به گزارش رحا، نشست علمی تحلیل «علل اعطاء کنیه‌ی تکریمی ام‌ابیها به حضرت فاطمه زهرا(س)» به مناسبت ایام فاطمیه در قم برگزار شد.
دبیر علمی نشست، دکتر محمدتقی ذاکری، عضو هیأت علمی و مدیر گروه تاریخ اسلام دانشکده‌ی تاریخ دانشگاه ادیان و مذاهب بود. در این جلسه حجت‌الاسلام دکتر علی‌اکبر عالمیان، عضو هیأت علمی جامعة المصطفی و مدیر گروه تاریخ و سیره پژوهشکده‌ی حج و زیارت مطالبی را درباره موضوع مذکور ارائه داد.
حجت الاسلام دکتر عالمیان در ابتدای سخنرانی در توصیه‌ای گفت: اگر در حین مطالعات تاریخی جرقه‌ای در ذهنتان زده شد حتما پیگیری کنید و همین چرایی اختصاص کنیه تکریمی ام‌ابیها به حضرت زهرا(س) منجر به نوشتن مقاله‌ای در این‌باره شد.
وی درباره منابع مهمی که درباره ام‌ابیها است اظهار داشت که از طریق منابع گوناگون، شش تا هفت دلیل برای اختصاص این لقب را می‌توان برشمرد. کتاب «فاطمه الزهراء بهجة قلب المصطفی» نوشته مرحوم رحمانی همدانی، «فاطمه الزهراء» نوشته محمد عبده یمانی از مورخان معاصر، «ام ابیها» علامه امینی و دو کتاب از علی اصغر رضوانی منابعی بود که وی از آنها استفاده کرده است و مقاله ایشان در واقع تقویت این نویسندگان است.
وی در بحث کنیه گفت که در عرب، اسم و کنیه و لقب وجود داشته والان هم همینطور است. در مورد حضرت زهرا هم به همین صورت بوده است. حضرت زهرا(س) 5 کنیه و بیش از 30 لقب دارد. کنیه‌های حضرت عبارتند از: ام الحسن، ام الحسین، ام المحسن، ام الائمه و ام‌ابیها. کنیه غالبا برای تعظیم افراد می‌آید ولی گاهی هم برای تحقیر می‌آید.
وی درباره واژه‌شناسی کلمه «ام» گفت: ام به معنای مادر، اساس و ریشه است و در آیات قرآن هم چند مورد وجود دارد که عبارت از مادر اصلی، مادر رضاعی، مرکز یک روستا، جایگاه، لوح محفوظ، همسران پیامبر، آیات محکم الهی است و همه اینها به معنای ریشه و اساس است. لفظ والد و والده هم داریم که به معنای پدر و مادر صلبی است و اب و ام، هم به معنای پدر و مادر صلبی می‌آید و هم پدر و مادر معنوی.
وی در تبیین چرایی اختصاص لقب ام‌ابیها به حضرت زهرا(س) عنوان کرد که ایشان کانون عواطف برای رسول الله(ص) بود و نمونه‌ای را ذکر کرد؛ از جمله اینکه پیامبر(ص) هر وقت می‌آمد دست حضرت زهرا(س) را می‌بوسید و در هنگام سفر، آخرین نفری که با او خداحافظی می‌کرد حضرت زهرا(س) بود.
وی افزود: کانون عاطفه بودن حضرت زهرا در حمایت مادرانه ایشان از پپامبر بود و این حمایت مادرانه در جاهای مختلف بود. از جمله این که گروهی از کفار شکمبه‌ای را بر سر مبارک پیامبر می‌ریزند و حضرت زهرا(س) آن را از سر پیامبر پاک می‌کند و عاملان این کار را نفرین می‌کند که این در دوران غربت رسول الله(ص) بود. دوران مکی، دوران غربت رسول الله(ص) است و دوران مدنی آغاز تمدن‌سازی است. در دوران حکومت پیامبر هم مانند مادر در کنار ایشان بود مانند حضور حضرت زهرا(س) درجنگ احد و همراهی در فتح مکه.
وی بی‌قراری‌های حضرت زهرا(س) بعد از رحلت رسول الله(ص) را از مصادیق عواطف مادرانه ایشان دانست و گفت که به همین جهت، حضرت به بَکّاء معروف شده بود.
