به گزارش رحا مدیا، در این اجلاس دو روزه که با موضوع «روش کاربردی سازی در علوم اسلامی» و «ظرفیت‌ها و چالش‌های هوش‌مصنوعی در علوم اسلامی» در تالار همایش ولایت برگزار گردید، شرکت کنندگان در دو نوبت صبح و عصر به ارائه پیشنهاد، همفکری و مباحثه پیرامون «صورت‌بندی روش‌سازی علوم اسلامی»، «ابعاد و انواع روش‌های کاربردی سازی»، «فرایندهای تبدیل معارف اسلامی به کاربست‌ها»، «فناوری تبدیل معارف اسلامی به کاربست‌ها»، «ظرفیت‌های داده کاوی و هوش‌مصنوعی در علوم اسلامی»، «صورت بندی چالش‌های هوش‌مصنوعی در علوم اسلامی» و «آینده هوش‌مصنوعی و راهبردهای به‌کارگیری در علوم اسلامی» پرداختند.
لزوم بهره‌گیری از فناوری‌های نو در کاربردی‌سازی علوم اسلامی در عین توجه به آسیب‌ها
اساتید حاضر در روز نخست این نشست، ضمن تأکید بر بسنده نکردن به منابع سنتی در فرآیند کاربردی سازی علوم اسلامی و ترویج جریان فقه معاصر با توجه به اقتضائات آن، به لزوم روزآمد شدن فناوری کاربردی سازی علوم اسلامی و توجه به فناوری‌های نو اشاره و تصریح کردند: فناوری‌های سنتی به فناوری‌های نو تبدیل یافته که ماهیت رقومی (کمی) دارند، انعطاف‌پذیر و الگوریتم پذیر هستند و از سرعت بالاتری (در حد همزمانی) برخوردار هستند؛ بر این اساس، فناوری‌های جدید، قدرت ایجاد استبداد دارند یعنی اگر در الگوریتم آنها عمل نکنیم، نمی‌توانیم خروجی دریافت کنیم. از این رو با خطر قرار گرفتن در انحصار فناوری‌های نو مواجه هستیم.
ضرورت واقع گرایی در مواجهه با هوش‌مصنوعی
در دومین روز نشست نیز متخصصان برجسته علوم اسلامی در حوزه‌های روش شناسی و هوش‌مصنوعی، با اشاره به لزوم پرهیز از اظهارنظر قطعی یا اغراق درباره ظرفیت‌های هوش‌مصنوعی و نیز توجه به آینده هوش‌مصنوعی و برنامه ریزی برای آن، هوش‌مصنوعی را در تحول نظام آموزش، پژوهش و تبلیغ، ایجاد ساحت‌های جدیدی از مسائل نو و بین‌رشته‌ای و آشتی فلسفه و اخلاق با مشکلات جامعه مؤثر دانستند.
در ادامه این نشست، ماهیت، مبانی، ظرفیت‌ها، چالش‌ها، راهبردها، آینده و تأثیرات هوش‌مصنوعی در برخی موضوعات، به شرح اجمالی زیر مورد بحث قرار گرفت.
ماهیت
محورهای مانند اینکه باید هوش‌مصنوعی را صرفاً یک فناوری جدید باید دانست یا یک دوره تمدنی جدید، شناخت ماهیت هوش‌مصنوعی در بستر زیست بومی که ایجاد کرده است و توجه به ویژگی‌های هوش‌مصنوعی همچون رقومی و ماژولار بودن (که اتصال و یکپارچگی اطلاعات را فراهم می‌کند) در بررسی ماهوی هوش‌مصنوعی طرح شد. همچنین مبانی هوش‌مصنوعی در دو بخش انسان شناسی و معرفت شناسی نقد و بررسی گردید.
