی چارچوب روایی
در این مرحله، روایت اصلی و پیام محوری تعیین می‌شود. این چارچوب شامل:
-شخصیت‌های اصلی که می‌توانند نمادهای فرهنگی باشند.
-پیام‌های ضمنی و مستقیم که هدف اصلی روایت را منتقل می‌کنند.
-زمینه‌های اجتماعی و فرهنگی که داستان در آن‌ها روایت می‌شود.
۳. تولید و انتشار محتوای چندرسانه‌ای
برای تأثیرگذاری گسترده، روایت باید از طریق انواع رسانه‌ها منتشر شود:
– رسانه‌های دیداری: تولید فیلم‌های مستند، سریال‌های تلویزیونی و محتوای تصویری در شبکه‌های اجتماعی.
– رسانه‌های شنیداری: استفاده از پادکست‌ها، برنامه‌های رادیویی و موسیقی با محتوای مرتبط.
– متون نوشتاری: مقالات تحلیلی، رمان‌ها و داستان‌های کوتاه در راستای ترویج روایت اصلی.
۴. بهره‌گیری از تکنیک‌های تعامل و مشارکت اجتماعی
یک روایت زمانی تثبیت می‌شود که مخاطبان آن را به‌عنوان بخشی از هویت خود بپذیرند. به‌همین دلیل، لازم است که در فرآیند روایت‌سازی، از تکنیک‌هایی نظیر:
الف) ایجاد کمپین‌های مشارکتی در شبکه‌های اجتماعی.
ب) برگزاری رویدادهای فرهنگی و هنری با مضمون روایت مورد نظر.
ج) دعوت از چهره‌های اجتماعی برای بازنمایی پیام فرهنگی بهره گرفته شود.
نمونه‌های موفق روایت‌سازی در رسانه‌ها
– نهادینه‌سازی هویت ملی از طریق سینما: در برخی کشورها، صنعت سینما با ساخت فیلم‌های حماسی و تاریخی توانسته است گفتمان هویت ملی را به بخشی از فرهنگ عمومی تبدیل کند.
– ترویج سبک زندگی سالم از طریق شبکه‌های اجتماعی: بسیاری از کمپین‌های سلامت جهانی از روایت‌سازی برای تغییر سبک زندگی افراد استفاده کرده‌اند.
چالش‌های روایت‌سازی استراتژیک
– مقاومت‌های اجتماعی: پذیرش یک روایت جدید نیازمند زمان و هم‌راستایی با ارزش‌های فرهنگی موجود است.
– رقابت با گفتمان‌های رقیب: در دنیای رسانه‌ای امروز، روایت‌های متعددی در حال رقابت برای جلب توجه مخاطبان هستند.
– حفظ اصالت و باورپذیری: اگر روایت ساختگی یا تحمیلی به‌نظر برسد، از سوی مخاطب پس زده می‌شود.
روایت‌سازی استراتژیک یکی از کارآمدترین روش‌های رسانه‌ای برای نهادینه‌سازی یک مقوله فرهنگی است. این فرآیند از طریق تحلیل فرهنگی، طراحی روایت‌های جذاب، استفاده از ابزارهای چندرسانه‌ای و ایجاد تعامل اجتماعی، می‌تواند منجر به تغییرات پایدار در باورها و ارزش‌های جامعه شود. با این حال، موفقیت این راهکار نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، درک عمیق از فرهنگ جامعه و بهره‌گیری از تکنیک‌های نوین ارتباطی است.
