با عرض سلام و احترام خدمت شما استاد گرامی حجت الاسلام شبان نیا. به عنوان نخستین پرسش، با توجه به اینکه روز ارتحال ایشان به نام «روز علوم انسانی اسلامی» نامگذاری شده، نگاه و راهبرد عملی و تربیتی علامه در این حوزه چگونه بود؟
شباننیا: بسماللهالرحمنالرحیم. بنده هم از شما تشکر میکنم. دغدغهی اصلی علامه از همان ابتدای فعالیت در مؤسساتی چون «در راه حق» و بعدها «مؤسسه امام خمینی (ره)»، تحول در علوم انسانی و اسلامیسازی آن بود. ایشان معتقد بودند علوم انسانی موجود بر مبانی سکولار بنا شده و نیازمند بازنگری جدی است. ایشان یک مسیر سه مرحلهای را دنبال میکردند: نخست، نقد مبانی علوم انسانی غربی؛ دوم، ارائهی راهکارها و نسخههای اسلامی بر اساس منابع (عقل، تجارب بشری، قرآن و سنت)؛ و سوم، طراحی رشتههایی که از صفر تا صد بر اساس تفکر اسلامی برنامهریزی شده باشند. امروز به برکت تلاشهای ایشان، میتوان ادعا کرد که اسلام در حوزههایی نظیر روانشناسی، حقوق و سیاست، حرفهای مبنایی برای گفتن دارد.
رحا مدیا: یکی از تعابیری که رهبر معظم انقلاب درباره ایشان به کار بردند، «استاد فکر» است. این ویژگی در منظومهی فکری ایشان چگونه تجلی یافته بود؟
شباننیا: تمایز بزرگ علامه در داشتن یک منظومهی فکری منسجم بود. ایشان از مباحث مبنایی (مانند معرفتشناسی و توحید) آغاز میکردند و به نتایج عملی و سیاسی میرسیدند. این نگاه نظاممند باعث میشد که میان اندیشهی نظری و سیره عملی ایشان هیچ تناقضی نباشد. برای مثال، در طرح ولایت که مورد تأکید ویژه مقام معظم رهبری است، آموزشها از معرفتشناسی شروع شده و به فلسفه سیاست ختم میشود تا یک نظام فکری کامل برای جوانان شکل بگیرد.
رحا مدیا: فرمودید «توحید» محور تفکر ایشان بود. آیا این نگاه توحیدی در زندگی شخصی و حتی در بستر بیماری ایشان هم تداوم داشت؟
شباننیا: دقیقاً. تفکر توحیدی ایشان در اواخر عمر به اوج رسید. فرزندان ایشان نقل میکنند که حتی هنگام نوشیدن یک لیوان آب، به ارادهی تکوینی و تشریعی خدا توجه میدادند. عجیب اینجاست که ایشان حتی در بستر بیماری و زمانی که رمق چندانی نداشتند، دغدغهی رصد شبهات نظام و پاسخگویی به سؤالات جوانان را داشتند و معتقد بودند پاسخ به این شبهات باید در اولویت تمام کارها باشد.
رحا مدیا: در فضای سیاسی، برخی ایشان را به یک جریان خاص (مانند جبهه پایداری) منتسب میکنند. نگاه واقعی ایشان به جناحهای سیاسی و شاخصهای انتخاب افراد چه بود؟
شباننیا: علامه به هیچ جناحی تعلق سیاسی نداشتند؛ منطق ایشان ضوابط و شاخصها بود. ایشان معتقد بودند ولیِ خدا شاخصها را اعلام کرده و ما باید افراد را با آن بسنجیم و به هر کس امتیاز بالاتری داشت، فارغ از جناحبندی، رأی بدهیم. ایشان با کسی عقد اخوت نبسته بودند؛ اگر میدیدند جریانی شعارهای انقلاب را احیا میکند، از آنها حمایت میکردند، اما به محض مشاهدهی انحراف، اولین کسی بودند که هشدار میدادند.
رحا مدیا: آیا میتوانید مصداقی از این برخورد صریح با انحرافات را بیان کنید؟
شباننیا: بله؛ در مورد آقای احمدینژاد، شش ماه پیش از پایان دورهی اول ریاستجمهوری ایشان، علامه توسط آقای آقاطهرانی پیامی قاطع فرستادند که افراد منحرف را از خود دور کند و هشدار دادند که در غیر این صورت، دیگر نمیتواند نزد حزباللهیها سر بلند کند. برای ایشان، حمایت از اشخاص همواره مشروط به پایبندی به ارزشهای انقلاب بود.
رحا مدیا: یکی از چالشبرانگیزترین مباحث، تفاوت دیدگاه علامه با مقام معظم رهبری در بحث «مشروعیت» و «نقش مردم» است. آیا واقعاً اختلافی میان این دو بزرگوار وجود داشت؟
شباننیا: این یک سوءبرداشت است. خود علامه فرمودند دیدگاهشان دقیقاً همان دیدگاه رهبری است، اما تفاوت در ادبیات و اقتضائات سخنرانی (خطابه عمومی در برابر بحث علمی) است. علامه به نظریه «نصب» معتقد بودند و معتقد بودند سیرهی عملی حضرت آقا نیز بر همین مبناست. در مورد نقش مردم، علامه برخلاف تهمتها، برای جمهوریت اهمیت بسیاری قائل بودند و آن را رکن نظام میدانستند. ایشان در کتاب «حقوق و سیاست در قرآن» تصریح میکنند که شروع حکومت باید از خود مردم باشد و مردم در اجرا، نظارت و تقنین نقش اساسی دارند.
رحا مدیا: شما به روحیه «تکلیفمداری» ایشان اشاره کردید. این ویژگی در مواجهه با هجمهها چگونه بود؟
شباننیا: ایشان برای انجام تکلیف، از هیچ هزینهای نمیترسیدند. در برابر مارکسیستها، لیبرالها و حتی طیف متحجر حوزه که با نوآوریهای ایشان مخالف بودند، محکم ایستادند. جالب است که ایشان میفرمودند: «من فحشدرمانی میشوم!» و اجازه نمیدادند دفترشان به توهینها پاسخ دهد، چون معتقد بودند دشمن میخواهد ما را سرگرم کند تا از وظیفهی اصلی باز بمانیم.
رحا مدیا: در پایان، اگر خاطرهای از روحیات اخلاقی ایشان دارید بفرمایید.
شباننیا: تواضع ایشان بینظیر بود؛ توسل فوقالعادهای به حضرت معصومه (س) داشتند و برای کوچکترین کارها، مانند انتخاب نام برای یک کودک، به حرم متوسل میشدند.
رحا مدیا: بسیار سپاسگزاریم استاد.
شباننیا: وصیت و نگاه ایشان این بود که مؤسسه باید همواره خود را با نیازهای زمان روزآمد کند. ایشان حقیقتاً «مجاهد حکیم» بودند که نیت ولیفقیه برایشان حکم واجب را داشت.
برای مطالعه بیشتر:
