اشاره: سریال معاویه بی‌تردید بر اساس شرایط جهانی امروز ساخته شده است. چرا معاویه را انتخاب کردند؟ چرا مثلاً عبدالملک بن مروان را نساختند یا عمر بن عبدالعزیز را؟ یا متوکل را؟ از بین این همه خلیفه مورد قبول اهل‌سنت معاویه انتخاب می‌شود یعنی بر اساس شرایط فعلی جهان اسلام انتخاب کرده‌اند. به نظر من این فیلم ساخته شد تا مدافعان اسلام سیاسی را به چالش بکشد.
ما در جهان اسلام بیش از یک میلیارد مسلمان اهل سنتی داریم که اینها به‌شدت محب اهل‌بیت هستند. متعدد دیده می‌شود که بسیاری از اینها نام فرزندانشان را از اسامی اهل‌بیت انتخاب می‌کنند. این جریان فکری که باعث گسترش محبت اهل‌بیت(ع) در اهل‌سنت شده در جهان اسلام به‌عنوان صوفی شناخته می‌شوند و این غیر از آن دراویش و جهله صوفیه هست که ما در ایران داریم.
پایگاه تحلیلی اندیشه‌ای رحا مدیا با توجه به پخش سریال معاویه در ماه مبارک رمضان در برخی از کشورهای عربی و تحریف فراوان تاریخی که در آن رقم خورد، در گفت‌وگویی با حجت الاسلام والمسلمین مهدی فرمانیان، استاد تمام و عضو هیأت دانشگاه ادیان و مذاهب، استاد حوزه و دانشگاه و معاون سابق فرهنگی مجمع جهانی اهل بیت(ع)، ابعاد محتوایی و شناختی این فیلم را به نقد و بررسی گذاشته که مشروح آن تقدیم مخاطبان محترم می‌شود.
رحا: با توجه به پخش سریال معاویه به زبان عربی سؤالاتی در ذهن جامعه متدین ایران و برخی روحانیون ایجاد شده‌است مبنی بر اینکه آیا در این فیلم تحریفات صورت گرفته یا خیر و اگر تحریف صورت گرفته با تاریخی که شیعه باور دارد در تعارض و تقابل است.
فرمانیان: سریال معاویه ساخته یکی از شبکه‌های ماهواره‌ای عربستان است و در تونس تولید شده و میلیون دلار هم هزینه ساخت شده‌است. ابتدا قرار بود در ماه رمضان سال 2023 پخش بشود ولی به‌خاطر اعتراضات متعددی که اهل‌سنت نسبت به این فیلم داشتند و برخی از مطالب یا تصویربرداری‌هایی که در این فیلم بود با رویکرد اهل‌سنت مخصوصاً نشان دادن بسیاری از شخصیت‌های مورد قبول اهل‌سنت باعث شد که اعتراض فراوانی از سوی اهل‌سنت و از طرف الازهر و… بشود و در آن سال شبکه رسانه‌ای عربستان به این نتیجه رسید که پخش نکند و حالا با 2 سال تأخیر تصمیم گرفتند که این سریال را پخش کنند که بازتاب‌های متعددی هم از سوی هم اهل‌سنت هم از سوی شیعه هم از سوی رسانه‌ها به وجود آورد. اکثر بازتاب‌ها منفی بود ولی بازتاب‌های مثبتی هم از سوی برخی از رسانه‌ها و برخی از افراد و نویسندگان هم مطرح شد.
تسنیم: آیا اعتراضاتی که سال 2023 شده بود سبب اصلاح سریال هم شد؟ یا نه فقط با تأخیری دو ساله پخش شد؟
فرمانیان: اتفاقات کمی در فیلم افتاده اما اینکه چقدر در رفع اعتراضات مؤثر بوده معلوم نیست. مثلاً در تیتراژ سریال اسم کارگردان وجود ندارد زیرا گویا دوبار کارگردان تغییر پیدا کرده و گویا فیلمنامه هم تغییراتی پیدا می‌کند و گویا بعد از اینکه حتی سریال ساخته می‌شود بعضی از جزئیات حذف شده‌است. اما از مهمترین اعتراضات اعتراضات به تصویر کشیدن چهره خلیفه دوم بوده که در آنچه پخش شد خیلی شفاف خلیفه دوم و خلیفه سوم و خلیفه چهارم اهل‌سنت را نمایش دادند. این مورد اعتراض اهل‌سنت بود مخصوصاً الازهر ولی توجه نکردند و حتی در جواب اعتراضاتی که ما شیعیان کردیم گفتند که شما فیلم پیامبران را ساختید و چهره آنها را نشان دادید مثل حضرت یوسف وقتی شما پیامبران را شما نشان می‌دهید پس ما می‌توانیم خلفای خودمان را به تصویر بکشیم. از این جهت در این زمینه تغییری ایجاد نشد اما در برخی از مطالب گویا حذفیات داشته‌اند.
رحا: شما به‌عنوان یک استادی که سال‌ها در این زمینه فعالیت می‌کنید بفرمایید چرا نشان دادن چهره اشخاص مقدس در سراسر تاریخ هم پیامبران باشد هم ائمه مورد نقاش بوده؟
فرمانیان: در آیات و روایات و نصوصی که داریم هیچ تصریحی ندارند که نشان دادن صورت اینها جایز نیست اما یک مسئله دیگر هست که از قدیم الایام هم در مسئله کشیدن عکس اینها بوده است دلیلش این است؛ مخصوصاً در فیلم این فردی که الان دارد در نقش امام علی در نقش خلیفه دوم یا سوم بازی‌می‌کند این فرد یک زندگی شخصی دارد که گاهی‌وقت‌ها این زندگی شخصی 100 درصد مخالف زندگی آن شخصیتی است که بازی کرده است. در ثانی گاهی‌وقت‌ها این آدم در خیلی از فیلم‌های دیگر در نقشی بازی‌می‌کند که دقیقاً ضد این نقش است مثلاً اینجا نقش بسیار مثبت است یک آدم مقدس است در فیلم دیگری نقش یک همجنسگراست و این باعث می‌شود که به‌مرور برای مردم دو تا اتفاق بیفتد یک از شخصیت‌های مقدس تقدس‌زدایی شود و دوم این تقدس‌زدایی باعث می‌شود که کم کم از خود دین و مسائل دینی هم تقدس‌زدایی شود.
رحا: پس بیشتر دلیل روانشناسی و تربیت مخاطب دلیل شرعی صریحی داشته باشه؟
فرمانیان: بنابراین دلیل شرعی صریحی نداریم نه شیعه، نه اهل‌سنت. اما در همه ادیان حتی مسیحی‌ها هم وقتی که برخی فیلم‌ها را درباره حضرت مسیح ساختند اولین بار اعتراض کردند اما کم کم ولی عادی شد؛ احتمالاً برای ما هم عادی می‌شود. و در آینده نه چندان دور همه می‌پذیرند.
رحا: به‌طور کلی این فیلم یک تقابل‌هایی با بخشی از جهان اهل‌سنت و بخشی از جهان تشیع داشت ابتدا بفرمایید این سریال چقدر با تاریخ خود اهل‌سنت تعارض و تقابل داشته است.
فرمانیان: نکته قابل تذکر این است که تاریخ اسلام را شیعیان ننوشتند. تاریخ اسلام را اهل‌سنت نوشته‌اند و اگر چهره معاویه در تاریخ منفی است در تاریخ اهل‌سنت منفی است یعنی اهل‌سنت معاویه را یک انسان قدرت طلب می‌دانند که برای رسیدن به قدرت از ارتکاب هیچ گناهی مضایقه نمی‌کند. در تاریخ اهل‌سنت این بسیار وجود دارد و جالب است که برخی از علمای اهل‌سنت روایت‌هایی هم از پیامبر برای این مسئله مطرح کرده‌اند مثلاً امام احمد بن حنبل که امام حنابله است و مورد قبول اهل‌سنت است طبق روایتی می‌گوید که پیامبر فرموده که خلافت 30 سال است و بعد از آن ملوکیت می‌شود سلطنت می‌شود. هر جور تاریخ را حساب کنیم 30 سال وقتی است امام حسن علیه‌السلام با معاویه صلح نامه می‌نویسند و خودبه‌خود بدون اینکه شما بخواهید دوران معاویه دوران سلطنت حساب می‌شود. در تاریخ می‌بینیم که خلیفه دوم با خلیفه اول هیچ نسبت فامیلی ندارد خلیفه سوم با دوم، چهارم با سوم؛ یعنی چهار خلیفه اول هیچ نسبت فامیلی ندارند و اگر امام حسن مجتبی علیه‌السلام فرزند حضرت امیر است حضرت امیر در این زمینه هیچ دخالتی نداشتند خود مردم کوفه آمدند سراغ امام حسن مجتبی علیه‌السلام، در کتاب مسائل الامامة «ناشی اکبر» که یک معتزلی اهل بصره است و این کتاب حدوداً سال‌های 250 هجری قمری نوشته شده و الان تصحیح و چاپ مجدد شده آمده است که مردم کوفه گفتند «ما برای خود امامی برمی‌گزینیم و اکنون نگاه کردیم دیدیم که بعد از علی هیچ‌کس همچون حسن به قرآن و سنت عمل نمی‌کند. لذا او را به‌عنوان رهبر انتخاب کردیم» پس انتخاب امام حسن مجتبی علیه‌السلام هم از باب وراثت نبوده اما در مسئله معاویه و یزید می‌بینیم معاویه با اینکه در صلح امام حسن مجتبی علیه‌السلام امضا کرد که من برای جانشینی خودم هیچ تلاشی نمی‌کنم و این را به امت اسلامی واگذار می‌کنم ولی بعد قرارداد را عمل نکرد و 10 سال تلاش تا یزید جانشین او شود.
نکته جالب دیگر در مورد معاویه اینکه در تاریخ اهل‌سنت دوره امویان را دوره سلطنت معرفی می‌کنند ولی دوره بنی عباس را دوره خلافت یعنی در ضمیر ناخودآگاه همه نویسندگان و بزرگان اهل‌سنت این است که امویان حق خلافت نداشتند و به‌زور خلیفه مسلمین شدند و فقط عده‌ای کمی که طرفدار امویان هستند با این حرف مخالفند.
رحا: بخواهیم یا نخواهیم امروزه فیلم‌ها تاریخ سازی می‌کنند و همان مطالب فیلم‌ها در ذهن مخاطبان به‌عنوان واقعیت تاریخی هک می‌شود. شاید بارها مسلمان‌ها یا متدینین سوره حضرت یوسف را خوانده باشند ولی آن چیزی که در اذهان همه به‌عنوان تاریخ پیامبری از پیامبران نقش بسته همان فیلم آقای سلحشور است. این سریال هم همین کارکرد و عملکرد را دارد. چقدر از اتفاقات این سریال مخالف با تاریخ مورد قبول اهل‌سنت است؟
فرمانیان: به نظر می‌رسد چند مورد خلاف تاریخ است یکی روند کلی فیلم که مدعی است خاندان ابوسفیان و خاندان معاویه را یک خاندان معتقد متدین و همراه با پیامبر معرفی می‌کند با اینکه همه می‌دانند 20 سال مقابله قریش با پیامبر همیشه ابوسفیان یا نفر اول بود یا نفر دوم یا نفر سوم. اوایل رسالت پیامبر ابوسفیان هنوز به قدرت معنوی و جایگاه در قریش نرسیده بود و ابوجهل بود ابولهب بود آدم‌های دیگری بودند ولی در کنار ابوجهل و ابولهب ابوسفیان جزء کسانی بود که با پیامبر مبارزه می‌کرد و در 13 سال مکه از مخالفان خیلی جدی بود و در دوره مدینه یعنی از زمان هجرت تا فتح مکه 8 سال نفر اول است اما در این فیلم این‌گونه نشان‌می‌دهد گویا از قبل دلش برای اسلام می‌تپیده‌است. در تاریخ ابن اثیر می‌گوید در فتح مکه ابوسفیان گفت به هر حال باید بپذیریم اسلام تا خانه‌های ما آمده است. باز اینجا معاویه می‌گوید که برای چی باید اسلام بپذیریم. تا لحظه آخر معاویه به پدرش انتقاد می‌کند.
