رحا مدیا | محمدرضا آتشین‌صدف
یازدهم مرداد، سالروز شهادت مجاهد عارف، فقیه انقلابی و عالم زمان‌شناس، شیخ فضل‌الله نوری است؛ کسی که نه‌تنها در تاریخ مشروطیت ایران نقش بسیار برجسته‌ای داشت، بلکه الگویی ماندگار از پیوند دین، سیاست و فقه در دوران تجدد شد.
شیخ فضل‌الله نوری در روزگاری ظهور کرد که جهان اسلام، به‌ویژه ایران، به‌شدت در معرض هجوم مفاهیم و ساختارهای سیاسی غربی بود؛ از قانون‌نویسی تقلیدی تا قراردادهای مضر و مشکوک با دولت‌های استعماری. او با نگاهی الهیات و فقهی توأم با درکی تاریخی- تحلیلی و واقعیت‌نگر از اقتضائات زمانه، فلسفه سیاسی سکولار مشروطه را به چالش کشید و خواهان مشروطه‌ای شد که مشروعه باشد؛ یعنی قانونش از شریعت برخیزد، نه از ترجمه‌های متون فرنگی.
آنگاه که دار برای او برپا شد، تنها جسمی به دار آویخته نشد، بلکه صدایی به خاموشی رفت که تا آخرین نفس هشدار می‌داد که این عمامه تنها از سر من برداشته نشد، کلاه از سر همه‌ی شما نیز برمی‌دارند! به‌بیان زیبای مقام معظم رهبری: «این حقیقت فراموش‌نشدنی است که مرحوم شیخ فضل الله نوری، شهید ابقاء اسلام در محتوای مشروطیت شد».
درس‌های امروز شهادت شیخ برای امروز ما
در روزگاری که جدایی دین از عرصه‌ی اجتماعی در قالب‌های ظریف‌تری همچون ترویج دینداری سکولار، محدود کردن دین به امور فردی و حذف تدریجی نمادهای دینی از فضای عمومی جریان دارد، طلاب حوزه‌های علمیه باید مأموریت خود را به‌عنوان حافظان مرزهای شریعت بازتعریف کنند.
درس اول: شناخت دقیق ماهیت تجدد و ساختارهای سیاسی ترجمه‌شده از غرب. شیخ نوری نشان داد که فقیه نه‌تنها باید فقه بداند، بلکه باید بتواند فلسفه و سیاست را نیز در چارچوب الهیات تحلیل کند.
درس دوم: دفاع از حضور دین در عرصه‌ی عمومی حتی اگر با انگ‌های روشنفکرانه مواجه شود.
درس سوم: بصیرت دینی-سیاسی در تشخیص لحظه‌ی خطر و کنش درست و به‌هنگام به‌صورت شجاعانه حتی اگر منجر به شهادت شود.
سخن پایانی
شهادت شیخ فضل‌الله نوری را نباید صرفاً رخدادی تاریخی تحلیل کرد، بلکه بیش از آن مرزی معرفتی است. او از ما خواست که فقط فقیه احکام نباشیم؛ باید فقیه تاریخ، فقیه قدرت سیاسی و فقیه تمدن اسلامی باشیم.
