رحا مدیا | فاطمه میری طایفه فرد
حوزه به‌عنوان مرجعی علمی است که بنا دارد علمایی تربیت کند که در فهم درست دین به درجاتی رسیده‌باشند. حوزه در راستای نیل به ارزش‌های اسلامی، اهدافی دوربرد و طولانی مدت تعریف کرده‌است. پرورش علوم دینی مختلف در راستای مبانی فکری حوزه از دستاوردهای غیر قابل‌انکار این نهاد دینی است. سیر تربیتی مبتنی با نیاز جامعه، در اهداف آموزشی شورای عالی حوزه بوده‌است. از جمله آنان می‌توان به شناخت همه جانبه‌ی اسلام از منابع اصلی و شناساندن جامع اسلام ناب محمدی (ص)، همچنین، تربیت مجموعه‌ی حوزویان براساس معارف و التزام به اخلاق اسلامی اشاره کرد. برای رسیدن به بسیاری از اهداف حوزه‌های علمیه طبق فرموده مقام معظم رهبری نیاز به نوین طرح تحول داریم: (یکی از نیازهای مهم حوزه‌ی علمیه در شرایط کنونی، «تدوین طرح تحول» در حوزه و برنامه‌ریزی بلندمدت، دقیق و زمان‌بندی‌شده بر اساس این طرح تحول و اهداف مورد نظر است).(1)
در این تحول نقش تولید علم بسیار حائز اهمیت است که نیازمند حرکت جمعی و گروهی برای رسیدن به نقطه مطلوب است. مقام معظم رهبری یکی از موانع و عیوب حوزه در همه زمینه‌ها و حتی تولید علم را بحث کار انفرادی می‌دانند: (از عیوب کار ما اهل حوزه، همیشه انفرادی کار کردن بوده، حتّی آن‌جایی هم که جمعیّتی از ما جمع می‌شدند -فرض کنید پای یک درس- هرکدام برای خودشان کار می‌کردند. کار مشترک منحصر بوده در مباحثه که یک درس را دو نفر، سه نفر با همدیگر مباحثه کنند؛ اما در کارکرد علمی و گرفتن محصول علمی، همکاری مشترک و هم‌فکری در بین مجموعه‌های حوزوی ما رایج نبوده. درحالی‌که در دنیا -به‌خصوص دنیای غرب- این‌جوری نیست. آنجا کارهای مشترک، زیاد انجام می‌گیرد. حتّی گاهی مثلاً فرض کنید کارهایی طرّاحی می‌شود که از ده‌ها جزء یک محصول واحد، هر جزئی به یک مجموعه‌ای واگذار می‌شود؛ بعد کسانی هستند که آن محصولات کار این مجموعه‌ها را می‌گیرند و آن محصول نهایی را از مجموع اینها به‌دست می‌آورند؛ یعنی این‌جور طرّاحی می‌کنند. کاری بشود که این به‌معنای واقعی کلمه همکاری باشد؛ یعنی همه با هم همکاری کنند، ذهن‌ها به‌کمک یکدیگر بیایند و یک محصول مطلوبی بیرون بیاید.)(2)
با توجه به پیشرفت علوم، گسترش جوامع و رشد فکری و اجتماعی بشر امروزی، این سؤال مطرح می‌شود که آیا توانسته‌ایم وظیفه حوزه در ارائه‌ی بین نظام‌های علمی و تولید علم در عرصه‌های مختلف از منظر دین و پاسخ‌گویی به سؤالات را به‌خوبی به انجام برسانیم؟ در پاسخ به این سؤال باید بیان کرد، اینکه تا نقطه مطلوب فاصله داریم جای تردید نیست. ولی اگر بخواهیم وضع امروز حوزه را با گذشته مقایسه کنیم، فاصله‌ی زیادی با گذشته داریم، نباید رشد را هم نادیده گرفت. در گذشته محورحوزه‌ها مسئله‌ی فقاهت بود، اما امروز برای رسیدن به فقاهت نیز، نیازمند افراد متبحر در حیطه‌های مختلف داریم. رشد علوم مختلف و حرکت به‌سمت دنیای مجازی، گاهی ما را عقب می‌راند و نمی‌توانیم سرعت خود را با رشد علمی جهان تنظیم کنیم. این امر نیاز به بررسی جدی از سوی مراجع اصلی حوزه را می‌طلبد.