یا مادر معاویه را در جنگ احد نشان‌می‌دهد ولی اصلاً و ابداً به اینکه دستور داد که برده‌اش رفت و سینه حضرت حمزه را شکافت و جگرش را به دندان کشید این به دندان کشیدن جگر حضرت حمزه را همه مورخین نوشته‌اند همه اهل‌سنت قبول دارند حتی خود اموی‌ها هم نقل کرده‌اند اما در فیلم حذف شده‌است. فقط آخر سر که دارد از دنیا می‌رود می‌بینیم که یک استغفاری می‌کند و کسی که تاریخ نمی‌داند که غالب اهل‌سنت این‌جور تاریخ‌ها برایشان گفته نمی‌شود حال در این سریال می‌بیند که استغفار می‌کند و همین می‌شود مزیت برای مادر معاویه ما که می‌دانیم مادر معاویه این همه کارهای ضد اسلام کرده این استغفارش مفهوم دارد ولی سنی می‌گوید که ببین این در راه اسلام چقدر تلاش کرده باز آخر سر دارد استغفار هم می‌کند که چرا من بیشتر از این در راه اسلام نتوانستم تلاش کنم.
یا در فیلم می‌بینیم که چشم ابوسفیان در یکی از جنگ‌ها زخمی می‌شود اگر تاریخ را نگاه کنید می‌بینید این زخمی شدن هیچ ربطی به رشادت‌های ابوسفیان ندارد اما این برجسته می‌شود در سریال؛ یا ابوسفیان همیشه در مکه بوده در این فیلم نشان داده‌می‌شود که ابوسفیان در خانه خودش در مدینه مدفون می‌شود در صورتی که ما می‌دانیم خانه ابوسفیان مکه است اما اینجا عمداً می‌خواهد به مخاطب القا کند که ابوسفیان از ابتدا دلش برای مدینه می‌تپیده و مدینه شهر او بوده و چقدر علاقمند به مدینه است که می‌خواهد در مدینه هم دفن شود در صورتی که ما می‌دانیم این مدفون شدن و هیچ ربطی به این فضا و این مباحث ندارد و ابوسفیان تاجر بوده و در یک سفر تجاری در مدینه بوده است.
رحا: در سریال‌هایی که در سنوات پیش به سبک همین سریال معاویه با حمایت وهابیت ساخته می‌شد در تقابل بین علوی‌ها و عثمانی‌ها، اموی‌ها منشأ فتنه را عبدالله بن سبا معرفی می‌کردند حالا چه شده که در این سریال یک قدم جلو آمدن و رسماً جناب مالک‌اشتر و جناب محمد بن ابوبکر را که حلقه اولای طرفداران آقا امیرالمومنین هستند را منشأ فتنه معرفی می‌کند؟
فرمانیان: یک اتفاقی در تاریخ افتاده است و یکی از موارد تحریف تاریخ است البته خود اهل‌سنت تحریف تاریخ کرده‌اند. مهمترین مسئله، مخالفت معاویه عمروعاص با فرامین امیرالمومنین به‌عنوان خلیفه بوده است چون زیر بار خلافت حضرت امیر نرفتند و مدعی شدند که خون‌خواه عثمان هستیم با حضرت امیر جنگیدند پس جنگ نه هیچ ربطی به مالک‌اشتر دارد نه به محمد بن آبی بکر. اما وقتی در تاریخ اهل‌سنت تربیع امام علی علیه‌السلام را مطرح کردند یک مسئله‌ای را مطرح کردند و آن اینکه اگر ما علی را به‌عنوان خلیفه چهارم قبول کنیم نکته‌ای وجود دارد آن هم اختلافات تاریخی بین امیرالمومنین و معاویه تقصیر کیست؟ مشکل را چه کسی به وجود آورده؟ آمدند یک شخص سومی را درست کردند به نام عبدالله بن سبا که همه تقصیرات را گردن او بیندازند. جالب این است که این عبدالله سبا هم تأثیرگذار است در اطرافیان معاویه و هم تأثیرگذار است در اطرافیان امیرالمومنین علی.