حجت‌الاسلام عالمیان افزود: حضرت فاطمه(س) اصل و ریشه تمام فروعات و نسل پیامبر(ص) است. اصل و اساس درخت نبوت است و فرزندانش هم میوه و شیعیان، شاخ و برگ آن هستند. کوثر نامیدن حضرت زهرا(س) نشانه اصل و ریشه بودن تمام فروعات نسل رسول خدا(ص) است.
عضو هیأت علمی جامعة المصطفی گفت: حضرت زهرا(س) کانون اصلی فکری فرهنگی مکتب رسول خداست. ما بعد از رسالت با عنصر مبارکی به نام امامت طرف هستیم و این امامت در وجود ایشان ریشه دوانده و از بطن مبارک ایشان ادامه می یابد.
استاد حوزه در تحلیل دیگری بیان کرد: پیامبر کنیه ام‌ابیها را به حضرت زهرا لقب دادند تا ایشان را نسبت به زنان خودشان برتری بدهند؛ چون همسران پیامبر به ام‌المؤمنین معروف هستند. شهید مطهری حکمت این لقب و سرّ ممنوعیت ازدواج با زنان پیامبر، مورد سوءاستفاده قرار نگرفتن و ابزار نشدن همسران پیامبر است. ما معتقدیم رسول خدا(ص) برای اینکه جلوی توطئه احتمالی کوچک شمردن مقام حضرت زهرا را بگیرند این لقب را به ایشان دادند.
نکته دیگری که حجت‌الاسلام عالمیان به آن اشاره کرد، تأکید بر «سیدة نساء العالمین» بودن حضرت زهرا(س) بود و اینکه اعطای این کنیه تکریمی از طرف رسول خدا(ص) به ایشان بر عنوان «سیدة النساء» تأکید دارد.
وی ضمن اشاره به تحلیل آخر که تأکید بر مقام عرفانی حضرت زهرا علیها‌السلام است خاطره‌ای را از آیت‌الله حسن‌زاده آملی نقل می‌کند که ایشان گفتند جریان سقیفه با عظمتی که دارد، کنارش عاشورا است، عاشورا به مثابه یک جرقه است و آتش اصلی، آتشی است که درب خانه حضرت زهرا علیها‌السلام را سوزاندند. جرقه‌اش عاشورا و ساباط می‌شود.
وی در ادامه در جنبه عرفانی بودن کنیه ام‌ابیها، عبارتی را از علامه حسن‌زاده نقل می‌کند که علامه فرمود: «در روایت آمده است که پیامبر، فاطمه را دوست می‌داشت و او را به ام‌ابیها کنیه داده بود و من می‌گویم چون عقل کل، پدر است و نفس کل، مادر؛ و همه موجودات از آن دو ظهور یافته‌اند و مادر انوار و فضائل فاطمه، عقیله رسالت، مظهر نفس کل بر وجه اتمّ است؛ پس بنابر این تفسیر انفسی اقوم، آن جناب، مادر پدرش حضرت خاتم انبیاء محمد مصطفی(ص) است.»
در ادامه نشست، حجت‌الاسلام عالمیان در پاسخ سؤال دکتر ذاکری که دلیل برجسته‌سازی بعضی صفات و ویژ‌گی‌های حضرت زهرا(س) از سوی پیامبر اکرم چیست، گفت که دلیل این تعاریف این بود که حضرت جلوی فضیلت‌سازی مخالفان ولایت را بگیرد.
در ادامه برخی از حضار نیز سؤالاتی پرسیدند؛ از جمله اینکه چرا برای حضرت زهرا(س) امامت قائل نیستیم که حجت‌الاسلام عالمیان گفت: قائل به امامت ایشان هستیم و بطن امامت، ریشه امامت است.
در پایان نیز دکتر سید ناصر موسوی به مناسبت اینکه نامی از کتاب «فاطمه الزهراء بهجة قلب المصطفی» برده شده بود یادی از مؤلف این کتاب، مرحوم رحمانی همدانی کرد که شخصیت غیوری نسبت به اهل بیت(ع) بود.
گزارشگر: بابک شکورزاده