بسیاری از مسائلی که در زندگی روزمره مردم اتفاق می‌افتد، نیازمند جواب فقهی است که باید و نباید از دیدگاه دین درباره این امر خاص مورد بررسی قرار بگیرد. علاوه بر مباحث فقاهت، حوزه در بسیاری از علوم انسانی، صاحب‌نظر است، که لازم است به آن در مجامع بین‌المللی پرداخته شود. رشته‌های تخصصی زیادی در حوزه پدید آمده‌است، این علوم در سطوح دو، سه و چهار در نظر گرفته شده‌است. بسیاری از رشته‌ها نیازمند نگاه فقهی و اصولی نیز هستند. مثلاً در بحث درس خارج تاریخ اسلام، ما جای خالی اصول عالی تاریخ و اصول فقه تاریخ را به‌شدت حس می‌کنیم. در محیطی علمی جامعه‌الزهرا (س) رشته‌های گوناگونی در سطح سه و چهار تدریس می‌شوند که در ارتباط با علوم حوزوی نیازمند نگاه تخصصی به اصول و فقه دارند. با این نگاه، هرچه بیشتر طلبه با نگاه تخصصی رشته خود مشغول به علوم دینی می‌شود.
آن‌چه غیر قابل‌انکار است، قدرت تولید علم در حوزه‌های علمیه است. تولید علمی که مبتنی با نیاز افراد اجتماع به سؤالات اعتقادی و مذهبی و حتی سیاسی مردم پاسخ دهد. حوزه به‌عنوان رسمی‌ترین مرجع پاسخ‌گویی به شبهات، می‌تواند با تولید علم و بررسی ریشه‌ای شبهات راه حل مناسبی برای آنان بیابد.
حوزه‌های علمیه به‌عنوان منبع تولید نرم‌افزار یا همان بعد معرفتی تمدن اسلامی برای ایفای نقش خود باید دارای شاخصه‌ها و ویژگی‌هایی باشند که برای نقش آفرینی تمدنی مستلزم تحول درونی خویش می‌داند.(3)
به‌طور خلاصه می‌توان به این نکات بسنده کرد که حوزه در نگاهی عمقی به تولید علم باید به چند مورد توجه کند:
1.حرکت به‌سمت کار گروهی
2.توجه به رشد علم و هم‌سویی با رشد جامعه
3.برآوردن نیازهای اجتماعی مردم باتوجه به مسائل روز
4.توجه به مباحث علوم پایه در رشته‌هلی میانه
5.تربیت افرادی عالم در حیطه‌های علوم نوین
6.نگاه دوربرد به تمدن نوین اسلامی.
این تحول به رخدادی بزرگ در تولید علوم دینی و در نهایت رسیدن به اهداف تمدن نوین اسلامی است. رخدادی که هم در رشد علوم عقلی و دینی ملموس باشد و هم بتواند پاسخ‌گوی سؤالات مطرح شده جامعه اسلامی شود.
پانویس
1.۱۳۹۵/۰۷/۱۱ دیدار اعضای شورای عالی حوزه‌های علمیه با رهبر انقلاب
2.۱۳۹۶/۰۳/۰۱ بیانات در دیدار دست‌اندرکاران اولین کنگره بین‌المللی قرآن و علوم انسانی
3.بررسی نقش حوزه علمیه در ساخت بعد معرفتی تمدن اسلامی با تأکید بر اندیشه‌های حضرت آیت الله خامنه‌ای نویسندگان: علیرضا استادیان خانی عیسی مولوی وردنجانی منبع: تمدن اسلامی و دین پژوهی سال دوم زمستان 399 شماره 6
