به گزارش رحا مدیا، در آستانه برگزاری همایش بزرگداشت یکصدمین سالگرد بازتاسیس حوزه علمیه قم، مجتبی رستمی‌کیا نیز در یادداشتی به یکصد سال آینده حوزه علمیه اشاره کرد و نوشت؛
«هر داستانی که خلق می‌کنم، مرا خلق می‌کند. من می‌نویسم تا خودم را خلق کنم. آینده آنجاست، به ما نگاه می‌کند، سعی می‌کند از داستانی که خواهیم شد، سر در بیاورد.»
تاریخ‌ها به صورت ویژه برای ساخت آینده صورت‌بندی می‌شوند، از این منظر تاریخ، به مثابه یک کلان روند گذشته، نقش خود را در ساخت روند‌ها و پیشران‌های آینده به صورت ضمنی ایفا می‌کند، ۱۰۰ سال گذشته حوزه علمیه قم، به مثابه یک کلان روند در ساخت هویت شیعی و حکمرانی معاصر، دستخوش فراز و فرود‌های بسیار جدی و ویژگی‌های عمیقی است که در ترکیب با پیشران‌های آینده، سناریوهای تغییر حوزه علمیه قم را پیش روی محققان خواهد گشود، آنچه در ذیل می‌آید سناریوهای خوش‌بینانه حوزه علمیه از بر هم نهشت پیشران‌ها، کلان روند وضعیت موجود، کلان روند وضعیت گذشته و نشانه‌های نوظهور آینده است؛
سناریوی اول: حوزه علمیه مشارکتی
پیشران: فناوری‌های مبتنی بر هوش مصنوعی
کلان روند گذشته: حکمرانی مردمی در زمینه امور فرهنگی، سیاسی
وضعیت موجود: غلبه ساختار‌ها و نقش‌های بروکراتیک در حوزه علمیه قم
نشانه‌های نوظهور: مشارکتی شدن تبلیغ و ترویج دین در میان مبلغان و اقشار پیوسته روحانیت.
از این منظر به دلیل غلبه ابزار‌ها و فناوری‌های پیشران همچون هوش مصنوعی، حوزه علمیه قم ماهیت آکادمیک و بروکراتیک خود در آموزش علوم اسلامی را از دست خواهد داد و به یک کانون عظیم تبلیغی با مشارکت مردم و اقشار پیوسته روحانیت تبدیل خواهد شد. ابزار‌های مبتنی بر فضای کلود (ابری) این قابلیت را خواهند داشت که به مثابه ابزاری نوین، مشارکت در امر تبلیغ و ترویج دین به واسطه حکمرانی مردمی در حوزه علمیه قم را تقویت کنند. از این منظر حوزه علمیه نه مثابه یک مؤسسه آموزش عالی، بلکه به مثابه پیشران تغییرات اجتماعی به‌واسطه حکمرانی مردمی و مشارکتی بر تغییر‌های آینده مسلط خواهد شد.
پیامد‌های این نوع روش، کمرنگ شدن آموزش‌های آکادمیک و گسترده شدن فعالیت‌های تبلیغی و تبشیری در فضای مجازی خواهد بود. از این منظر نهاد‌های رسمی حوزه علمیه کمرنگ و نقش مردم و مشارکت‌ایشان در گسترش و توسعه نقش‌های روحانیت جدی خواهد شد.
از این رو حوزه علمیه، نه فقط به حوزه‌های علمی بلکه به حوزه‌های اجتماعی و مشارکتی شدن و دانش‌های ضمنی بیشتر اهمیت خواهد داد. از این منظر مردم در سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی حوزه‌های علمیه به صورت ضمنی مشارکت خواهند داشت و نظام عرضه و تقاضای جدیدی مشتریان، گروه‌های درگیر و ذی نفع حوزه علمیه قم را سامان خواهد داد.
سناریوی دوم: حوزه علمیه بینارشته‌ای
پیشران: فناوری‌های مبتنی بر هوش مصنوعی
کلان روند گذشته: پاسخگویی حداقلی به برخی از نیاز‌ها و انتظار‌های جامعه و نظام اسلامی
وضعیت موجود: غلبه نظام آکادمیک بر نظام ترویجی در حوزه علمیه قم
نشانه‌های نوظهور: دانش‌های مضاف در فضای علوم انسانی و گفتمان حل مسأله در فضای حوزه بر طبق این سناریو، همچنان ماهیت آکادمیک حوزه علمیه قم پابرجاست اما گفتمان حل مسأله حوزه علمیه، نظام رشته‌ای حوزه علمیه قم را به نظام بینارشته‌ای تبدیل خواهد کرد.