اهل‌سنت عبدالله بن سبا را درست کردند برای تطهیر معاویه اتفاقی که در این فیلم افتاده این است که عبدالله بن سبا را حذف کرده‌اند و نسخه جدیدی از تاریخ ساخته‌اند و می‌گویند معاویه صلح طلب بوده و این همه جنگ و کشتار و خونریزی به گردن افراد حلقه اول حضرت امیر بوده است و حضرت امیر هم گویا گول اینها را می‌خورده‌است؛ در صورتی که می‌دانیم نه تقصیر مالک‌اشتر است نه محمد بن آبی بکر و نه محمد بن آبی بکر دنبال حکومت مصر بود.
ما در تاریخ دو نسخه داشتیم تاریخ شیعه و اهل‌سنت اهل بیتی که معتقد بودن تقصیرکار معاویه و اطرافیانش هستند و نسخه عثمانی و اهل حدیثی که عبدالله بن سبا نامی را درست کرده‌بودند. الان این سریال نسخه جدیدی از تاریخ ساخته است که با حذف عبدالله بن سبا مشکلات را متوجه مالک‌اشتر و محمد بن آبی بکر و حلقه اول حضرت امیرالمومنین علی علیه‌السلام کرده‌اند که خودبه‌خود اثر منفی در ذهن بسیاری از مخاطبان خواهد گذاشت؛ شاید به حضرت امیر انتقاد نمی‌کنند ولی قطعاً از این جهت انتقاد است که چرا حضرت امیر این افراد را دور خود جمع کرده و گوش به حرف اینها می‌داده است.
رحا: روح عثمانی‌گری در این فیلم وجود دارد و به زبان امروز سلفیگری و همان طور که قبلاً اشاره کردید سلفی‌ها نفی فضائل می‌کنند و تطهیر امویی‌ها می‌کنند در عین حال ما شیعیان را دشمن می‌دانند و چه‌بسا اصلاً مسلمان هم ندانند ولی اهل‌بیت علیهم السلام را محبت دارند اینطور فرموده‌بودید؛ حالا با این مقدمه ما در این فیلم می‌بینیم که به همین مبانی هم ملتزم نیستند اینها مروان حکم را که به اذعان تراث تاریخی خود عامه سبّ علی بن ابیطالب می‌کرده را تطهیر می‌کنند و چهره‌ای شاخص نشان می‌دهند مسئله بعدی اینکه بالاخره علی بن ابیطالب را خلیفه چهارم که می‌دانند ولی نگاه می‌کنیم که در همین قسمتی از این سریال هست که ایام خلافت حضرت امیر کوفه یک شهر جهان سومی است ولی شام یک شهر مدرن. در واقع حکومت امیرالمومنین را ناکارآمد و حکومت و درایت‌های معاویه را کارآمد معرفی می‌کنند.
فرمانیان: همان طور که عرض کردم این فیلم یک تاریخ جدیدی را برای معاویه و امویان ساخته است ما در این فیلم به‌شدت آن فضای عثمانی‌گری رامی‌بینیم. عثمانی‌ها یک جمله‌ای را به کار می‌بردند و آن جمله این است که «دوران علی دوران فتنه است» و این در تاریخ باقی‌ماند خیلی درباره‌اش بحث شد با اینکه حضرت امیر را ما دقیقاً در این فیلم داریم همین فضا را می‌بینیم بنابراین از نگاه این فیلم اتفاقی که افتاده است این است که حضرت امیر خلیفه است مردم قبولش کردند ما هم قبولش داریم اما موفق نبوده نه در یارانش ولی معاویه یک رهبر مدیر یک رهبر مدبر است و همیشه مواظب زیر مجموعه خودش هست شهرش را چطور ساخته و چه فضایی ایجاد کرده یعنی دقیقاً ما می‌بینیم در این فیلم آن روح عثمانی‌گری را.
من زمانی شاید 10 سال پیش 20 سال پیش به شیعیان می‌گفتم شیعیان مواظب باشید زیاد تند نروید این وحدت و تقریبی که امام خمینی و رهبر معظم انقلاب تأکید می‌کنند به نفع ماست دلیلش این است که اگر ما یک ذره اینجا تند بریم احتمال دارد که عثمانی‌گری برگردد و من الان دارم می‌بینم که زمزمه‌های بازگشت عثمانی‌گری در جهان اسلام دارد مطرح می‌شود.
