به گزارش رحا مدیا، حجت الاسلام دکتر محمد زارعی، پژوهشگر پژوهشگاه آیت الله شهید سید محمدباقر صدر، در گفت‌وگو با رسانه‌ی رحا به تبیین ابعاد شخصیتی و علمی شهید صدر پرداخت.
وی در معرفی اجمالی نَسَبی شهید صدر گفت: شهید صدر از یک خانواده بسیار جلیل‌القدر است که اجدادش به امام کاظم علیه‌السلام می‌رسند. بخشی از این خانواده در طول تاریخ در منطقه لبنان و جبل عامل بودند و بخشی به ایران و اصفهان آمدند و اجداد و پدر ایشان در کاظمین و نجف ساکن شدند. خانواده‌ای علمی و همه از علمای دین بودند. جد بزرگ ایشان از کسانی بودند که مثل خود شهید صدر قبل از دوران بلوغ به مرحله اجتهاد رسیده‌بود.
او افزود: شهید صدر در نجف ساکن می‌شود. از همان سنین کودکی نبوغ خاصی داشته و بین اساتید زبانزد بوده است. دوره کودکی را در دبستانی که توسط مرحوم مظفر تأسیس شده بود درس می‌خواند و سریع هم تمام می‌کند و زود وارد تحصیلات حوزوی می‌شود. و چون استعداد خوبی داشته خیلی از درس‌ها را بدون استاد خوانده‌است.
زارعی درباره ویژگی‌های سیاسی شهید صدر گفت: از همان دوره جوانی فعالیت‌های سیاسی در عراق را آغاز می‌کند و حزب «الدعوة» را تأسیس می‌کند. بعدها از این حزب کناره‌گیری می‌کند و حوادث متعددی اتفاق می‌افتد تا به پیروزی انقلاب اسلامی ایران می‌رسد که در آن زمان به‌خاطر نبوغی که داشته، وجاهت خاصی در جهان اسلام داشته است. این نبوغ و ظرفیت و نفوذ را در راستای حمایت از جمهوری اسلامی به کار می‌بندد و در نهایت هم به‌خاطر همین حمایت به‌دست دژخیمان حزب بعث و صدام ملعون به شهادت می‌رسد.
وی در درباره کتاب‌های شهید صدر گفت: شهید صدر کتاب‌های متعددی از همان دوره جوانی نوشته که اولین کتاب «فدک در تاریخ» است که وقتی این کتاب را دایی او، مرحوم آل یاسین می‌بیند، می‌گوید این کتاب را کسی غیر از مجتهد نمی‌تواند بنویسد!
زارعی یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های اندیشه‌ای شهید صدر را جامعیت شمول بودن وی ذکر کرد و گفت: در کنار اینکه یک فقیه و اصولی و یک فعال سیاسی است، کتاب «فلسفتنا» را نوشته، یک نظریه‌پرداز در عرصه سیاسی و اجتماعی هست، یک اقتصاددان است که اگر پدر علم اقتصاد اسلامی را برای او در نظر بگیریم اغراق نکردیم.
زارعی درباره شرایط زمانی که شهید صدر اقدام به نوشتن مباحث اقتصادی کرده گفت: کل عالم اسلامی با اندیشه‌های غربی درگیر شده بود. با نظام سرمایه‌داری غربی واندیشه‌های سوسیالیستی شرقی درگیر بوده است. هر دو اندیشه در آن نفوذ کرده و یک عقب ماندگی از سال‌ها پیش نسبت به مسائل اقتصادی و به تبعش سیاسی ایجاد شده بود.
وی با بیان این نکته که می توان در هفت گام اندیشه‌های اقتصادی شهید صدر را تدوین و بازخوانی کرد، خاطرنشان کرد: گام اول اثبات ضرورت توجه به اقتصاد اسلامی است. ضرورت رفتن به اقتصاد اسلامی برای برون‌رفت. شهید صدر اثبات می‌کنه که ما راهی جز رفتن به‌سمت اقتصاد اسلامی نداریم. شهید صدر راز عقب‌ماندگی اقتصادی را از مانی می‌دانست که جامعه اسلامی در را به روی اندیشه غربی باز کرد.