بر طبق این رویکرد، استراتژی‌های مبتنی بر حل مسأله در فضای حوزه علمیه قدرت گرفته و این باعث از بین رفتن هیمنه و استقلال علوم اسلامی و عالمان آن‌ها شده و مرجعیت این علوم را با چالش همراه خواهد کرد. از این منظر، مهارت و یادگیری جای آموزش رشته‌ای را خواهد گرفت و نظام آموزشی حوزه، در یک همزیستی با رشته‌های همجوار و همسو ترکیب شده و دانش‌ها بینارشته‌ای مبتنی بر نوعی مهارت در راستای حل یک مسأله و یا یک پروژه تولید می‌شود.
حوزه علمیه بار دیگر خواهد توانست مرجعیت خود را در حوزه میان رشتگی تقویت کرده و خود را بازسازی کند.
صفت میان‌رشته‌ای اغلب در محافل آموزشی زمانی استفاده می‌شود که محققان دو یا چند رشته، رویکرد‌های خود را با هم ترکیب کرده و آن‌ها را اصلاح می‌کنند تا برای مسأله مورد نظر مناسب‌تر باشند، از جمله در مورد دوره‌های آموزشی تیمی که در آن از طلبه‌ها خواسته می‌شود یک موضوع خاص را بر اساس رشته‌های سنتی متعدد درک کنند.
آموزش میان‌رشته‌ای، انعطاف‌پذیری شناختی را تقویت می‌کند و طلبه‌ها را برای مقابله با مشکل‌های پیچیده و دنیای واقعی با ادغام دانش از رشته‌های مختلف آماده می‌کند.
این رویکرد بر یادگیری فعال، تفکر انتقادی و مهارت‌های حل مسأله تأکید دارد و طلبه‌ها را به سازگاری مورد نیاز در دنیایی که به طور فزاینده‌ای به هم پیوسته است، مجهز می‌کند.
بزرگترین چالش در این خصوص عدم تعامل صحیح حوزه علمیه با نهاد‌های علمی در وضعیت موجود خواهد بود. حوزه علمیه از این منظر به جایی حکمرانی طولی دانش، به مثابه همکار نهاد دانشگاهی کشور در حل مسائل کشور جایگذاری خواهد شد.
بدیهی است سناریو‌ها در ۲ فضای خوش بینانه و بدبینانه طراحی می‌شوند، طبیعی است در صورت اصرار بر وضعیت موجود و حفظ نظام بروکراتیک حوزه‌های علمیه و عدم تلاش گسترده برای خروج از نظم موجود، سناریو‌هایی همچون انزوا، اپوزیسیون‌سازی و حذف، حوزه علمیه قم در صد ساله آینده مطرح خواهد شد. چه بهتر که‌اندیشمندان، عالمان و دل‌سوزان حوزه گرانقدر قم همین امروز به فکر تحول این نهاد شگرف برآمده و گام اساسی برای ساخت آینده را بردارند.
آینده از آن چیزی که ما فکر می‌کنیم به ما نزدیک‌تر است. شما نمی‌توانید با طفره رفتن از مسئولیت فردا، از آن فرار کنید. سرنوشت ما در قهرمانان و سلبریتی‌های حوزوی خلاصه نمی‌شود، بلکه در خود ماست. زندگی به سه بخش تقسیم می‌شود آنچه بود، آنچه هست و آنچه خواهد بود. بیایید از گذشته بیاموزیم تا از حال بهره ببریم و از حال، برای زندگی بهتر در آینده استفاده کنیم. فردا متعلق به کسانی است که می‌توانند آمدن آن را بشنوند، فقط شرطش آن است که نترسیم و نترسانیم: آینده متعلق به کسانی است که به زیبایی رویا‌های خود‌ایمان دارند.
همایش یکصدمین سالگرد بازتأسیس حوزه علمیه قم و گرامیداشت حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی(ره) مؤسس این حوزه، هفدهم و هجدهم اردیبهشت‌ماه جاری در مدرسه علمیه امام کاظم(ع) قم برگزار می‌شود.
