رحا مدیا | امید درویشی
به احتمال زیاد بارها عنوان «قانون اقدام راهبردی مجلس» به‌گوش شما خورده باشد. قانونی که باز هم در ایام انتخابات اخیر بر سر زبان‌ها افتاد و معرکه نفی و اثبات نظریات قبایل سیاسی قرار گرفت. قانونی که مقام معظم رهبری آن را موجب «نجات ایران» می‌دانند، اما افرادی چون حسن روحانی آن را «خیانت به مردم ایران» دانسته‌اند و در ایام تبلیغاتی اخیر نیز آن را یکی از مهم‌ترین موانع تحقق برجام معرفی کرد. قانونی که سر و کله‌اش در گیرودار معجزه دروغین برجام نمایان شد و اگر بخواهیم عنوان کامل‌تر آن را بیان کنیم باید بگوییم «اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از حقوق ملّت ایران».
این قانون در ۱۲ آذر ۱۳۹۹ به‌دلیل عدم پایبندی آمریکا و شرکای سیاسی او به تعهدات برجامی‌شان در قبال ایران و به‌دلیل خروج کشور از وضعیت سرگردانی حاصل از برجام توسّط نمایندگان ملت در مجلس یازدهم به تصویب رسید.
دلیل تصویب قانون اقدام راهبردی
در واقع دلیل تصویب این قانون را می‌توان به‌طور مختصر خروج آمریکا از برجام، استمرار تحریم‌های ظالمانه، عدم پایبندی اروپایی‌ها به تعهدات برجامی در عین پایبندی ایران به تعهدات و محدودیت‌های برجامی دانست. به بیان دیگر آمریکا در ۱۸ اردیبهشت سال ۱۳۹۷ در حالی رسماً از برجام خارج شد که جمهوری اسلامی ایران طبق گزارش‌های آژانس به تمام تعهدات خود از قبیل اجازه نظارت مستمر بر فعالیت‌های هسته‌ای، محدودیت در غنی‌سازی و … عمل کرده بود.
طبق بند ۳۶ برجام، ایران در صورت عدم پایبندی طرف مقابل به تعهداتش، می‌توانست تعهدات جزئی و یا کلی خود را متوقف کند. اما رئیس دولت دوازدهم نه‌تنها از این فرصت و اختیارات قانونی که برایش فراهم شده بود، استفاده‌ای مطلوب و بهینه نکرد بلکه تصمیم گرفت مذاکرات برجامی با ۵ کشور دیگر امضا کننده برجام – به‌جز آمریکا – را ادامه دهد. روحانی در حالی به ادامه برجام اصرار داشت که معرکه‌دار اصلی برجام آمریکا بود و این آمریکا بود که سایر کشورهای امضا کننده برجام را علیه ایران اسلامی به صف کرده بود.
عدم تحقق تعهدات برجامی اروپایی‌ها
البته کشورهای اروپایی نیز که سیاست‌های کاخ سفید را دنبال می‌کردند باز هم برای ایران شروطی از قبیل حضور در کانال مالی «SPV» یا «اینستکس» مطرح کردند. با توجه به وابستگی سیاسی اروپا به آمریکا، دولت روحانی در عین تلاش مضاعفش برای بهره‌گیری از اینستکس، اما این زیرساخت مالی نیز هیچ دستاوردی برای ایران نداشت. به‌نحوی‌که دولتمردان دولت دوازدهم اینستکس را توخالی دانسته و رئیس‌کل وقت بانک مرکزی نیز اعلام کرد اینستکس «فقط حرف» است.
ماه‌ها از خروج آمریکا از برجام گذشته بود و ایران علاوه بر پایبندی به تعهداتش و استمرار محدودیت‌هایی که پذیرفته بود، اما اروپایی‌ها هنوز هم به اعطای منافعی که برای ایران ترسیم کرده بودند پایبند نبودند و کشور در قضیه برجام در هاله‌ای از سردرگمی قرار گرفته بود.
اگرچه دولت روحانی برای برون‌رفت از این وضعیت طی گام‌هایی بسیار جزئی، برخی اقدامات خود در توافق برجام را متوقف کرد تا کشورهای عضو برجام پای میز مذاکره آمده و منافع ایران را از سر بگیرند، اما این اقدامات آنچنان ناچیز بود که اروپایی‌ها ترتیب اثر خاصی ندادند. چنین روندی باعث شد مجلس شورای اسلامی دولت را موظف کند تا با اقداماتی از قبیل ازسرگیری غنی‌سازی ۲۰ درصدی اورانیوم، افزایش ذخایر غنی‌شده، کاهش سطح بازرسی‌های آژانس و … رویکردی قاطعانه از خود نشان دهد.
