رحا مدیا | هادی حمیدی
به بهانه ایام شهادت شهید سید مرتضی آوینی سید شهیدان اهل‌قلم و نام‌گذاری بیستم تا بیست و هفتم فروردین به «هفته هنر انقلاب اسلامی» به معرفی عالمی مجاهد می‌پردازیم که علاوه بر جامعیت معقول و منقول در علوم اسلامی، سیاست‌مداری خبیر و بصیر بود در هنر اسلامی نیز دستی بر آتش داشت، ایشان کسی نیست جز شهید سربدار اسلام، علامه شهید شیخ فضل‌الله نوری(ره).
هنر خوش‌نویسی
مرجع شهید علامه شیخ فضل‌الله نوری «اعلی الله مقامه الشریف» زعیم نهضت اسلام‌خواه‌ی (مشروطه مشروعه) در خوش‌نویسی نسخ، ثلث، نستعلیق و شکسته نستعلیق متبحر بود. دست نوشته‌های ایشان در نهضت مشروطه و جنبش تحریم تنباکو که نمایشگر هنر اصیل ایرانی اسلامی است در مراکز نگهداری اسناد، موجود می‌باشد. ایشان بر خوش‌نویسی طلاب، تأکید داشت و از استادان خوشنویس برای آموزش طلاب به‌عنوان یکی از مواد درسی، بهره می‌جست. از جمله این استادان، نامدارترین خوشنویس دوره قاجار و از مریدان و مقلدینِ ایشان بود یعنی فَخرالکتاب، میرزا محمدرضا کلهر کرمانشاهی (۱۲۴۵- ۱۳۱۰ ه. ق / ۱۸۲۹- ۱۸۹۲ م) از ایل کلهر کرمانشاه.
کلهر از خوشنویسان دوره ناصری و از نستعلیق‌نویسان زبردست مهم تاریخ هنر ایران و از مقلدینِ علامه نوری(ره) است که شیوه خاصی در نستعلیق نویسی ایجاد کرد. این شیوه بر نستعلق نویسان پس از او و تا زمان حاضر بسیار مؤثر بوده و شیوه رایج در نستعلیق و شکسته نستعلیق نویسی دوران معاصر شد. او شاگردِ یکی از مریدان و شاگردانِ مرجع شهید علامه شیخ فضل‌الله نوری(ره) یعنی ادیب بزرگ، سید احمد رضوی (ادیب پیشاوری) بود و در مدارسی خوش‌نویسی تعلیم می‌داد که علامه شیخ فضل‌الله نوری(ره) در آن تدریس می‌فرمود و کرسی درس و بحث داشت.
هنر شعر و شاعری
مرجع شهید علامه نوری(ره)، همچنین دارای ذوق و طبع لطیف و شاعرانه هم بوده است و شعر را نغز (نیکو) می‌سروده و محافل ادبی و مشاعره با ادیبان و شعرای اهل بیت علیهم‌السلام، داشته است. مرحوم علامه عبدالحسین امینی صاحب الغدیر و از پیروان مکتب مرجع شهید نوری، می‌گوید: ایشان شعری صاف و روان داشت و [نوری و ممتاز] تخلص می‌کرد.
زنده‌یاد استاد علی ابوالحسنی (منذر)، مورخ و پژوهشگر فقید معاصر که چندین جلد کتاب در مورد علامه شیخ فضل‌الله(ره) به رشته تحریر درآورده‌است، در کتاب «خانه‌بر دامنه آتشفشان، شهادتنامه شیخ فضل‌الله نوری»، قصیده‌ای از ایشان را در مدح حضرت ولی‌عصر(عج) آورده‌است. گفتنی است، شیخ شهید در این قصیده‌ی خواندنی، بیت معروف سعدی (ما از تو به‌غیر تو نداریم تمنا | حلوا به کسی ده که محبت نچشیده) را نیز تضمین کرده است. قابل‌ذکر است که مجموعه اشعار باقیمانده از مرجع شهید، در قالب یک پی‌دی‌اف تحت‌عنوان «نورالاشعار علامه نوری» نشر یافته‌است.
