رحا مدیا | محمدجواد اشرفی
روحانیت به‌عنوان پیش‌قراول فکری، اخلاقی و سیاسی جامعه اسلامی، همواره در کنار مردم بوده و در بزنگاه‌های تاریخی، نقش هدایت‌گری خود را ایفا کرده است. این پیشتازی روحانیت در تمامی وقایع تاریخی به وضوح دیده می شود لذا از نهضت مشروطه تا انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، روحانیون با حضور فعال خود، نشان داده‌اند که نه‌تنها در عرصه‌های علمی، بلکه در عرصه‌های اجتماعی و سیاسی نیز مؤثر هستند.
این نقش در نگاه امام خمینی(ره) تعبیر به رهبری اجتماعی می شود؛ ایشان درباره این بُعد از نقش روحانیت اینگونه می‌فرمایند: «روحانیت باید پیشتاز باشد؛ روحانیت باید آگاه باشد؛ روحانیت باید مواضع انقلابی خود را حفظ کند. مردم وقتی که روحانی را می‌بینند، باید نور هدایت در او ببینند. روحانیت در طول تاریخ، همیشه نقطه امید مردم بوده است و امروز هم باید چنین باشد. رهبری فکری و اجتماعی مردم، وظیفه‌ای است که روحانیت نمی‌تواند از آن شانه خالی کند.»(منشور روحانیت، امام خمینی)
تعبیری نقطه امید مردم، نشان از بار سنگین مسئولیت روحانیت است که با توجه به مواجهه تمدنی انقلاب اسلامی و تمدن غرب بیشتر خودش را نشان می‌دهد.اما علاوه بر بار سنگین روحانیت، نشان دهنده‌ی نقش روحانیت در افزایش امید در جامعه است؛ مقام معظم رهبری درباره نقش رهبران اجتماعی در امیدآفرینی می‌فرمایند: «وظیفه‌ی اصلی مسئولان و رهبران کشور این است که به مردم امید بدهند؛ مردم باید بدانند که آینده روشن است و مشکلات قابل حل شدن است. اگر مسئولان و رهبران خودشان ناامید باشند یا ناامیدی را در جامعه منتشر کنند، حرکت و پیشرفت متوقف خواهد شد. پس باید با ایمان، امید و تلاش بی‌وقفه، مسیر پیشرفت را هموار کنند.» این بیانات نشان می‌دهد که امیدآفرینی از رهبران شروع می‌شود و تأثیر مستقیم بر روحیه و رفتار مردم دارد. لذا این چند سطر در باب راهکار عملی برای افزایش نقش روحانیت در امیدآفرینی جامعه نگاشته شده است.
راهکار اول: تغییر دید درباره واقع عالم
نقطه اصلی امیدآفرینی روحانیت در جامعه افزایش عمق نگاه و باور مردم نسبت به وسائط است یعنی روحانیون با تبیین دقیق طرز نگاه مردم را نسبت ابتلائات تغییر دهند؛ چون غالبا ما مبدأ ایجاد حوادث را وسائط ظاهری می‌بینیم و حوادث را مرتبط با خداوندِ عالمِ قادرِ جوادِ رحیم در نظر نمی‌گیریم؛ ما خودمان را در نقشه خدا تصور نمی‌کنیم لذا در فشار های زندگی زود رنگ می بازیم.
روحانیت باید نقش هدایت معنوی داشته باشند خدایی که یک حقیقت نامتناهی است چون طبق آیات قرآن، ایمان به خداوند و امید به رحمت الهی می‌تواند در سخت‌ترین شرایط نیز دل‌های مردم را روشن سازد.
خداوند متعال در آیه ۴ سوره‌ی بلد می فرمایند: «لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ فِي كَبَدٍ» همانا ما انسان را در رنج و زحمت آفریدیم؛ اینکه برای مردم تبیین کنیم که مشکلات و سختی‌ها برای همگان است و انسان در عالم دنیا با سختی‌ها عجین شده است تحمل انسان را در مورد سختی‌ها فزایش می‌دهد.
همچنین در متون آیات و روایات ما متعدد درباره همراهی سختی و آسانی سخن به میان آمده است که خود نوعی امیدآفرینی است.
قرآن کریم در آیه ۵ سوره شرح می‌فرماید: «فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْرًا» «پس با سختی، آسانی است». این آیه به ما یادآوری می‌کند که در هر دشواری، گشایشی وجود دارد یا در روایت شریفی از امام حسن عسكري عليه السلام نقل شده است:«ما مِن بَلِيّةٍ إلاّ و للّه ِ فيها نِعمَةٌ تُحيطُ بِها» هيچ گرفتارى و بلايى نيست مگر آن كه نعمتى از خداوند آن را در ميان گرفته است.
