به گزارش رحا مدیا، نشست علمی روش‌شناسی مناظرات امام رضا(ع) به‌همت گروه مطالعات پیشرفت و تمدن و گروه منطق فهم دین پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با ارائه دکتر سید علیرضا عالمی، مدیرگروه مطالعات تمدن نوین اسلامی مرکز مطالعات پیشرفت و تمدن پژوهشگاه برگزار شد. او برای رسیدن به روش‌شناسی مناظرات ابتدا گونه‌شناسی مناظرات را به سه بخش تقسیم کرده و گفت: گونه‌شناسی مناظرات را در سه بخش می‌توان تقسیم‌بندی کرد که سطوح مناظره، مسائل مورد مناظره و روش‌های اجرایی در مناظره را شامل می‌شود. رویکرد و نگاه به این قسمت‌ها می‌‌تواند تاریخی یا کلامی باشد اما رویکرد دیگری هم وجود دارد که رویکرد تمدنی است و بسیار کم به آن پرداخته شده است.
عالمی در مورد سطوح و مسائل مناظرات با رویکرد تمدنی گفت: در سطح درون تمدنی امام به مناظره با افراد یا گروه‌هایی مانند غلات، زید النار، اهل سنت و حتی مأمون پرداخته است. و از جهت برون تمدنی با علمای یهود و نصارا به مناظره می‌پرداختند. در بخش مسائل مناظره ایشان با آنهایی که بیرون از تمدن اسلامی بودند به مناظره درباره مسائلی مانند خداشناسی می‌پرداختند که جزو مسائل عامی بوده که همواره وجود دارد. و با آنهایی که درون تمدنی به حساب می‌آمدند مسائلی مانند امامت، جبر و تفویض وغلو غلات را که درون تمدن اسلامی مطرح بوده می‌پرداختند.
استاد مؤسسه امام رضا(ع) در مورد روش مناظره امام رضا علیه‌السلام گفت: از لحاظ روش هم ایشان در مواجهه با افراد و گروه‌های برون تمدنی از روش عقلی که مناسب چنین فضایی بوده است استفاده می‌کردند. همچنین به‌واسطه تسلط بی‌‌نظیر بر متون آنها موجب تسلیم آنها می‌شدند. روش درون تمدنی ایشان رویکرد کلامی و تاریخی داشته است که با تسلط بر قرآن و استفاده از آیات آن همراه بوده است. این الگویی است که امروزه ما باید در گفت‌و‌گو‌های درون تمدنی از آن استفاده کرده و آن را سر‌لوحه کار خود قرار دهیم.
وی در مورد اصول حاکم بر مناظرت ایشان گفت: بر مناظرات حضرت رضا(ع) اصولی حاکم بوده است. ایشان به طرف مقابل احترام گذارده و همچنین به عقائد آنها نیز احترام می‌گذاشتند. حضرت فضای موضوع مناظره را باز می‌گذارد و از پیش تعیین نمی‌کرد و انتخاب را بر عهده شخص مقابل می‌گذاشت. این نشان‌دهنده سطح تمدنی مناظرات بوده چرا که به‌دنبال پاسخ به مسائل مبتلی به جهان بوده‌اند. امنیت حین و بعد از مناظره از ویژگی‌هایی دیگر مناظرات ایشان است که موجب آزادی بیان نظر گروه و یا افراد مقابل می‌شود.
عالمی افزود: احترام به اصول مناظره با توجه به اینکه ایشان در جایگاه ولی عهدی بودند ارزش بالایی دارد زیرا جلسات علمی یک‌طرفه کاملا برای ایشان قابل تشکیل بوده است اما امام می‌خواهد مردم با دیدن حق و باطل در کنار یکدیگر، خود آن را قبول کنند. حتی شاخص‌ها را به طرف مقابل می‌سپارد به این‌صورت که شخص می‌گوید من فقط جواب را از تورات قبول می‌کنم و حضرت بر اساس تورات جواب را ارائه می‌دهند.
وی در مورد کاربست تمدنی سیره امام رضا(ع) گفت: برای کاربست تمدنی زندگی امام رضا(ع) اول لازم است سیره ایشان را بشناسیم و برای کاربست تمدنی سیره ایشان ابتدا باید دارای فهم تمدنی باشیم تا بتوانیم کاربست تمدنی را اجرا کنیم. به‌نظر من آغاز و نقطه شروع هر اقدام تمدنی در هر عرصه‌ای علم است. کاربست تمدنی در عرصه مذهبی به این‌گونه است که آزادی در بیان اعتقادات از شاخصه‌های آن است. این به‌طور مشهود در سیره امام وجود دارد و این در صورتی است‌که امام دارای قدرت و جایگاه حکومتی بوده است. این رفتار نشان‌دهنده این است هر مقداری که شما دارای قدرت تمدنی باشید لازم است افکار خود را در فضای علمی پیش ببرید و حل چالش‌های درون و بیرون هر تمدنی که می‌خواهد ادامه پیدا کند به این وسیله است.
استاد مؤسسه امام رضا(ع) در مورد پیوست رسانه‌ای حرکات علمی حضرت بیان کرد: امام رضا(ع) مناظرات را به‌عنوان یک رسانه جهت رساندن پاسخ علمی به مسائل مورد استفاده قرار می‌دادند و پیام ایشان به مردم انتقال پیدا می‌کرده به‌همین جهت مأمون حتی بعد از کنترل ایشان با ولی عهدی به دنبال حذف امام رضا(ع) بود.
استاد موسسه امام رضا(ع) در مورد دیگر ابعاد مواجهه حضرت با گروه‌های مختلف گفت: در فضای آموزش و تعامل، ایشان کاملا مسلط به زبان رقیب هستند و زبان صرف آشنایی به زبان تکلم آنها نیست بلکه مسلط به گفتمان و ادبیات آنهاست. جاثلیق نصرانی خطاب به حضرت می‌گوید شما به متون ما و استفاده از آن و جریان‌های موجود در مذهب ما وارد‌تر از ما به آنها هستید.
گفتنی است؛ این نشست چهارشنبه 17 اردیبهشت ماه در تالار فرهنگ پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد.