همچنین یکی از آثار منظوم و فاخر علامه شیخ فضل‌الله نوری رساله منظوم فقهی «الدّرر التنظیم» یا «الدر النظیم» است. (تنظیم و سرایش: ۱۲۷۹-۱۲۸۰ ق، مخطوط، کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، تصویری از این رساله در کتابخانه آیت الله مرعشی رضوان‌الله، به شماره /۱۴۰۹ نگهداری می‌شود).
این اثر فاخر، رساله‌ای است منظوم به زبان عربی، شامل پانصد و یک بیت، که علامه شیخ فضل‌الله نوری این منظوم را در سن حدود بیست سالگی در ۲۶ عنوان اصلی و درباره ۲۵ قاعده فقهی، بحث و به مبانی آنها اشاره کرده است. مرجع شهید بر این باور است که #فقه از افضل علوم است ولی عناوین پر فایده آن متروک و مهجور مانده‌است. از این رو تصمیم می‌گیرد در ارجوزه‌ای موجز این عناوین را به نظم در آورد.
هنر خطابه و سخنرانی
خطابه، آن است که خطیب سخن خود را با آرایش گفتاری، فصیح و بلیغ به مخاطب عرضه کند و علم و حکمت و آرامش خاطر را برای مخاطبین به ارمغان بیاورد. پانزده شب، خطابه آتشین توسط علامه شهید نوری در افشای ماهیت واقعی جریان غربگرا و دین‌ستیز مشروطه تمام پایتخت را به تلاطم واداشت.
علامه شیخ فضل‌الله نوری، سخنوری توانا و دارای خطابه‌هایش آتشین، ظالم سوز و استکبار ستیزانه بود. شاید یکی از دلایلی که انگلیس را بر آن داشت تا ایشان را از طریق مزدورانش، به شهادت برساند، همین خطابه‌های آتشین بوده، قبل از بردار کردن مرجع شهید، یک‌بار دیگر انگلیس از طریق جمعیتی مخفی و توسط فردی به نام کریم دواتگر، شیخ را مورد سوء قصد و ترور قرار داد که ناکام ماند. شیخ مجروح شد و تا زمان‌بر دار شدن (شهادت ۱۱ مرداد ۱۲۸۸ شمسی) از جراحات حاصل از گلوله رنج می‌برد. در زمان‌بر دار شدن هم، نهیب خطابه‌های آتشینش مانند پُتکی بر سر انگلیس و مزدورانش فرود آمد.
مرحوم آیت الله العظمی شیخ مهدی امامی مازندرانی(ره) از شاگردان مرجع شهید علامه نوری(ره) در خصوص خطابه‌های ایشان در جریان تحصن در حرم حضرت عبدالعظیم(ع) می‌گوید: آیت الله شهید حاج شیخ فضل‌الله نوری(رضوان الله تعالی علیه)، در ایام تحصن خویش در حرم حضرت عبدالعظیم علیه‌السلام، هر شب منبر می‌رفت. جمعیت زیادی به آنجا می‌رفتند تا از سخنان ایشان استفاده‌کنند. ازدحام جمعیت چنان بود که تمام پشت بام اطراف امامزاده عبدالعظیم پر از جمعیت می‌شد. آیت الله شهید در شب پانزدهم، سر به‌سوی آسمان بلند کرد و فرمود: خدایا، شاهد باش، من حرف آخر را به مردم زدم. «سید کریم عظیم (اشاره به حضرت عبدالعظیم علیه‌السلام) شما هم گواه باش» ای مردم، می‌دانم مرا خواهند کشت، ولی بدانید آنان اسلام را هدف گرفته‌اند. گفتنی‌ها را گفتم و به وظیفه خویش عمل کردم. وای به حال کسانی که از کنار این مسئولیت، بی توجه بگذرند…
منابع:
مرکز اسناد انقلاب اسلامی
کتاب خانه‌بر دامنه آتشفشان، استاد علی ابوالحسنی (منذر)
کتاب شهداء الفضیلة علامه امینی ص ۳۵۸-۳۵۷
