رحا مدیا | علی حیدری
اختلاف‌نظر یکی از ویژگی‌های اساسی جوامع علمی و اجتماعی است که در طول تاریخ، بستری برای رشد و بالندگی فکری بوده است. در حوزه‌های علمیه، تعامل فکری میان علمای شیعه و سنی و حتی پیروان ادیان دیگر همواره وجود داشته است. نمونه‌هایی مانند خواجه نصیرالدین طوسی و شاگرد سنّی او قطب‌الدین شیرازی، یا شیخ اشراق و شاگردش ابن‌کمونه که به مباحث انتقادی پرداخته‌است، نشان‌دهنده تحمل علمی و اخلاقی حوزه‌های علمیه در گذشته‌است. این تعامل فکری نه‌تنها به تعمیق اندیشه‌ها انجامید، بلکه موجب تقویت بنیان‌های اعتقادی و گسترش ظرفیت استدلالی شد.
ضرورت بازنگری در مدیریت اختلاف‌نظر با رویکرد عقلانیت انقلابی
در دوران معاصر، مدیریت اختلاف‌نظر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. جامعه‌ای که بصیرت می‌خواهد، باید اختلاف‌نظر را به رسمیت بشناسد و آن را مدیریت کند. عقلانیت انقلابی ایجاب می‌کند که به‌جای حذف یا سرکوب دیدگاه‌های متفاوت، آن‌ها را در فضایی علمی و منطقی به بحث گذاشت. امیرالمؤمنین علیه‌السلام نیز بر ضرورت مشورت و پذیرش دیدگاه‌های مختلف تأکید دارند، زیرا تصمیم‌گیری صحیح نیازمند بررسی آرا گوناگون است. در این راستا، حوزه‌های علمیه و مساجد باید پایگاه بسط و مدیریت اختلاف‌نظر باشند و از برچسب‌زنی پرهیز کنند. اختلاف‌نظر علمی نیازمند بررسی کارشناسانه است، نه آنکه صرفاً به رأی اکثریت تکیه شود. حقیقت را نمی‌توان با رأی‌گیری تعیین کرد؛ بلکه باید آن را از طریق گفت‌وگو و تحقیق علمی به‌دست‌آورد.
نقش عقلانیت انقلابی در پیشرفت جامعه
دوره‌های مختلف تاریخی نشان داده‌اند که مدیریت صحیح اختلاف‌نظر می‌تواند موجب پیشرفت و سازندگی شود. در دوران انقلاب اسلامی، انسجام و همبستگی برای عبور از بحران‌های آن دوره ضروری بود؛ اما اکنون، در دوران سازندگی، جامعه نیازمند گفتمان‌های متنوع و رویکردهای متفاوت برای توسعه و پیشرفت است. متأسفانه، در برخی موارد، دوقطبی‌سازی جامعه باعث شده است که مدیریت اختلافات به تعویق بیفتد و فرصت‌های سازندگی از دست برود. عقلانیت انقلابی اقتضا می‌کند که در عین حفظ اصول و ارزش‌های انقلاب، فضای تضارب آرا ایجاد شود تا حقیقت روشن گردد و تصمیمات استراتژیک کشور بر پایه خرد جمعی اتخاذ شود.
اختلاف‌نظر در سیاست‌گذاری‌های اجتماعی از منظر عقلانیت انقلابی
نمونه‌های عینی اختلاف‌نظر را می‌توان در سیاست‌های کلان کشور مشاهده کرد. برای مثال، درباره‌ی قیمت‌گذاری بنزین، حتی میان نیروهای انقلابی نیز دیدگاه‌های متفاوتی وجود دارد. برخی بر عدم افزایش قیمت تأکید دارند، برخی دیگر افزایش قیمت را در قالب سازوکارهای عادلانه پیشنهاد می‌کنند و برخی نیز خواستار آزادسازی قیمت‌ها هستند. این تنوع دیدگاه‌ها نشان‌دهنده پویایی فکری در میان اندیشمندان و کارشناسان است. مدیریت این اختلافات نه‌تنها ضروری است، بلکه فرصتی برای اصلاح سیاست‌ها بر مبنای استدلال و تحلیل علمی به‌شمار می‌رود. از منظر عقلانیت انقلابی، نقد درون‌گفتمانی یکی از اصول بنیادین پویایی انقلاب است و می‌توان با بهره‌گیری از ظرفیت حوزه‌های علمیه و نهادهای علمی، تصمیماتی اتخاذ کرد که بیشترین تطابق را با عدالت اجتماعی و منافع ملی داشته‌باشد.
اختلاف‌نظر نه‌تنها یک چالش نیست، بلکه می‌تواند به‌عنوان فرصتی برای رشد علمی و اجتماعی به کار گرفته شود. رهبر معظم انقلاب بر ضرورت گفت‌وگوی علمی و مشارکت اندیشمندان در تدوین اسناد کلان تأکید کرده‌اند. حوزه‌های علمیه باید همچنان نقش تاریخی خود را در مدیریت و هدایت اختلاف‌نظرها ایفا کنند. راه‌اندازی میزهای گفت‌وگو، پرهیز از دوقطبی‌سازی جامعه، و ترویج فرهنگ استدلال و مباحثه علمی، راهکارهایی برای تحقق این هدف است. عقلانیت انقلابی به ما می‌آموزد که تضارب آرا نه‌تنها تهدیدی برای انسجام نیست، بلکه عاملی برای استحکام پایه‌های نظام و پیشبرد اهداف انقلاب اسلامی خواهد بود.