سال 2011 در فیلم الاسباط حسن و حسین، عبدالله بن سبا حضور جدی دارد اما در این فیلم حذف می‌شود. آیا فکر نمی‌کنید 10 سال دیگر فیلمی ساخته شود که همه مشکلات را متوجه امام علی بن ابیطالب علیه‌السلام کنند؟ یعنی دوباره آن فضای عثمانی‌گری را با تمام شاخص‌هایش در جهان اسلام دوباره رشد بدهند؟ یک مقدارش را ما باید مواظب باشیم شیعیان مواظب باشند یعنی شیعیانی که خیلی راحت به همه فحش می‌دهند و توهین می‌کنند توجه ندارند که این توهین باعث می‌شود که از آن طرف توهین بیشتری شود.
یک دفعه رفته بودم تهران یکی از این آقایان به من گفت که ما یک تعدادی را اینجا دستگیر کرده‌ایم که در روز اربعین یا روز عاشورا عروسی گرفته‌بودند از کسانی بودند که شیعه نبودند ولی این کار کرده‌بودند پرسیدیم چرا این کار را کردید؟ گفتند از لجبازی شیعه داریم این کار را می‌کنیم. شیعه چرا توهین‌های خیلی زشتی نسبت به خلفای ما می‌کند؟
احساس می‌شود عثمانی‌گری دارد برمی‌گردد و اگر حواسمان نباشد شاید وقتی نگاه کنیم ببینیم که فلان جا یا فلان کشور فلان گروه خیلی شفاف از عثمانی‌گری دفاع می‌کنند. به‌نوعی امیرالمومنین را به‌عنوان کسی که این مشکلات برای جهان اسلام به وجود آورد مطرح می‌کنند. اگر می‌خواهیم برنگردد از حالا برنامه و تدبیر داشته‌باشیم. حوزه علمیه باید فکر کند و آن مراکزی که مراکز شیعه شناسی هستند فکر کنند باید فکر کنیم که چگونه آن جایگاه حضرت امیرمؤمنان علیه‌السلام را در میان صوفی‌ها اهل‌سنت حفظ کنیم. و حتی به سمتی برویم که اینها امامت و ولایت حضرت را بپذیرند.
رحا: خیلی از این فقرات این فیلم تاریخی با تراث تاریخی عامه در تعارض است؛ آیا در این مدت از عامه و از اهل‌سنت منتقدین جدی وارد عرصه شده‌اند؟
فرمانیان: ما در عرصه رسانه نقدهایی از سوی اهل‌سنت دیدیم ولی به نظر می‌رسد که یک قانون نانوشته‌ای برای سریال معاویه اتفاق افتاد همچنان که علمای ما احساس کردند اگر وارد این فضا بشوند احتمالاً به تنش میان شیعه و سنی دامن خواهند زد و شیعیان به‌خاطر اینکه به این دعوا دامن نزنند ورود نکردند اهل‌سنت هم احساس کردند اگر این فیلم را نقد کنند گویا شیعه را تقویت کرده‌اند و به‌نوعی می‌توان گفت که شیعه و اهل‌سنت با یک سکوت رسانه‌ای از کنار سریال گذر کردند. اما این سریال اثر خودش را در میان عامه مردم خواهد داشت. ما باید در این زمینه‌ها یک کمیته مشترک رسانه‌ای و فیلم‌سازی با اهل‌سنت اهل بیتی با صوفی‌های اهل‌سنت تشکیل بدهیم و کمک کنیم صوفی‌ها فیلم‌هایی بسازند که در عین حالی که این اصول کلی خودشان حفظ شده جنبه اهل‌بیت هم تقویت بشود و جلو این فضای عثمانی‌گری و سلفیگری را بگیریم.
متأسفانه الان 5 کشوری که برای سلفی‌ها پول خرج می‌کنند نفت بسیار زیادی دارند عربستان و کویت و قطر و امارات و بحرین 5 کشوری هستند که برای فضای سلفیگری پول خرج می‌کنند و متأسفانه آن گرایش صوفیه در جهان اسلام در کشورهایی حضور دارد که آن‌چنان که باید و شاید پول ندارند ولی به نظر می‌رسد که ما باید تلاش بیشتری کنیم.
