در سیرِ بررسی وجودی انسان از منظر امام در می‌یابیم که؛
۱- انسان در اندیشه امام نقش محوری دارد و همه چیز در عالم برای انسان فراهم شده است تا به هدف خلقت که قرب به خدا و تعالی وجودی است، دست پیدا کند.
۲- انسان مخلوق الهی است به وجود ربطی و اضافه اشراقی.
۳- وجود اصیل است، پس انسان وجود است نه ماهیت.
۴- وجود انسان، یک وجود اشتدادی است که بنا بر حرکت جوهری، خودش حقیقت وجودی خود را می‌سازد.
۵- حرکت انسان دو گونه است؛
-قسری که همان حرکت طبیعی جسم است.
– اشتدادی و اختیاری که حرکت وجودی است، به معنای تعالی و دستیابی به کمالات وجودی.
۶- بر این اساس این انسان است که خود و جامعه را می‌سازد. انسان فطرتا میل به کمال مطلق و تنفر از هرگونه نقصی را دارد و این میل فطری عاملی است برای حرکت به سمت تعالی و کمال.
۷- در نگاه حکمت متعالیه و به تبع آن امام اینگونه نیست که فرد به تنهایی و به خودی خود بتواند مسیر کمالی خود را طی کند، حداقل در وضع اجتماعی اینگونه نیست، بلکه به تعبیر امام، انسان دارای فطرت محجوبه ای است که تعلق و توجه به دنیا پیدا کرده است و از فطرت اصلی خود، محجوب مانده است.
۸- این انسان برای آنکه بتواند مسیر کمالی خود را طی کند نیاز به مربی دارد تا تحت تربیت او خود را بازیابد و در مسیر صحیح حرکت کند.
۹- انسانیت یک انسان به تربیت اوست.
۱۰- در خصوص مشارکت‌های اجتماعی نیز، انسان نیاز به تربیت دارد.
۱۱- انسان ذاتا و جبلا موجودی اجتماعی است اما برای شیوه مشارکت نیاز به تربیت دارد.
بنابراین مشارکت صحیح اجتماعی بدون تربیت ممکن نیست.
در الگوی تربیتی امام؛ تربیت به مثابه پرورش است و نقش مربی هدایت عقل انسان‌ها است.
نقش ولی و سرپرست در حکومت اسلامی از بین بردن واسطه‌ها و فاصله‌ها و شکوفایی استعدادها و تقویت اراده‌ها و به عهده گرفتن مسئولیت هاست.
از نظر امام؛ حکومت، با سه عنصر عقلانیت، معنویت و عدالت، بسترساز مشارکت فعال مردم در همه صحنه‌هاست.
این ساختارها و نهاد اجتماعی هستند که موجب فعال سازی اندیشه انسان می شود، بنابراین تغییر و تحول و پویایی ساختارها، امری ضروری است.
امام، عنصر مهم در مشارکت مردم را نقش خواص می‌داند، از نظر او این خواص _نخبگان حوزوی و دانشگاهی در هر نهادی_ هستند که با تربیت عقلانی و معنوی و ایجاد عدالت در بین مردم، عامل مشارکت اجتماعی مردم می‌گردند و اگر در حال حاضر، شاهد مشارکت پائین مردم هستیم، یعنی خواص کار خود را به درستی انجام نداده‌اند.
