به گزارش رحا مدیا، شیخ‌بهایی از برجسته‌ترین عالمان دوران صفوی بود که با تسلط بر علوم مختلف مانند فقه، ریاضیات، معماری و فلسفه، نگاه نو و کاربردی به دین را وارد حوزه‌های علمیه کرد. او با تلفیق دانش‌های تجربی و دینی، افق جدیدی در نظام آموزشی حوزه گشود و دین را از قالب صرفاً ذهنی خارج ساخت. حضور علمی و اجتماعی او زمینه‌ساز نهادینه‌سازی دین در زندگی واقعی و ساختارهای حکمرانی شد.
با توجه به اهمیت جایگاه شیخ‌بهایی در ایران اسلامی به‌ویژه در حوزه‌های علمیه گفتگو غلامرضا جلالی استاد حوزه و دانشگاه در این باره انجام شده‌است که در ادامه می‌خوانید.
علوم دینی امروز باید از ذهن‌گرایی فاصله بگیرند
استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به جایگاه برجسته شیخ‌بهایی در تاریخ علم و دین گفت: شیخ‌بهایی شخصیتی است که توانسته تحولی در نظام آموزشی حوزه‌ها به وجود آورد.
وی ادامه‌داد: این تحول، ناظر به وجه کاربردی دانش او و نگاهی است که وی به دین دارد؛ نگاهی که دین را حقیقتی جاری در زندگی انسان می‌بیند و هر دو بُعد مادی و معنوی زندگی بشر را در بر می‌گیرد.
کاربردی شدن دین، حلقه گمشده بسیاری از علوم دینی امروز است
وی افزود: یکی از ویژگی‌های بارز شیخ‌بهایی، چیره‌دستی او در علوم و فنونی بود که دانش دینی را از حوزه انتزاع و ذهن‌گرایی صرف خارج می‌کرد و به ساحت عمل و زندگی واقعی انسان وارد می‌ساخت.
جلالی اضافه‌کرد: در حالی‌که امروزه بسیاری از دانش‌های دینی از دایره واقعیت بیرون افتاده‌اند و توجه کافی به نیازهای واقعی بشر ندارند، شیخ‌بهایی توانست نشان دهد که دین می‌تواند با تمام ابعاد زندگی انسانی در تماس باشد.
فاصله گرفتن از نیازهای واقعی بشر، علوم دینی را به حاشیه می‌برد
وی با بیان اینکه غفلت از نیازهای واقعی انسان، او را به‌سمت علوم تجربی صرف سوق می‌دهد، تصریح‌کرد: وقتی دین نتواند در زندگی اجتماعی و طبیعی انسان نقش‌آفرینی کند، انسان خودبه‌خود به‌سمت دانش‌هایی می‌رود که با واقعیت‌های ملموس سروکار دارند.
وی خاطر نشان کرد: در این میان، نقش علما و نظام آموزشی دینی در بازگشت به واقعیت و کاربردی‌سازی علوم اسلامی اهمیت دوچندان دارد.
شیخ‌بهایی دانش‌های نظری را به ساحت اجتماعی وارد کرد
وی با تأکید بر جایگاه مهم شیخ‌بهایی در آموزش حوزه‌های علمیه گفت: او نه‌تنها در علوم ریاضی، مهندسی، عرفان، فلسفه و فقه مهارت داشت، بلکه این علوم را در بستر آموزش و عمل اجتماعی وارد کرد؛ تقسیم دقیق آب زاینده‌رود، طراحی معماری‌های بی‌نظیر و طرح‌های کاربردی در حکمرانی محلی، نمونه‌هایی از این کارکرد عملی دانش اوست.
این استاد دانشگاه افزود: نهادینه‌سازی دانش زمانی تحقق می‌یابد که نهادهای علمی با نهادهای اجتماعی در ارتباط باشند و نظریه‌پرداز بتواند نظریه خود را در عرصه اجتماعی پیاده کند.
وی یادآور شد: شیخ‌بهایی با جایگاه شیخ‌الاسلامی خود، توانست بخش‌هایی از نظریات علمی و فقهی خود را در ساختار اجتماعی زمانه‌اش از جمله در قضاوت‌ها، طراحی محاکم و تئوری‌پردازی‌های حکومتی عملیاتی کند.
دانش شیخ‌بهایی، جایگاه اجتماعی علمای شیعه را ارتقا داد
جلالی در ادامه با اشاره به نقش شیخ‌بهایی در ارتقا موقعیت اجتماعی و سیاسی علمای شیعه گفت: کسی که بتواند دانش کاربردی خود را برای حل مسائل اجتماعی، زیباسازی شهر و حتی ارتقا حکمرانی محلی به کار بگیرد، به‌طور طبیعی در جامعه مورد احترام و نیاز مردم قرار می‌گیرد.
وی تصریح‌کرد: همان‌گونه که در دهه‌های اخیر نیز شاهد این جایگاه برای شهید مطهری بوده‌ایم که با تئوری‌های معرفتی خود، به سطوح عالی اجتماعی راه یافت.
نقش‌آفرینی شیخ‌بهایی در توسعه تمدنی ایران
وی با اشاره به خدمات تمدنی شیخ‌بهایی گفت: او یکی از نادر علمای دینی است که در ریاضیات تبحر داشت و با تألیف آثاری چون خلاصه‌الحساب، الحساب و رساله‌هایی در اسطرلاب و افلاک‌شناسی، توانست دانش ریاضی را در ساختار آموزشی گسترش دهد؛ وی در طراحی باغ فین کاشان و ساخت اسطرلاب نیز نقش مؤثر داشت.
جلالی با اشاره به بُعد ادبی و اجتماعی آثار شیخ‌بهایی افزود: فهلویات او، بازتاب‌دهنده فرهنگ عمومی و نقدهای اجتماعی زمانه‌اش است. در آثاری مانند (نان و حلوا)، ناهنجاری‌های جامعه به زبانی هنری به تصویر کشیده شده و فاصله میان ظاهر و باطن انسان‌ها نقد شده‌است.
وی در این باره توضیح داد: شیخ بهایی در تلاش بود تا این شکاف را پر کرده و انسان را به هماهنگی میان ساحت‌های مختلف زندگی‌اش نزدیک کند.
جلالی در پایان تأکید کرد: شخصیت‌هایی چون شیخ‌بهایی، نه‌تنها در عرصه‌های دینی، بلکه در ساخت تمدن و فرهنگ اسلامی-ایرانی نقش جدی ایفا کرده‌اند.
وی تأکید کرد: بازگشت به الگوی علمی-عملی این بزرگان، می‌تواند مسیر اصلاح علوم اسلامی معاصر و احیای ارتباط دین با زندگی انسان امروز را هموار کند.