قابلیت‌ها
حل مساله، اصلاح، مدلسازی، توصیف داده‌ها، بازنویسی مجدد علم، ترکیب علم، ترجمه، آموزش، طرح ریزی و… به‌عنوان قابلیت‌های عام (فراتر از علوم اسلامی) و نگاه فرایندی به دانش پیشینی، واسط شدن برای به‌کارگیری فقه در جامعه و… به‌عنوان قابلیت‌های اختصاصی و دخالت در روش، موضوع و کاربست علم، به‌عنوان قابلیت‌های علمی هوش‌مصنوعی مطرح شد.
چالش‌ها
در زمینه چالش‌های عمومی نیز چالش‌های اخلاقی (مثل عدم رعایت حریم خصوصی، عدم مسئولیت‌پذیری، عدم شفافیت در تصمیم)، چالش‌های فرهنگی (مانند قلب هویت، اختلال ارزش، انسداد خلاقیت، تغییر آداب و رسوم و خروج انسان از طبیعت خود)، چالش‌های اجتماعی مانند تغییر روابط اجتماعی، خودمختاری، کاهش تعاملات اجتماعی و کنترل جنبش‌ها)، چالش‌های اقتصادی، چالش‌های علمی (مانند تبدیل کشف معنا به ساخت معنا، تحول در مرجعیت علمی، اختلال در معانی، سطحی شدن درک)، چالش‌های فنی (مانند عدم قابلیت اعتماد، تفسیرپذیری، اختلال در امنیت داده‌ها) مورد بحث قرار گرفت. وسعت غیرمتعارف در فهم عرفی، وسعت در استفراغ وسع، از بین بردن جزمیت فقیه، نادرستی و سوگیری اطلاعات، حذف یا تضعیف مرجعیت علما به‌عنوان چالش‌های خاص علوم اسلامی مطرح شد.
راهبردها و اصول
مشخص کردن هدف از پرداختن به هوش‌مصنوعی، تعیین نبایسته‌های خود (مانند عدم استیلای ماشین و عدم اضرار و…)، تفکیک استفاده مفید از استفاده مضر، ایجاد اقتدار دیجیتال به‌عنوان یک سیاست، ایجاد دانش‌های بین‌رشته‌ای، تقویت متخصصان بین‌رشته‌ای، ایجاد تیم‌های مشترک از همه دانش‌ها برای بررسی مسائل از زوایای مختلف، ایجاد هلدینگ تجمیع داده‌ها نیز راهبردها و اصول پیشنهادی حاضران در این نشست تخصصی بود.
یادآور می‌شود «روش‌های کاربردی سازی»، «تدوین مسائل کاربردی» و «به‌کارگیری هوش‌مصنوعی در علوم اسلامی» عناوین مورد بحث در پیش نشست‌های این اجلاسیه بوده و موضوعاتی چون «شبکه نیازهای مرتبط با علوم اسلامی»، «سطوح و گونه‌های پاسخ‌گویی علوم اسلامی به نیازهای معاصر»، «مدل سازی برای روش‌های شناسایی و حل مسأله»، «جایگاه نیازهای کاربردی در درخت واره علوم اسلامی» و «چیستی روش و قلمرو روش شناسی در علوم اسلامی» نیز، در نشست‌های گذشته با عنوان یکشنبه‌های روش، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
سلسله هم‌اندیشی‌های توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی، با هدف ارتقای هم افزایی میان دانشوران علوم و مطالعات اسلامی در مسیر تقویت و ترویج گفتمان توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی برای پاسخ به نیازها و الزامات و چالش‌های آن و پیش بینی وضعیت، روندها و تحولات آینده علمی و اجتماعی اثرگذار بر توانمندی و توسعه علوم و مطالعات اسلامی، به همت علمی اجرایی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم با پیشگامی مرکز تخصصی آخوند خراسانی و مشارکت حوزه علمیه خراسان (معاونت علمی)، مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه (معاونت پژوهش) و مرکز خدمات حوزه‌های علمیه (با پیشگامی مرکز خدمات خراسان) طرح‌ریزی و اجرا می‌شود.
