رحامدیا | موسی آقایاری
آیت‌الله العظمی سید حسین طباطبایی بروجردی ( ۱۲۵۴-۱۳۴۰ شمسی)، مرجع عالی‌قدر شیعیان و فقیهی برجسته، با تلاش‌های علمی، فرهنگی و اجتماعی خود، نقش بی‌بدیلی در احیای تفکر شیعی ایفا کرد. او به‌عنوان بزرگ‌ترین مرجع تقلید عصر خود، نه تنها حوزه علمیه قم را متحول کرد، بلکه با دیدگاهی نوین و عمیق، اندیشه شیعه را در ایران و جهان ارتقا بخشید. در این نوشتار، به بررسی ابعاد مختلف نقش ایشان در احیای تفکر شیعی خواهیم پرداخت.
۱. احیای حوزه علمیه قم
یکی از مهم‌ترین دستاوردهای آیت‌الله بروجردی، احیای حوزه علمیه قم بود. با ورود ایشان به قم در سال ۱۳۲۳ شمسی، حوزه علمیه که پس از رحلت آیت‌الله حائری یزدی دچار رکود شده بود، جانی دوباره یافت. آیت‌الله بروجردی با اهتمام به تقویت نظام آموزشی حوزه، ساماندهی درس‌های خارج فقه و اصول و تربیت شاگردان برجسته، پایه‌های علمی حوزه را استحکام بخشید.
-تربیت شاگردان برجسته
آیت‌الله بروجردی با تربیت شاگردانی چون امام خمینی (ره)، آیت‌الله گلپایگانی، آیت‌الله مرعشی نجفی و بسیاری دیگر، نسلی از فقها و اندیشمندان را به جامعه شیعی معرفی کرد که هریک خود در احیای تفکر شیعی نقشی کلیدی ایفا کردند.
-تحول در نظام درسی
او با اصلاح ساختار درسی حوزه و تأکید بر مباحث مقارن در فقه، موجب شد طلاب با اندیشه‌های مختلف فقهی آشنا شوند. این رویکرد باعث شد که حوزه قم به قطب علمی جهان تشیع تبدیل شود.
۲. وحدت اسلامی و تقریب مذاهب
یکی دیگر از جنبه‌های برجسته شخصیت آیت‌الله بروجردی، اهتمام ویژه به وحدت اسلامی بود. او معتقد بود که اختلافات مذهبی نباید مانعی برای همگرایی مسلمانان شود.
-تأسیس دارالتقریب
آیت‌الله بروجردی با تأسیس مؤسسه « دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیه» در قاهره، با همکاری علمای اهل سنت، گام بلندی در جهت تقریب بین شیعه و سنی برداشت. این مرکز با چاپ مجله رساله الاسلام به نشر افکار تقریب‌گرایانه پرداخت.
– تعامل با دانشگاه الازهر
آیت‌الله بروجردی با مکاتبه با شیخ محمود شلتوت، رئیس دانشگاه الازهر، موفق شد فتوا به رسمیت شناختن مذهب جعفری به‌عنوان یکی از مذاهب اسلامی را اخذ کند. این فتوا، نه تنها جایگاه شیعه را در جهان اسلام تثبیت کرد، بلکه در کاهش تنش‌های مذهبی نیز بسیار مؤثر بود.
۳. تقویت مرجعیت شیعه
آیت‌الله بروجردی با تمرکز بر انسجام مرجعیت شیعه، تلاش کرد که مرجعیت به‌صورت یکپارچه و جهانی مطرح شود. او با پذیرش زعامت مطلق، اجازه نداد که مرجعیت به چند قطب تبدیل شود.
– مدیریت وجوهات
آیت‌الله بروجردی با نظم‌دهی به مسائل مالی حوزه و مدیریت وجوهات شرعی، توانست استقلال حوزه را تضمین کرده و از وابستگی آن به حکومت‌ها جلوگیری کند.
– تثبیت جایگاه مرجعیت در جهان اسلام
او با ارسال نمایندگانی به کشورهای اسلامی، ارتباط گسترده‌ای با شیعیان سراسر جهان برقرار کرد. این تعامل بین‌المللی باعث شد که مرجعیت شیعه در عرصه بین‌المللی به‌عنوان یک نهاد رسمی و معتبر شناخته شود.
۴. گسترش فعالیت‌های فرهنگی و علمی
آیت‌الله بروجردی به اهمیت نشر معارف شیعی توجه ویژه داشت و اقدامات فرهنگی گسترده‌ای را سامان داد.
– احیای آثار حدیثی
او با تأکید بر کتب حدیثی شیعه، به‌ویژه آثار شیخ طوسی و کلینی، تلاش کرد که منابع اصیل تشیع به‌صورت دقیق و علمی منتشر شوند.
– چاپ حدیث‌نامه‌ها
یکی از مهم‌ترین اقدامات او، چاپ کتاب « جامع الاحادیث الشیعه » بود که با نظارت مستقیم ایشان و توسط شاگردان حوزه قم تهیه شد. این کتاب که گردآوری احادیث از منابع مختلف است، به‌عنوان یکی از جامع‌ترین منابع حدیثی شیعه به شمار می‌رود.
۵. بازسازی مناسبات مذهبی با حکومت
آیت‌الله بروجردی با رعایت استقلال حوزه، سیاستی مبتنی بر تعامل با حکومت پهلوی اتخاذ کرد. او معتقد بود که برخورد تند با حکومت ممکن است به تضعیف حوزه بیانجامد. ازاین‌رو، با حفظ اصول دینی، تلاش کرد از برخوردهای مستقیم اجتناب کرده و در عین حال، از نفوذ فرهنگی حوزه بر جامعه نکاهد.
۶. نگاه به مسائل اجتماعی
آیت‌الله بروجردی با شناخت دقیق از نیازهای زمان، تلاش کرد که دین را از انزوا خارج کند. او با ایجاد مدارس دینی و مساجد در مناطق مختلف، اسلام را در دل جامعه زنده نگاه داشت. همچنین با تأکید بر اخلاق اسلامی، تلاش کرد که دین نه‌تنها در عبادات، بلکه در رفتار اجتماعی مردم نیز نمود یابد.
بنابر آنچه گفته آمد، آیت‌الله العظمی بروجردی با بینشی عمیق و راهبردی، نه تنها حوزه علمیه قم را به‌عنوان مرکز علمی جهان تشیع احیا کرد، بلکه با ایجاد وحدت بین مذاهب، تقویت مرجعیت شیعه، توسعه فعالیت‌های علمی و فرهنگی، و اتخاذ سیاست‌های حکیمانه در برابر حکومت، نقشی اساسی در احیای تفکر شیعی ایفا نمود.
شخصیت او، همچنان الگوی مرجعیت دینی و اندیشه‌ورزی اسلامی در جهان معاصر است. یاد و خاطره این فقیه بزرگوار، همواره در ذهن و دل عاشقان دین و اندیشه باقی خواهد ماند.