واکنش دولت دوازدهم به قانون اقدام راهبردی
تصویب این قانون که تأمین منافع ملی را تضمین می‌کرد و نوعی قدرت‌نمایی در مقابل آمریکا و شرکای سیاسی‌اش بود، به مذاق روحانی و دولتمردانش خوش نیامد همواره آن را مانع کار خود دانسته و می‌دانند. رئیس‌جمهور وقت ایران مکرر بیان می‌کرد که دولت با این قانون موافق نیست و آن را برای روند فعالیت‌های دیپلماتیک مضر می‌داند. برخی وزرا نیز طی واکنش‌هایی مخالفت خود با این قانون را بیان می‌کردند. اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهور نیز طی اظهاراتی این قانون را «دخالت در اختیارات شورای عالی امنیت ملی و دخالت در قوه مجریه» خواند.
استمرار مخالفت با این قانون در ایام انتخاباتی
در ایام تبلیغات انتخابات اخیر نیز بار دیگر شاهد سیاه‌نمایی علیه این قانون بودیم. محمدجواد ظریف با حضور در شبکه سوم سیما در خصوص این قانون چنین گفتند: «اگر قانون اقدام راهبردی مجلس شورای اسلامی و مخالفت رژیم صهیونیستی نبود، می‌توانستیم با بایدن توافق هسته‌ای را احیا کنیم، در واقع اگر قانون مجلس نبود بعد از پایان دوره ترامپ توافق هسته‌ای احیا می‌شد.»
حسن روحانی نیز ضمن خائنانه خواندن این قانون چنین گفتند که: «در قانون اقدام راهبردی خیانت شد به مردم. آقای ظریف طرحی به شورای عالی امنیت ملی آورد، تقریباً اواخر فروردین ۱۴۰۰ توافق نهایی می‌شد. با اکثریت قاطع آرا تصویب شد. فقط یک نفر مخالف بود. ولی خب نشد ما اجرا کنیم. بیشترین عامل همین قانون بود که جلوی ما را گرفته بود. طبق این قانون هیچ‌وقت برجام درست نمی‌شود.»
موافقت مقام معظم رهبری با قانون اقدام راهبردی
اما رهبر معظم انقلاب اسلامی بارها چنین قانونی را مورد تمجید قرار داده‌اند و ضمن دفاع از این قانون، آن را تأمین کننده منافع ملی عنوان کرده‌اند. معظم له در سوم خرداد ۱۴۰۲ در دیدار رئیس و نمایندگان مجلس یازدهم سیاست خارجی سال‌های پس از خروج آمریکا از برجام در دولت گذشته را در وضعیت «سرگردانی و ندانم‌کاری» معرفی کرده و با اشاره به مصوبه مهم مجلس در ارتباط با این مسأله فرمودند: «قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها، مصوبه‌ای اساسی و مهم بود که کشور را از سرگردانی در مسأله هسته‌ای و حالت ندانم‌کاری نجات داد که نتایج اجرای آن را حتی در عرصه جهانی مشاهده می‌کنیم.»
معظم له در اولین دیداری که نمایندگان جدید مجلس دوازدهم در 31 تیرماه 1403 با ایشان داشتند نیز بار دیگر بر اهمیت این قانون تأکید کرده و آن را از اقدامات اثرگذار مجلس در سیاست خارجی عنوان کردند. معظم له در این خصوص فرمودند: «ازجمله اقدامات خوب و اثرگذار مجلس در زمینه سیاست خارجی قانون اقدام راهبردی مجلس یازدهم است؛ البته بعضی‌ها به این قانون اعتراض و عیب‌جویی کردند که مطلقاً وارد نیست و تصویب آن قانون، کار بسیار درستی بود.»
بیانات مقام معظم رهبری در خصوص این اقدام راهبردی مهر بطلانی است بر ادعا‌های خلاف واقع امثال روحانی و ظریف. کسانی که در روند برجام، دیپلماسی التماسی را در پیش گرفته بودند و ضمن خروج مهره اصلی بازی در برجام باز هم اصرار داشتند به تعهدات برجامی تن بدهند.
