رحا مدیا | علیرضا مکتبدار
ادبیات عرب، همچون پلی زرین، راه دستیابی به گنجینه‌های بی‌پایان معارف الهی را برای فقیهان و مجتهدان هموار می‌سازد. امروزه بیش از هر زمان دیگری، ضرورت تسلط عمیق بر علوم صرف، نحو، لغت، معانی، بیان و بدیع برای استنباط صحیح احکام شرعی آشکار شده است.
متون مقدس دینی ما – قرآن کریم و روایات معصومین علیهم‌السلام – در قالب زبان عربی به ما رسیده‌اند. این زبان با ظرافت‌ها و پیچیدگی‌های خاص خود، چون صدفی گران‌بها، مروارید معانی عمیق را در خود جای داده است. فقیهی که به‌دنبال استخراج حکم شرعی است، نخست باید این صدف را با ابزار علوم ادبی بگشاید. برخلاف تصور ساده‌انگارانه که متون دینی را همانند متون قانونی خشک و بی‌روح می‌پندارد، قرآن و روایات سرشار از استعاره‌ها، مجازها و صنایع بلاغی است.
ادبیات؛ روح اجتهاد
اگر فقه را به پیکری تشبیه کنیم، ادبیات عرب روح این پیکر است. نحو به ما می‌آموزد که چگونه اجزای جمله با یکدیگر ارتباط می‌یابند و معنا را شکل می‌دهند. صرف، ریشه‌ها و اشتقاقات کلمات را آشکار می‌سازد. علم معانی، لایه‌های پنهان مقصود گوینده را برملا می‌کند. بیان و بدیع، ظرافت‌های هنری کلام را نمایان می‌سازند. تأمل کنید که یک تغییر کوچک در اعراب کلمه، یا درک متفاوت از یک استعاره، یا تشخیص دقیق مجاز از حقیقت، چگونه می‌تواند مسیر استنباط حکم شرعی را دگرگون سازد!
ضرورت ایجاد مکتب اجتهاد ادبی
حوزه‌های علمیه ما، این مراکز کهن و اصیل علوم اسلامی، امروز با چالشی بزرگ روبه‌رو هستند: چگونه می‌توان علوم ادبی را از سطح آموزش‌های مقدماتی فراتر برد و به مرحله اجتهاد و تولید علم رساند؟
تشکیل «مکتب اجتهاد ادبی» نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت است. فقیهانی که تنها به دانشی سطحی از ادبیات عرب اکتفا می‌کنند، همانند کسانی هستند که با چراغی کم‌سو در شب تاریک به‌دنبال گوهر حقیقت می‌گردند. حوزه علمیه چند ده هزار نفری ما باید افرادی را تربیت کند که در علوم ادبی «حرف اول» را بزنند؛ استادانی که نه‌تنها میراث‌دار دانش گذشتگان باشند، بلکه با نوآوری و خلاقیت خود، افق‌های جدیدی را در مسیر اجتهاد بگشایند.
گفتنی است، ادبیات عرب تنها یک ابزار نیست؛ چراغ هدایتی است که راه درک صحیح کلام الهی و معصومین علیهم‌السلام را روشن می‌سازد. بیایید بر این باور باشیم که تأسیس مکتب اجتهاد ادبی و گسترش پژوهش‌های عمیق در علوم صرف، نحو، معانی، بیان و بدیع، پیش‌نیاز استنباط دقیق و عمیق احکام الهی است. تعالی حوزه‌های علمیه در گرو تولید علم و نظریه‌پردازی در زمینه‌های ادبی است. این مسیری است که بزرگان ما آغاز کرده‌اند و بر ماست که با شوق و تعهد بیشتر، آن را ادامه دهیم.