«حسن فرحان» مالکی یک وهابی بوده است که الان منتقد وهابیت است البته هنوز هم وهابی است ولی تفکرات عبدالوهاب را قبول ندارد. انتقادات خیلی جدی دارد در یکی از کتاب‌هایش می‌گوید برخی از وهابی‌ها بغض علی را دارند اما این بغض را اظهار نمی‌کند این عدم اظهار بغض به‌خاطر ترس از اهل‌سنت است یا ترس از وهابی‌های طرفدار اهل‌بیت است. به نظر من ما این فضا را باید حفظ کنیم و کاری کنیم که وهابی ای نداشته باشیم که بغض اهل‌بیت داشته‌باشد.
رحا: منظور شما از صوفیه اهل‌سنت چه گروهی هستند؟
فرمانیان: ما در جهان اسلام بیش از یک میلیارد مسلمان اهل سنتی داریم که اینها به‌شدت محب اهل‌بیت هستند. متعدد دیده می‌شود که بسیاری از اینها نام فرزندانشان را از اسامی اهل‌بیت انتخاب می‌کنند. این جریان فکری که باعث گسترش محبت اهل‌بیت در اهل‌سنت شده در جهان اسلام به‌عنوان صوفی شناخته می‌شوند و این غیر از آن دراویش و جهله صوفیه هست که ما در ایران داریم. خیلی از صوفیان اهل‌سنت شریعتمدار هستند محب اهل‌بیت هستند برخلاف این دراویش که خیلی از آنها آن‌چنان التزامی به شریعت ندارند. لذا از این جهت اکثریت قریب به اتفاق جهان اسلام هنوز محب اهل‌بیت هستند و حتی خیلی از سلفی‌ها هم محب اهل بیتند یعنی ما در میان سلفی‌ها هم متعدد افرادی را داریم که محب اهل‌بیت هستند.
من اینجا اعلام کنم من از آدم‌هایی که نویسنده هستند از آدم‌هایی که تریبون دارند به‌اندازه تعداد انگشتان دستم ناصبی نمی‌شناسم؛ بنابراین ناصبی امروز در جهان اسلام اگر هم وجود داشته باشد اینها به‌شدت می‌ترسند که این ناصبی‌بودن خودشان را اظهار کنند.
مصری‌ها را می‌بینید که هر وقت اینها در قاهره عروسی دارد حتماً آخر شب با ماشین می‌روند دور قبر نفیسه و حضرت زینب می‌چرخند به‌عنوان تبرک به‌عنوان اینکه برکت پیدا کند زندگی‌شان. قطعاً ایشان یکی از نوادگان اهل بیت است حالا زینب فرزند علی بن ابیطالب یا زینب فرزند یک فرد دیگری از اهل‌بیت. یا بزرگان صوفی اندونزی که محب اهل‌بیت هستند وقتی به ایران می‌آیند به‌شدت علاقمند به زیارت قبر امام‌رضا علیه‌السلام هستند و خودشان متعدد بیان کردند که اگر یک مقداری فضا آماده باشد تا چند میلیون زائر می‌توانند از اندونزی به زیارت امام‌رضا علیه‌السلام بیایند ولی فضای رسانه‌ای که علیه ایران درست شده ایران را یک کشور عقب مانده یک کشور امنیتی یک کشور تروریستی نشان داده‌اند و این باعث می‌شود که خیلی‌ها حتی اگر علاقه هم داشته‌باشند تردید کنند چون فضای رسانه است فضای رسانه هم دست غربی عبری عربی هست و ما نتوانستیم آن‌چنان که باید و شاید کشورمان را با همه زیبایی‌هایش با همه امنیتش با همه این گستره پذیرش نظرات مختلف و پذیرش اهل‌سنت به دنیا معرفی کنیم.
ما الان حدود 10 میلیون اهل‌سنت در ایران داریم اینها حدود 15 هزار مسجد دارند یعنی نسبت جمعیتشان از شیعه بیشتر مسجد دارند اینها را چه کسی اجازه داده است؟ دولت اجازه داده. اول انقلاب زیر 3000 تا مسجد داشته‌اند یعنی حدود 10 12 هزار مسجد در همین 40 ساله اضافه شده‌است این نشانه این است که رواداری و تعامل بین مذاهب خیلی زیاد است و اینکه اجازه می‌دهیم که مدارس خودشان را داشته باشند. این از ویژگی‌های فقه شیعه است و رهبری رهبر معظم انقلاب است ولی این نشان داده نمی‌شود و هرجا ما این را توانستیم نشان بدهیم به‌شدت باعث تعجب و انکار شده است. این نشان‌می‌دهد که ما باید بیشتر از این کار کنیم. مسئولان ما بیشتر کار کنند.