وی در بیان گام دوم ابراز کرد: شهید صدر ماهیت اقتصاد اسلامی را تبیین می‌کند که منظور چیست. اساسی را مطرح می‌کند که ما اگر بخواهیم از اقتصاد اسلام حرف بزنیم باید بین مکتب اقتصاد و بین علم اقتصاد تفکیک کنیم. مکتب اقتصادی چهارچوب‌ها را برای رسیدن به عدالت تبیین می‌کند. علم اقتصاد علمی است که پدیده‌هایی که در جامعه اتفاق می‌افتد مثل تورم، عرضه و تقاضا را را بررسی می‌کند. اسلام مکتب اقتصادی دارد و مذهب اقتصادی با علم اقتصاد فرق دارد. تعریف اقتصاد اسلامی از نظر شهید صدر روش اسلامی تنظیم زندگی اقتصادی مبتنی بر اندیشه‌های اسلامی است.
پژوهشگر حوزوی گام سوم را ویژگی‌های اقتصاد اسلامی دانست و تصریح کرد: شمول و جامعیت اقتصاد اسلامی، اخلاقی بودن اقتصاد اسلامی، به‌هم پیوستگی اجزا اقتصاد اسلامی و نیاز آن به نظریه‌پردازی را از ویژگی‌های اقتصاد اسلامی است. اقتصاد اسلامی متناسب با تحولات بشر قابلیت تطبیق دارد.
حجت‌الاسلام زارعی با اشاره به گام چهارم که اصول اساسی اقتصاد اسلامی است، به مالکیت چندگانه اشاره کرد و گفت: اقتصاد سرمایه‌داری تکیه و مبنایش بر مالکیت خصوصی است. البته ناگزیر است که بعضی مواقع به آن تن بدهد؛ اما اصل را بر مالکیت خصوصی گرفته است. از طرفی اقتصاد مارکسیستی مالکیت خصوصی را نفی می‌کند؛ اما اقتصاد اسلامی هم مالکیت خصوصی را دارد و هم مالکیت عمومی را قبول دارد.
وی افزود: شهید صدر اصل آزادی اقتصادی را به‌عنوان یکی از اصول مطرح می‌کند؛ اما این با آزادی غربی فرق دارد. آزادی در محدوده مشخص است و به‌معنای بی قیدی نیست.
گام پنجمی که زارعی به آن اشاره کرد قواعد کلی است که در اقتصاد اسلامی با آن مواجه هستیم. شهید صدر در کتاب «اسلام راهبر زندگی» تحت سیزده قاعده بیان کرده است که شامل قواعدی همچون توزیع و مبادله مصرف می‌شود.
وی درباره گام ششم گفت: مسئولیت‌های کلانی است که حکومت دارد. بحث تأمین اجتماعی و ایجاد تعادل و توازن در اجتماع، بحث مراقبت از بخش عمومی است. نظارت بر روند تولید و محافظت از ارزش‌های مبادلاتی است که این‌ها عناوین مباحثی است که خود شهید صدر مطرح کرده است.
زارعی گام هفتم را نظریاتی خواند که شهید صدر اختصاصاً درباره نظام مالی در اسلام مطرح کرده و افزود: کتاب بانکداری بدون ربا است که خیلی هم شناخته شده‌است. این را به پاسخ درخواست جمعی از علما در کویت آن را نوشت. بانکداری اسلامی فقط منحصر به بانکداری بدون ربا نیست و شاخصه‌های دیگری دارد.
قابل ذکر است، گفت‌وگوی تفصیلی با این استاد حوزه به‌زودی تقدیم مخاطبان محترم رحا می‌شود.
گزارشگر: بابک شکور زاده
