رحا مدیا | حجت الاسلام مهدی جلیلی، پژوهشگر و استاد حوزه و دانشگاه
تشکیل حکومت از ضرورت‌های اساسی جوامع انسانی بوده و در طول هزاران سال گذشته فلاسفه، مشارب و مکاتب مختلف دینی و بشری، دلایل متعدد و متفاوتی در این خصوص ارائه کرده‌اند. گاهی ضرورت تشکیل حکومت را ارتقا به سطح والای زندگی فردی بیان کرده‌اند. برخی متفکران اسلامی نیز ایجاد نظم و عدالت را دلیل ضرورت تشکیل حکومت بیان داشته‌اند. برخی فقها نیز حکومت را از انواع رفتار انسانی می‌دانند که لزوماً باید دارای حکمی از احکام خمسه باشد.
در این نوشته با استناد به آیه 58 سوره نساء به تبیین ضرورت تشکیل حکومت دینی توسط ولی خدا در ساختار دین اسلام اشاره می‌شود.
در این آیه شریفه آمده است: خدا به شما امر می‌کند که البته امامت را بر صاحبان آنها باز دهید و چون میان مردم حکومت کنید به عدالت داوری کنید همانا خدا شما را پند نیکو می‌دهد خدا به هر چیز آگاه و بصیر است.
در این آیه به برگرداندن امر امامت به صاحبان آنها که اولیاء خداوند و اهل بیت علیهم‌اسلام می‌باشند اشاره شده‌است. اما ولی خدا چه ویژگی منحصربه‌فردی دارد که او را شایسته تحویل گرفتن امر ولایت و حکومت دینی می‌کند؟
در مبانی کلامی شیعه دو ویژگی مصونیت از خدا و گناه جزء ویژگی‌های خاص ائمه بیان شده‌است. آنچه از امر سیاست و حکومت برمی‌آید این است که سیاست و حکومت قدرتی را به صاحب حکومت عطا می‌کند. قدرتی که نه‌تنها در حکومت‌های سده‌های گذشته بلکه حتی در حکومت‌های مدرن قابل نظارت و کنترل نیز، قدرت زایدالوصفی را به حاکم و صاحب قدرت در گونه‌های مختلف آن می‌دهد. قدرت به‌طور طبیعی اختیارات به‌همراه دارد. اختیارات توانایی به صاحب قدرت می‌دهد که بر اساس میل خود می‌تواند خواست‌های خود و گروه و حزب متبوع خود را به کرسی بنشاند. هر چند در حکومت‌های مدرن ابزارهای خارجی متفاوتی برای نظارت و کنترل بر قدرت وجود دارد اما تجربه نشان‌می‌دهد کنترل بیرونی بر قدرت به‌تنهایی برای مدیریت و کنترل فرد و حزب حاکم کافی نیست. حسن و قبح‌ها و دوستی و دشمنی و خدمت و خیانت که بر یک تصمیم یا رفتار از سوی دو حزب مخالف در یک جامعه اطلاق می‌شود از این امر حکایت می‌کند.
از این روست که در کنار کنترل خارجی بر قدرت نیازمند کنترلی مافوق آن هستیم. کنترلی که فرد به‌طور ارادی و از منشائی فوق بشری دریافت کند. کنترل و نظارت بر قدرت زمانی مصداق واقعی و اتمّ پیدا می‌کند که فرد، خداوند را ناظر بر احوال خود دانسته و خود را چه در دنیا و چه در آخرت در برابر اقدامات، انتخاب‌ها و اعمال قدرت خود مسئول بداند. مصداق کامل چنین فردی که بتواند در همه زمینه‌های فردی، خانوادگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی اقدام و انتخاب درست را بداند و هم به دانسته خود عمل کرده و استقامت نماید ولی معصوم خداوند و تالی‌تلو اوست. ولی خداوند هم می‌داند انتخاب درست چیست و هم توان تحمل انتخاب راه درست امر سیاست و حکومت را داشته و اقدام نموده و به‌تبع آن به عصمت الهی دست یافته‌است.
همچنین است عصمت از خطا و اشتباه که از شئون عصمت ولی خداست. گاهی ممکن است امری گناه نبوده و در حوزه مباحات و مستحبات و مکروهات باشد. اما تشخیص درستی اقدام و بیشترین تأثیر مثبت یک اقدام و عمل سیاسی از کسی برمی‌آید که از انتخاب و کردار اشتباه و غلط نیز معصوم باشد.
هر چند شاید نتوان از عموم مردم توقع تشخیص جوانب امر سیاسی و درستی مصادیق آن را داشت اما مخاطب اصلی این آیه شریفه نخبگان جامعه اسلامی می‌باشند. کسانی که سیاست و حکومت و جوانب آن را می‌شناسند و مقید به دین و احکام الهی می‌باشند باید همه تلاش خود را برای زمینه‌سازی و تحویل امر امامت و حکومت به امام معصوم فراهم کنند. قطعاً زمینه‌سازی تمدن نوین اسلامی می‌تواند از اساسی‌ترین راهبردهای تشکیل حکومت مهدوی (عج) برای عمل به این آیه شریفه باشد.
منابع:
1.ارسطو، السیاسة، ترجمه احمد لطفی، ص ۹۶
2.عمید زنجانی، عباسعلی، عمان، جلد ۲، ص ۱۵۴
3.خمینی، روح‌الله، کتاب البیع، ج ۲، ص ۴۶۱
4.همتی، همایون، سنت و سیاست در اسلام، ص ۳۷
