رحا مدیا | سیّده رباب سیّدکاظمی
بی‌شک از مهمترین عوامل حفظ و دوام یک ملّت و کشور، همبستگی و انسجام ملّی است. این مولّفه‌ی بی‌بدیل، در عرصه‌ی داخلی موتور پیشران جامعه و رکن استواری و ایستادگی یک ملت بوده و در عرصه خارجی و در برابر سیاست‌های خصمانه دشمنان بصورت یک سپر دفاعی محکم عمل می‌کند. اهمیت این موضوع به حدی است که در قرآن کریم نیز بر پرهیز از تفرقه و حفظ اتحاد تأکید شده است: «…وَلا تَنازَعوا فَتَفشَلوا وَتَذهَبَ ریحُكُم؛ نزاع (و کشمکش) نکنید، تا سست نشوید، و قدرت (و شوکت) شما از میان نرود!» ( انفال:آیه46).
همبستگی ملّی، برآیند عوامل متعددی است که ریشه در اشتراکات و هویت ملی دارد. این اشتراکات جمعی، حاصل قرن‌ها همزیستی اعضای یک ملت در کنار هم و برساخت هویت مشترک از طریق فرهنگ، تاریخ، زبان، ارزش‌ها و آرمان‌های مشترک است. این برساخت، فرآیندی پویا و مداوم است که از طریق تعاملات اجتماعی، روایت‌های تاریخی و تقویت حس تعلق به یک واحد ملی شکل می‌گیرد و تداوم می‌یابد. برای تقویت انسجام ملی در برابر تهدیدات دشمن، توجه به عواملی ضروری و حیاتی است.
پیشرفت اقتصادی همه‌جانبه از مهمترین عوامل همبستگی ملی، به شمار می‌رود. در کشوری همانند ایران که دارای اقوام و قومیت‌های متعددی است، عدم پیشرفت اقتصادی و نابرابری منطقه‌ای می‌تواند با ایجاد شکاف و منازعات قومی، انسجام ملی را تهدید کند. حس نابرابری اقتصادی درمیان قومیت‌ها، اغلب به تضعیف اتحاد منجر می‌شود. بنابراین، تقویت عدالت اجتماعی و توسعه اقتصادی عادلانه، همه‌جانبه و تدریجی، کلید کاهش اختلافات و تقویت همبستگی ملی است. چنانچه نابرابری تشدید شود، وابستگی مردم به دولت و ملت کاهش می‌یابد؛ زیرا منافع شخصی‌شان تأمین نمی‌شود. پس، توسعه اقتصادی عادلانه و متوازن، نه‌تنها شکاف‌های داخلی را کاهش می‌دهد؛ بلکه در برابر دشمنان خارجی سپری محکم ایجاد می‌کند. وقتی همه اقوام از رفاه و فرصت‌های برابر بهره‌مند شوند، حس تعلق ملی تقویت شده و در مواجهه با تهدیدات خارجی، اتحاد جمعی شکل می‌گیرد.
عامل کلیدی دیگر در تقویت همبستگی ملی، پیشرفت فرهنگی است؛ زیرا فرهنگ با ایجاد وجه اشتراک در باورها، ارزش‌ها وگرایش‌ها، یکپارچگی و اتحاد را در جامعه ترویج می‌دهد. این پیشرفت، زمانی موفق است که در جوامع متنوع، خرده‌فرهنگ‌های محلی و مذهبی با فرهنگ ملی هم‌راستا شوند. این موفقیت به انعطاف‌پذیری خرده فرهنگ‌ها و توانایی دولت در مدیریت این فرآیند بستگی دارد؛ در غیر این صورت، انسجام ملی تهدید می‌شود. از سوی دیگر، ترویج فرهنگ غرب‌گرا با تحمیل ارزش‌ها و سبک‌های زندگی بیگانه، هویت ملی را تضعیف کرده و با ایجاد شکاف‌های اجتماعی، اتحاد را به خطر می‌اندازد، به‌خصوص اگر با فرهنگ بومی هماهنگ نشود.