راهکار دوم: نقش آفرینی در زمینه نظامات اجتماعی
چه بخواهیم و چه نخواهیم امروز انقلاب اسلامی به پای مذهب شیعه و روحانیت نوشته می شود؛ لذا پشتیبانی فکری و عملی این انقلاب از وظایف اصلی روحانیت به شمار می‌رود لذا امروز روحانیت مفتخر است که در صدر جامعه اسلامی توانایی پاسخگویی عملی به سوالات مردم را دارد.
به تعبیر دقیقتر امروز روحانیت از تحقق توحید نظری عبور کرده است و به فکر تحقق توحید عملی در جامعه است و این امر مستلزم به وجود آوردن نظامات مختلف اجتماعی سیاسی فرهنگی و اقتصادی در جامعه است.
یکی از مهمترین راه‌هایی که روحانیت می‌تواند چراغ امید را در دل مردم روشن کند این است که با ایده پردازی در زمینه نظامات مختلف اجتماعی، مشکلات مردم را حل کند و در صورتی که روحانیت خود را از حل مشکلات نظام اسلامی کنار بکشد قطعاً نظامات غلط امپریالیستی به نام دین ه خورد مردم داده می‌شود و شکست نظامات التقاطی به پای انقلاب اسلامی تمام می‌شود. لذا خلاء امروز جامعه در زمینه مشکلات اقتصادی تنها ا حلقه‌های اندیشه ورز در حوزه علمیه پر می‌شود.
راهکار سوم: روحانیت حلقه میانی حاکمیت است
همانطور که می‌دانید حلقه‌های میانی نیروی میدانی تحول در جامعه است و آخرین ایده مقام معظم رهبری برای حل مشکلات جمهوری اسلامی است؛ لذا عملکرد صحیح حلقه میانی باعث افزایش امید در جامعه می‌شود.
حلقه میانی می‌تواند گروه‌های مختلف نخبگانی و مردمی را در برگیرد اما نزدیکترین حلقه به مقام معظم رهبری روحانیت است که باید نقش کلیدی در انتقال مفاهیم به حلقه های بعد و در نهایت جامعه دارد.
بنابراین در این منظومه، روحانیت یک پشتوانه فکری، دینی، هویتی و جهت‌دهنده برای حلقه‌های میانی است. یعنی:
۱. هدایت فکری و معنوی: روحانیت می‌تواند به این حلقه‌ها چارچوب‌های دینی و اخلاقی لازم برای فعالیت‌های اجتماعی‌شان را بدهد؛ مثلاً در موضوع عدالت‌خواهی یا کار فرهنگی، خط انحراف را از مسیر صحیح تفکیک کند.
۲. ایده‌پردازی و تبیین راهبردی: روحانیون با فهم مسائل روز جامعه، می‌توانند برای حلقه‌های میانی راهکار طراحی کنند؛ مثل چگونگی تقویت ایمان در نوجوانان یا روش فقهی مبارزه با جنگ نرم.
۳. تشکیلات سازی طلاب: روحانیت با نقش هدایت‌گر و راهبری فکری، می‌تواند در ایجاد این تشکیلات نقش کلیدی داشته باشد؛ یعنی با تبیین ارزش‌ها و خطوط اصولی، حلقه‌های میانی را به سمت تشکیلات‌سازی منسجم و هدفمند سوق دهد. این کار باعث می‌شود که انرژی و ظرفیت‌های این حلقه‌ها نه پراکنده، بلکه در قالب سازمان‌یافته برای تحقق اهداف اجتماعی، فرهنگی و دینی به کار گرفته شود.
نقش روحانیت در امیدآفرینی جامعه نقشی کلیدی و چندوجهی است. این نهاد معنوی، با پیشتازی در عرصه‌های فکری، اخلاقی و اجتماعی، همیشه نقطه امید مردم بوده و وظیفه دارد این جایگاه را حفظ و تقویت کند. امیدآفرینی از طریق تغییر نگرش مردم نسبت به مشکلات، تأکید بر نقش معنوی خداوند و تبیین همزمانی سختی‌ها و آسانی‌ها محقق می‌شود. علاوه بر آن، با ایفای نقش فعال در نظامات اجتماعی و سیاسی، روحانیت می‌تواند چراغ امید را در دل جامعه روشن نگه دارد و از سقوط به نظامات التقاطی جلوگیری کند.
نقش کلیدی روحانیت به عنوان حلقه میانی میان حاکمیت و مردم، در انتقال مفاهیم، هدایت فکری، ایده‌پردازی و تشکیلات‌سازی باعث می‌شود که ظرفیت‌ها و توانمندی‌های اجتماعی در قالبی منسجم و هدفمند برای پیشرفت و تحقق آرمان‌های انقلاب اسلامی به کار گرفته شوند.
بنابراین، امیدآفرینی واقعی در جامعه مستلزم حضور فعال، هوشمندانه و مسئولانه روحانیت در تمام سطوح فکری، اجتماعی و سیاسی است تا مسیر پیشرفت و پایداری انقلاب همواره روشن و هموار باقی بماند.
