رحا مدیا | حوریه طبیبیان
زیارت در سبک زندگی اسلامی یکی از ابعاد مهم و تأثیرگذار است که فراتر از یک عمل عبادی صرف، به عنوان سفری معنوی موجب اصلاح درونی، تجدید انرژی و انضباط معنوی می شود. اهمیت زیارت تنها در باورهای دینی خلاصه نمی شود بلکه تحقیقات علمی و روانشناختی نیز بر اثرات مثبت آن تأکید دارند.
زیارت در همه ادیان و فرهنگ‌ها حضوری پررنگ دارد و تنها ویژه مسلمانان نیست. پژوهشگران اروپایی و روانشناسان غیرمسلمان، زیارت را صرفا یک سفر فیزیکی و جسمانی نمی‌دانند بلکه آن را سفری معنوی تلقی کرده‌اند که اهداف و انگیزه های متعددی از جمله ابراز محبت و قدردانی، آمرزش خواهی، پاسخ به احساس نیاز درونی و حتی کنجکاوی را دربرمی گیرد. یافته‌های این دسته از پژوهش‌ها (مانند آثار نلسون و وارفیلد) نشان می‌دهد که زیارتگاه برای زائران منبع انرژی، آرامش و انس با معنویت است.
از منظر روانشناسی، زیارت حتی می تواند انضباط معنوی فرد را تقویت کند و فرصتی برای بازگشت به خویشتن فراهم سازد؛ یعنی زائر از شلوغی‌ها و دغدغه‌های دنیوی فاصله گرفته و فرصت می‌یابد ارتباط عمیق تری با درون خود و خداوند پیدا کند. تجربه زیارت افزون بر جنبه عبادی، زمینه را برای تحول نگرشی، افزایش شفقت و همدلی و کسب آرامش درونی مهیا می‌سازد. مطالعات روی زائران نشان می دهد حتی اگر مشکلات و بیماری‌ها پس از زیارت برطرف نشود، افراد معمولاً با ایمان قوی‌تر و رضایت و توانمندی بیشتری زندگی روزمره را ادامه می‌دهند. (Nelson, 2009; Warfield, 2017).
زیارت اربعین به عنوان نمونه‌ای عینی و جمعی از این تجربه، نمایی پررنگ از اثرگذاری زیارت را به نمایش می‌گذارد. این تجمع میلیونی نه تنها ابعاد فردی بلکه ابعاد اجتماعی، همدلی و انسجام معنوی را نیز در میان زائران تقویت می کند. شرکت در این زیارت و مناسک آن نماد روشنی از همان تجدید معنوی و اشتراک در همدلی و شفقت است که پژوهشگران بر آن تأکید می کنند و می تواند الگویی برای سایر زیارت ها در نظر گرفته شود.
زیارت، به ویژه با رویکردی آگاهانه و از سر نیاز معنوی، حرکتی فراتر از انجام یک سنت دینی است. این پدیده می‌تواند عامل مهمی در ایجاد انضباط معنوی، آرامش، خودشناسی و اصلاح رفتار فردی و جمعی باشد. حتی از نگاه روانشناسان غربی، زیارت ابزاری اثربخش برای تقویت توانایی مقابله با دشواری ها و پاسخ به نیازهای معنوی انسان معاصر تلقی می شود. زیارت اربعین تنها یکی از نمودهای عینی و جمعی این مفهوم است که عمق و ابعاد گسترده کارکردهای زیارت را به تصویر می‌کشد. بنابراین، توجه به ابعاد فردی و اجتماعی زیارت می‌تواند نقشی بی بدیل در ارتقای کیفیت زندگی افراد و جامعه ایفا کند.
