به گزارش رحا مدیا، حجت‌الاسلام والمسلمین سیدکاظم سیدباقری، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، شامگاه اول آبان در نشست علمی «اخلاق سیاسی در عیون اخبارالرضا(ع)» که از سوی دفتر قم بنیاد علمی ـ فرهنگی آستان قدس رضوی برگزار شد، با تبیین نسبت میان امامت و اخلاق سیاسی گفت: وقتی از اخلاق سیاسی سخن می‌گوییم، در واقع از بایدها و نبایدهای رفتار سیاسی، از مرزهای اخلاقی در روابط متقابل دولت و شهروند، و از راه‌های رهایی سیاست از آلودگی قدرت سخن می‌گوییم. به تعبیر او، امامت در ذات خود مظهر اخلاق است و از تعامل میان امامت و اخلاق، مفهوم متعالی «اخلاق سیاسی» زاده می‌شود.
وی با اشاره به جایگاه «حکمرانی اخلاقی» در اندیشه امام رضا(ع) افزود: اگر ساختار قدرت بر پایه اخلاق شکل گیرد، اخلاق سیاسی نیز به‌صورت طبیعی تحقق می‌یابد. در نگاه امام رضا(ع)، حکمرانی امری هرمی و آمرانه نیست، بلکه روندی تعاملی، رفت‌وبرگشتی و محبت‌آمیز میان حاکم و مردم است؛ رابطه‌ای که استعدادهای شهروندان را شکوفا کرده و به مشارکت آگاهانه آنان می‌انجامد.
سیدباقری تأکید کرد: از منظر امام رضا(ع)، شرط نخست حکمرانی اخلاقی، عدالت است. عدالت است که آرامش اجتماعی می‌آفریند و زمینه رشد را فراهم می‌سازد. ایشان فرمودند: «وقتی عدل و احسان فراگیر شود، نعمت پایدار می‌ماند.» در نگاه امام، میان امامت و عدالت رابطه‌ای تنگاتنگ وجود دارد؛ هرجا امامت حقیقی باشد، عدالت نیز حضور دارد و هرگاه عدالت زایل شود، امامت حقیقی نیز از میان رفته است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی افزود: امام رضا(ع) هشدار دادند که نخستین کسی که وارد آتش می‌شود، حاکمی است که قدرت دارد اما عدالت ندارد. در روایت دیگری نیز فرمودند: «وقتی خداوند امامت را به ابراهیم عطا کرد، فرمود: عهد من به ظالمان نمی‌رسد.» بنابراین، اگر امامت برقرار است، عدالت نیز در کنار آن خواهد بود، و در سایه این دو، حکمرانی اخلاقی شکل می‌گیرد.
او با بیان اینکه «روی دیگر ولایت، عدالت است» اظهار کرد: امام رضا(ع) حاکم را باید عادل، منصف، حکیم، رئوف، رحیم، صادق، مشفق و امین می‌دانند. این صفات پایه‌های حکمرانی اخلاقی است. اگر قدرت از عطوفت و شفقت تهی شود، به استبداد بدل می‌گردد. امامت از نگاه امام رضا(ع)، یعنی رهبری همراه با رأفت و عدالت، نه قدرت‌ورزی آمرانه.
سیدباقری افزود: از نگاه امام، کرامت انسانی اساس سیاست اخلاقی است؛ در سایه عزت و کرامت است که انسان‌ها می‌توانند آزادانه بیندیشند و اظهار نظر کنند. امامت، نظام‌دهنده دین و ضامن عزت مؤمنان است. او در تبیین نمونه‌ای از عدالت رضوی یادآور شد: روزی مردی یهودی وصیت کرد اموالش میان فقرا تقسیم شود و حاکم نیشابور آن را میان فقرای مسلمان پخش کرد. امام رضا(ع) وقتی از ماجرا آگاه شدند، فرمودند: «یهودی چنین وصیتی برای مسلمانان نمی‌کند.» سپس دستور داد همان مقدار مال به فقرای یهود بازگردانده شود. این رفتار امام تجسم حکمرانی عادلانه و اخلاقی است.
این پژوهشگر حوزه اندیشه سیاسی با تأکید بر جایگاه «تقوای سیاسی» در نگاه امام رضا(ع) گفت: عدالت و تقوا در هم تنیده‌اند؛ کسی نمی‌تواند با بی‌اخلاقی، جامعه را به اخلاق دعوت کند. امام خطاب به مأمون فرمودند: «از خدا بترس، تو امور مسلمانان را تباه کرده‌ای چون از خدا پروا نداری و کسانی را بر مردم گماشته‌ای که به غیر از حکم الهی داوری می‌کنند.» از این تعبیر، اصل شایسته‌سالاری نیز به‌دست می‌آید؛ جامعه‌ای که شایسته‌گزینی و شایسته‌پروری را محور قرار دهد، از فساد، رانت و گروه‌گرایی رها می‌شود و به سمت حکمرانی اخلاقی پیش می‌رود.
وی افزود: امام رضا(ع) در عهدنامه‌ای که به مأمون ارائه دادند، نوشتند: «با خدای خود عهد کرده‌ام اگر امور مسلمانان را به من بسپارند، نسبت به همه، حتی بنی‌عباس، بر پایه حکم خدا رفتار کنم و خون و مال مردم را حفظ نمایم.» این نشان می‌دهد که عدالت در نگاه امام، دو سویه است؛ هم مسئولیت حاکمان را در بر می‌گیرد و هم وظیفه مردم را در رعایت حق، صداقت و انصاف. امام در پاسخ به پرسشی درباره صفات مؤمن فرمودند: «ممکن است مؤمن ترسو یا بخیل باشد، اما هرگز دروغ‌گو نیست.» یعنی صاحبان قدرت باید از دروغ، تکبر و خشونت دور باشند تا عدالت برقرار شود.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ادامه داد: مناظرات امام رضا(ع) با پیروان ادیان و مکاتب مختلف، جلوه‌ای از گفت‌وگوی تعاملی و مداراجویانه در حکمرانی اخلاقی است. در حالی که بسیاری از جوامع از گفت‌وگو و تحمل دیگری فاصله گرفته‌اند، امام رضا(ع) حتی با مخالفان عقیدتی خویش با احترام و منطق سخن می‌گفتند.
سیدباقری در پایان تأکید کرد: امروز نیز اگر در ذیل گفتمان انقلاب اسلامی زندگی می‌کنیم، باید فرهنگ گفت‌وگو، تحمل و تفاهم را از امام رضا(ع) بیاموزیم. او با کسانی گفت‌وگو می‌کرد که حتی امامتش را قبول نداشتند، اما ما گاهی حاضر نیستیم در یک جبهه فکری، یکدیگر را تحمل کنیم. بازگشت به سیره رضوی در سیاست و حکمرانی، تنها راه احیای اخلاق، عدالت و کرامت در جامعه است.