عنصر اساسی دیگر در حفظ و نگهداری انسجام ملّی، مردم‌سالاری (دموکراسی) و مشارکت سیاسی است. این دو، به‌عنوان مؤلفه‌های مکمّل در تقویت همبستگی ملّی، ارتباط نزدیکی با هم دارند. مردم‌سالاری با ایجاد نهادهای مدنی و فراهم کردن بستر مشارکت مسالمت‌آمیز برای اقشار مختلف، امکان پیگیری حقوق و مطالبات را به شکل عادلانه فراهم می‌کند. مشارکت سیاسی نیز از طریق واگذاری امور محلی و درگیری فعالانه مردم در تصمیم‌گیری‌ها، سوءتفاهمات را کاهش داده و وحدت داخلی را تقویت می‌کند. این مؤلفه‌ها در کنار هم، انسجام ملّی را در برابر تهدیدات، خصوصا دشمنان خارجی، مستحکم‌تر می‌سازند.
توجه به زبان فارسی و میراث غنی آن، به‌عنوان پایه‌ای محکم، نقش مهمی در تقویت فرهنگ ملی و عناصر مشترک دارد. این زبان با تاریخ طولانی و ادبیات پربار خود، پیوندی عمیق بین نسل‌ها ایجاد می‌کند و هویت جمعی را تقویت می‌کند. عناصر مشترک فرهنگی مانند آیین‌ها، سنت‌ها و حافظه‌ی تاریخی مشترک که در طول زمان شکل گرفته‌اند، حس تعلق و همبستگی را افزایش می‌دهند. همچنین، حفظ و ترویج آثار هنری و معماری بومی، به‌عنوان مظاهر میراث فرهنگی، به غنای فرهنگ ملّی می‌افزایند و با انتقال این ارزش‌ها به نسل جدید، انسجام فرهنگی را مستحکم‌تر می‌کنند.
کلیدی‌ترین عامل در تقویت اتحاد ملّی، داشتن حاکمیتی مقتدر به پشتوانه رهبری کاردان و دولتی دغدغه‌مند است، که به‌عنوان ستون اصلی مدیریت جامعه، نقش کلیدی در تقویت همبستگی ملّی و بسیج نیروها ایفا می‌کند. حاکمیتی مقتدر که از مشروعیّت و حمایت مردمی برخوردار است، با ارائه سیاست‌های عادلانه و کارآمد، اعتماد عمومی را جلب کرده و انسجام داخلی را تقویت می‌کند. دولت نیز با سازمان‌دهی منابع، کاهش نابرابری‌ها و حمایت از هویت و فرهنگ مشترک، زمینه‌ای پایدار برای وحدت فراهم می‌سازد. این قدرت و کارایی، در برابر تهدیدات خارجی، به‌عنوان دیوار دفاعی عمل کرده و ایستادگی ملّی را تضمین می‌کند.
در مجموع همبستگی ملّی به عنوان سدّی استوار در برابر مخاطرات دشمن، حاصل توجه و تقویت عوامل متعددی است. مهمترین این عوامل شامل توسعه اقتصادی عادلانه، توسعه فرهنگی هم‌راستا، مردم‌سالاری و مشارکت سیاسی، توجه به زبان و میراث مشترک و حکومتی مقتدر است. این عوامل با کاهش شکاف‌های داخلی و تقویت هویّت جمعی، وحدت را مستحکم کرده و ایستادگی ملّت را در برابر تهدیدات تضمین می‌کنند. در این مسیر، نقش دولت در مدیریت عادلانه و حمایت از فرهنگ بومی، نقشی حیاتی و تعیین‌کننده دارد. با تحقق این مؤلفه‌ها، انسجام ملّی به‌عنوان رکن اصلی بقای ملت پایدار خواهد ماند.