رحا: آیا تحلیلی دارید نسبت به اینکه در این برهه تاریخ یعنی بعد از به وجود آمدن طالبان و القاعده و حالا هم اتفاقات سوریه آیا وهابیت و سعودی از ساخت چنین فیلمی در این فضای تاریخ هدفی دارند؟
فرمانیان: قطعاً این‌گونه است که این فیلم بر اساس شرایط جهانی امروز ساخته شده چرا معاویه را انتخاب کردند؟ چرا مثلاً عبدالملک بن مروان را نساختند یا عمر بن عبدالعزیز را؟ یا متوکل را؟ از بین این همه خلیفه مورد قبول اهل‌سنت معاویه انتخاب می‌شود یعنی بر اساس شرایط فعلی جهان اسلام انتخاب کرده‌اند. به نظر من این فیلم ساخته شد تا مدافعان اسلام سیاسی را به چالش بکشد و نشان بدهند اخوان المسلمین که در میان اهل‌سنت طرفدار اسلام سیاسی است و می‌خواهد حاکمیتی به وجود بیاورد و قانون اساسی وجود داشته باشد که بر اساس احکام اسلامی باشد، بر اساس دین باشد یک جریان فکری است که امروز آمده و دارد وهابیت را به چالش می‌کشد.
الان در اسلام سیاسی سه نسخه داریم نسخه انقلاب ایران که رویکرد شیعیان است و رویکرد اخوان المسلمین مصر که اخوانی هستند اخوان اصولگرا می‌شود نام‌گذاری کرد کسانی که دقیقاً در قانون اساسی اسم اسلام را آورده‌اند. وقتی مرسی می‌خواست قانون اساسی بنویسد اردوغان به مصر رفت و گفت مثل ما قانون اساسی بنویسید یعنی اسلام را در متن قانون نیارید ولی در عمل دنبال این باشید که اسلام پیاده شود ولی مرسی قبول نکرد و لفظ اسلام را در متن قانون اساسی آورد و تصریح‌کرد که باید قوانین ما بر اساس اسلام باشد. یک نسخه هم نسخه ترکیه و قطر است که اخوانی هستند که خودشان صراحتاً می‌گویند ما اخوانی اصلاحی هستیم.
اما این سریال یک نسخه دیگر از اسلام سیاسی را مطرح کرده و هر سه نسخه را به‌نقد می‌کشد و مدعی است این نسخه‌ها باعث جنگ می‌شوند، سبب اختلاف می‌شوند. این نسخه‌ها سبب تفرقه می‌شوند باعث فقر می‌شوند باعث از بین رفتن امکانات می‌شوند. پس چه نسخه‌ای از اسلام خوب است؟ اسلام پادشاهی و سلطنتی که همراه با اقتدار باشد در عربستان محمد بن سلمان را می‌بینیم، پادشاه کویت را می‌بینیم در امارات می‌بینیم که هیچ‌کدام نه دنبال رأی مردم هستند نه دنبال مردم‌سالاری هستند؛ ولی کشورهایی هستند که بسیار از نظر امکانات خوب هستند. دیگر نمی‌گوید که خدا به این کشورها نفت داده است.
بنابراین این فیلم و این سوژه معاویه انتخاب شده تا همان طور که برخی از اهل‌سنت تصریح کرده‌اند که سریال معاویه اصلاً فیلمبرداری شده و نشر پیدا کرده و ساخته شده برای اینکه معاویه را در قالب محمد بن سلمان و محمد بن سلمان را در قالب معاویه نشان بدهد. می‌خواهد نشان بدهد نسخه پادشاهی سلطنتی برای جهان اسلام از نسخه اسلام سیاسی حالا هر نوعش بهتر است.
خبرنگاران: علی رضایی ـ محمد رحمانی
پایان پیام/
