هیأت‌های مذهبی از امام‌شناسی غافل نشوند

به گزارش رحا مدیا، حجت الاسلام والمسلمین محسن قنبریان، استاد حوزه علمیه قم، در نشست تخصصی «نغمه‌پردازان جواز نوکری» به موضوع «اندیشه در ادعیه و کلام مولا علی علیه‌السلام» پرداخت و در نگاهی نو و تازه به موضوع مناجات و اندیشه گفت: ما حقیقت امام را مظهر خدای متعال می‌دانیم مظهر صفات خداوند متعال می‌دانیم علامه جوادی آملی کتابی دارند با عنوان «علی علیه‌السلام مظهر اسماء حسنای الهی» و آنچه درباره امیرالمؤمنین می‌فرماید در مورد همه ائمه قابل تطبیق است.

وی افزود: رابطه امام به عنوان یک انسان کامل با خدای متعال رابطه تصویر است با صاحب تصویر. امیر‌المؤمنین(ع) خدانما است و اراده‌ای جدای از اراده الهی ندارند؛ اما فقرش نسبت به خدای متعال بسیار زیاد است. بنابراین مناجات و زیارت دو روی یک سکه‌اند همان‌گونه که خدا و امام دو روی یک سکه‌اند. با خداوند که حرف می‌زنیم نامش مناجات است و وقتی با امام حرف می‌زنیم اسمش می‌شود زیارت. علامه جوادی آملی می‌فرمایند؛ «زیارت جامعه کبیره روی دیگر دعای جوشن کبیر است»؛ یعنی مظاهر اسمائی که در جوشن می‌خوانیم را در زیارت جامعه کبیره می‌خوانیم. این زاویه دید بسیار نفیس است نه راه به غلو دارد و نه راه به تقصیر دارد.

قنبریان تصریح کرد: نکته دیگر اینکه ما وقتی در مقام وعظ و خطابه و منبر می‌خواهیم مخاطب را از یک نقطه به نقطه دیگر برسانیم در حقیقت باید مخاطب را از امام‌شناسی به خداشناسی برسانیم تا کار را تمام کرده باشیم.

وی ادامه داد: اینجا به سه گانه‌ای اشاره می‌کنم؛ به نظر باید در نوحه‌ها و سروده‌های مداحان این سه باشد تا چرخه کامل شود و بتواند مخاطب را از نقطه‌ای بگیرد و به نقطه دیگر برساند. یک بُعد، بُعد منقبت و فضائل است، دیگر این که این کسی که فضایلش را گفتی رابطه‌اش را با خدا می‌گویید و یک بُعد هم بُعد مرثیه است.

استاد حوزه علمیه قم تأکید کرد: در فضیلت و منقبت معصوم، وقتی ستایشش می‌کنیم او را به عنوان یک انسان برتری جلوی مخاطبت می‌آوریم. او را مظهر اسماء حسنی  می‌خوانیم. اینجا فضیلت و منقبت دو قسم می‌شود یک وقت فضیلت اخلاقی می‌گوییم همه هم می‌فهمند آن‌جایی است که نگاه امیرالمؤمنین حتی مسیحی را هم دربرمی‌گیرد.

قنبریان گفت: انسان‌ها امام را در عرصه فضلیت‌های اخلاقی، نیمه پر خود می‌بینند؛ یعنی افراد عادی هم خالی از این فضایل اخلاقی نیست؛ اما اوج آن را ندارند. من «هل أتی» ندارم؛ اما ‌می‌دانم لذت خوراندن بیشتر از خوردن است. به تعبیر امیر مؤمنان(ع) در غررالحکم «در خوراندن یک لذتی هست که در خوردن نیست.»

کارشناس مذهبی خاطرنشان کرد: فضیلت دیگر، فضیلت‌های عرفانی است مثل آنچه در شأن نزول سوره والعادیات آمده است وقتی که امام علی(ع) از سریه‌ای برگشتند «وَالْعَادِیَاتِ ضَبْحًا فَالْمُورِیَاتِ قَدْحا» این روایت را می‌بینید که پیامبر فرمود اگر نمی‌ترسیدم با تو کاری بکنند که با عیسی مسیح کردند درباره تو چیزی می‌گفتم که از هیچ جایی رد نمی‌شدی الا اینکه از خاک پای تو تبرک بردارد. بنابراین بعضی وقت‌ها ملاحظه بعضی از اتفاقات بوده  که بعضی فضیلت‌ها گفته نشده است. همان فضیلت‌هایی که دیگر نیمه پر ما نیستند و مظهر خدای متعال هستند؛ علم و قدرت و مثال اینها.

وی افزود: نکته قابل تأمل این که هر جا اهل بیت(ع) فضیلت اخلاقی یا عرفانی خود را بروز می‌دادند، دست قدرت حق را نشان می‌دادند. حتما پشت سر آن چهره، بندگی‌ حضرات معصومین نشان داده می‌شد تا مردم سراغ آدرس غلط نروند. مثلا بلند می‌شود، وضو می‌گیرد، نماز می‌خواند از خدا می‌خواهد تا آن اتفاق بیفتد در حالی که امام اراده هم بکند کافی است. بنابراین این تصویر بندگی هم باید در مداحی‌ها باشد. در تمام زیارات ما تقریباً هست که ائمه را بندگان برتر و با فضیلت خداوند متعال خطاب می‌کنیم.

استاد حوزه علمیه قم با اشاره به این که آن انسان والایی که آن‌گونه کمالات اخلاقی داشته و این چنین هم بنده خدای متعال بوده، وقتی مقتل‌اش خوانده شود دیگر لازم نیست روضه مکشوف خوانده شود، ادامه داد: معمولا در طبع مداحان ما و شعرای ما اخذ شده که یک کرامت اخلاقی از سید مظلومان می‌گویند بعد متناسب با همان روضه‌ای می‌خوانند. خیلی هم به دل‌ها هم می‌نشیند.

قنبریان تأکید کرد: روضه یکی از اعمالی است که ما مخلص می‌شویم؛ اما در منبر یا جاهای دیگر ممکن است حضور ذهن نداشته باشیم. هیئت خوب و یک جلسه خوب حتما باید یک روضه خوبی داشته باشد، به خود امام بپردازد، و نباید همه‌اش برای خودمان، برای خودِ گناهکار یا خودِ عاشق‌‌مان صرف شود.

کارشناس مذهبی در پایان گفت: وقتی آدم به مقتل می‌رسد آنجا به خاطر ثوابش گریه نمی‌کند. یکی از جاهایی که انسان‌های پایین دست شیعه هم تجربه‌اش می‌کنند. در عبادت احرار که فرموده امیرالمؤمنین است، عبادتی است که دیگر برای مزد نیست، از ترس نیست و عبادت آزادگان است که کاری با بهشت و جهنم هم ندارند از قضا این گرایش و حریت در روضه اباعبدالله(ع) نیز وجود دارد.

گزارشگر: محمد رحمانی