به گزارش رحا مدیا به نقل از نشریه خردورزی، کمی بیش از هشتاد سال است که جامعه‌شناسی ابتدا رویکردهای پوزیتویستی و با تأخیر زیاد رویکردهای تفسیری و انتقادی وارد دانشگاه‌های ایران شده است. اولین تأثیر ورود جامعه‌شناسی به ایران و همچنین سایر کشورهای اسلامی این بود که علم را به دانش تجربی تقلیل داد و همۀ علوم اسلامی مثل فقه، تفسیر، کلام، عرفان و حدیث را از تعریف علم خارج کرد که بعداً تحت عنوان معرفت از آن یاد شد؛ البته با فلسفه برخورد تندتری صورت گرفت؛ زیرا فلسفه از این منظر حتی معرفت هم نبود؛ بلکه مهمل‌گویی‌هایی نامیده می‌شد که در طول تاریخ موجب انحراف علم شده بود.
رویکرد اجتماعی در حوزۀ علمیۀ قم معاصر، قبل از ورود جامعه‌شناسی شکل گرفته و باتکیه‌بر یک پشتوانۀ تاریخی آثار فاخری بر جای گذاشته است که در بخش تفسیر اجتماعی به برخی از آنها اشاره شد. این ذخیرۀ تاریخی و انباشت علمی موجب شد جریانی در مقابل رویکرد دانشگاه به دانش اجتماعی مسلمین شکل بگیرد.
تأسیس رشتۀ دانش اجتماعی مسلمین فلسفه
بی‌اعتنایی دانشگاه به تراث اجتماعی مسلمین و ناکارآمدی جامعه‌شناسی غربی موجب شد حوزویان به فکر تأسیس رشتۀ دانش اجتماعی بیفتند. این رشته که ابتدا در حوزۀ علمیه با عنوان اندیشۀ معاصر مسلمین راه‌اندازی شد، می‌کوشد علم و نظریه‌های اجتماعی اسلام را ترویج کند، هویت معرفتی این دانش را باتوجه‌به معنای علم در حوزۀ فرهنگ و تمدن اسلامی طرح کند، مبادی اندیشۀ اجتماعی معاصر مسلمانان و تلاش متفکران اسلامی را به شیوه‌ای نقادانه تحلیل کند و تولید تفکر اجتماعی مبتنی بر حوزۀ معرفتی ناب اسلامی در برابر چالش‌های معاصر را دستور کار خود قرار دهد.
بازخوانی سنت و روش‌های تفکر اجتماعی در دنیای اسلام، نقد و بررسی مبانی معرفتی علم اجتماعی مدرن و مبانی معرفتی تفکر اجتماعی اندیشمندان معاصر مسلمانان، تولید نظریه‌های اجتماعی مبتنی بر حکمت و عقلانیت اسلامی و تبیین تحولات اجتماعی جهان معاصر بر پایۀ حوزۀ معرفتی اسلام از جمله اهداف این رشته است.
درس های الزامی کارشناسی ارشد این رشته عبارت‌اند از بررسی و نقد مکاتب و نظریه‌های جامعه‌شناسی، روش تحقیق، فلسفۀ علوم اجتماعی، اندیشۀ اجتماعی در منابع اسلامی و نظریۀ اجتماعی متفکران مسلمان و عناوینی مانند تاریخ علوم و فلسفۀ اسلامی، جامعه‌شناسی کشورهای اسلامی، جامعه‌شناسی دین و جامعه‌شناسی انقلاب اسلامی جزء دروس اختیاری است. بنابراین در مقطع کارشناسی ارشد این رشته، دانشجو با مبانی جامعه‌شناسی غربی و محدودیت‌های آن آشنا می‌شود و نظریه‌های اجتماعی اندیشمندان مسلمان و نحوۀ مواجهۀ آنها با معضلات اجتماعی را فرامی‌گیرد.
دروس تخصصی مقطع دکتری شامل دوازده واحد درس الزامی از جمله تحلیل ادوار علوم عقلی و نقلی، چالش‌های نظری معاصر مسلمین، تفکر اجتماعی مسلمین و روش‌شناسی آن، اندیشمندان غربی تأثیرگذار در جهان اسلام و شش واحد درس اختیاری شامل نقد و بررسی گفتمان شرق‌شناسی، اخوان‌المسلمین و جامعه‌شناسی دین است.
نقد جامعه‌شناسی غربی، بازخوانی دانش اجتماعی مسلمین، تولید نظریۀ اجتماعی مبتنی بر فلسفۀ اسلامی، تبیین مسائل و پدیده‌های اجتماعی و تبیین تحولات اجتماعی جهان معاصر مبتنی بر نظریه‌های دانش اجتماعی مسلمین و در کل تولید علم اجتماعی در برابر جامعه‌شناسی غربی، از جمله ظرفیت‌های پژوهشی این رشته است.
