رحا مدیا | داود فریادرس
روز بزرگداشت شیخ صدوق، زبدة الفقهاء و سید المحدّثین، نه صرفاً بهانه‌ای برای پاسداشت شخصیتی تاریخی، که مجالی است مغتنم برای بازخوانی منظومه‌ای از علم، عمل، اخلاص و ولایت‌مداری که در سیمای این فقیه سترگ تبلور یافته است. شیخ صدوق، ابو جعفر محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی (اعلی‌الله‌مقامه)، از مفاخر مکتب تشیع و از حلقه‌های واصله میان عصر حضور و عصر غیبت است که وجود شریفش را به دعای حضرت ولی‌عصر (عجل‌الله‌فرجه) مدیون بود و از همان آغاز، حامل طینتی ولایی و صاحب عهدی الهی در پاسبانی از میراث اهل‌بیت (علیهم‌السلام).
شیخ صدوق را باید در شمار نوادر روزگار دانست که جامع معقول و منقول بود؛ او که در عصر تکثّر فرق و مذاهب، به صیانت از عقاید حقه اثناعشری پرداخت و در مقام نظریه‌پرداز و مرزبان عقیده، بنیان‌هایی نهاد که امتداد آن تا عصر حاضر مشهود است. برجسته‌ترین اثر او، «من لایحضره الفقیه»، که از کتب اربعه و معتمد فحول فقهاست، نمایانگر دغدغه‌ای عمیق در تبیین احکام شریعت و تصحیح عقاید امت است؛ و آثار دیگرش چون «الخصال»، «علل الشرایع»، «معانی الأخبار» و «التوحید»، هر یک گوهری تابناک در صدف معارف اهل‌بیت (علیهم‌السلام) به شمار می‌آیند.
اما در میان اندیشه‌های صدوق، جایگاه فقیه در عصر غیبت، اهمیت وافر دارد. اگرچه تعبیر «ولایت فقیه» در آن عصر مصطلح نبود، لکن ارجاع مردم به فقهای جامع‌الشرایط و تثبیت مرجعیت دینی ایشان، در اندیشه صدوق به مثابه استمرار ولایت معصوم (علیه‌السلام) و صیانت از مرزهای شریعت، به‌روشنی هویداست. او نه صرفاً ناقل احادیث، بلکه بصیر در تدبیر امت و عارف به مقتضیات زمان بود و چنین بود که فقه و ولایت را درهم تنید و نقشه راه عصر غیبت را ترسیم کرد.
مجاهدت‌های صدوق منحصر به عرصه علم نبود؛ حضور او در مجالس مناظره با ارباب فرق و ادیان و ایستادگی‌اش در برابر شبهات، جلوه‌ای از همان روحیه جهادی است که او را از دایره علمای صرفاً منزوی ممتاز می‌سازد. او با ورود به دربارهای ری و بغداد و بلخ، نه برای طلب جاه، که به نیت ابلاغ کلمةالحق و دفاع از ثغور عقیده به میدان آمد و در این مسیر، با سلاح علم و استدلال، خصم را به زانو درآورد و بر شأن علمی و اجتماعی شیعه افزود.
شخصیت معنوی و اخلاقی شیخ صدوق نیز به‌سان چهره علمی او، درخشان و الهام‌بخش است. تقوا، زهد، اخلاص و پیوند عمیق با اهل‌بیت (علیهم‌السلام)، از او عالمی ساخته بود که علمش را خالصانه در خدمت امت نهاد و هرگز به دام زخارف دنیا نیفتاد. عمر مبارکش، اگرچه کوتاه بود، اما برکت آن چنان بود که قرون متمادی از خرمن اندیشه‌اش بهره‌مند شدند و نامش بر تارک تاریخ شیعه جاودانه ماند.
امروز، بازخوانی اندیشه‌های شیخ صدوق، بیش از هر زمان، ضرورتی است تاریخی و معرفتی؛ در عصری که امت اسلامی با تهاجم فکری و تزلزل هویتی مواجه است، رجوع به عالمانی چون او، چراغی فرا راه حوزه‌ها و نخبگان می‌افروزد. صدوق، در حقیقت، الگویی از عالم مجاهد و فقیه ولایی است که در عرصه‌های علمی و اجتماعی، پیشگام و مسئولیت‌پذیر است؛ و این همان سرمایه‌ای است که امت برای عبور از بحران‌ها بدان نیازمند است.
بزرگداشت این بزرگ‌مرد، بزرگداشت علم، مجاهدت، ولایت و مسئولیت‌پذیری است؛ و چه نیکوست که حوزه‌های علمیه، نهادهای فرهنگی و مراکز پژوهشی، با تعمیق در میراث او، زمینه بازتولید گفتمان ولایی و اجتهادی را در عصر حاضر فراهم آورند، که صدوق‌ها سرمایه‌های زوال‌ناپذیر امت‌اند و میراث ایشان، نقشه راه فردا.
