رحا مدیا | زهرا ابراهیمی
هادی سروش در گفت‌وگویی با عنوان «رفتارهایی که ایجاد دین‌گریزی می‌کند» عواملی را به‌عنوان عوامل مؤثر در دین‌گریزی جوانان معرفی می‌کند. او یکی از دلایل مهم را دینداری تک‌بعدی می‌داند؛ بدین معنا که برخی از افراد بخشی از دین را می‌فهمند، حتی عمیق هم می‌فهمند؛ اما فقط در یک‌جهت!
وی برای تکمیل بحث خود به موضوع امر به معروف و نهی از منکر اشاره کرده و می‌گوید اگر در یک جامعه صرفاً به امر به معروف و نهی از منکر توجه شود یا مثلاً صرفاً به موضوعی مثل حجاب پرداخته شود و سایر ابعاد مورد غفلت قرار گیرد طبیعتاً این امر موجب دین‌گریزی جوانان خواهد شد.
اگرچه کلیات سخن ایشان درست است؛ اما بهانه دادن به‌دست جوان‌هایی که به‌راحتی می‌خواهند از وظایف مهم خویش سر باز زنند کار درستی نیست. امروزه متأسفانه دختران و پسران با بی‌توجهی نسبت به آموزه‌های دین دقتی در نحوه حضور خویش و تأثیرات زیست اجتماعی خود بر زندگی دیگران ندارند و به هر شکل و شمایلی که تمایل دارند در اجتماع حاضر می‌شوند و به‌محض اعتراض با بهانه‌هایی چون آزادی برای عملکرد خویش به‌دنبال توجیه هستند. به‌نظر می‌رسد کسی که عالِم دین است باید مردم را نسبت به وظایفشان آگاه نماید و حتی اگر ضعف وجود دارد، این کوتاهی و ضعف به‌گونه‌ای بیان نشود که منجر به سوء استفاده شود.
نکته مهم دیگر این است که پرداختن به موضوع مهمی چون امر به معروف و نهی از منکر لزوماً به معنی دینداری تک بعدی نیست. امر به معروف و نهی از منکر از مهم‌ترین فرایض دینی است به‌گونه‌ای که در نگاه اسلام از آن به‌عنوان نگهبان سایر احکام دینی یاد شده‌است و نقش مهمی در ایجاد امنیت اخلاقی و معنوی جامعه ایفا می‌کند. در روایات این دو فریضه علت بقای دین(بِها تُقامُ الفَرائِض) و دوام سایر احکام الهی معرفی‌شده‌اند تا جایی که اگر این دو فریضه کمرنگ گردد، عمل به سایر احکام الهی نیز کم رنگ خواهد شد. امر به معروف و نهی از منکر نوعی مکانیزم پیشگیرانه است که به‌کارگیری آن باعث می‌شود تا جامعه از مشکلات بحرانی‌تر در امان بماند.
سروش در بخش دیگری از سخنان خود موضوع سخت‌گیری در احتیاطات غیرضروری را یکی دیگر از عوامل دین‌گریزی جوانان می‌داند و معتقد است سخت‌گیری کردن نتیجه‌ای جز خشونت نخواهد داشت.
سروش در این بخش از سخنان خود نیز دقت لازم را در تبیین موضوع به کار نگرفته چرا که تنها با اشاره به موضوع قاعده حرج در اسلام سخت‌گیری را مذموم و سهل‌گیری را توصیه کرده است. اگر جوان امروزی چنین مطلبی را بخواند طبیعتاً بی‌توجه به اینکه اقتضائات قاعده حرج چیست و شرایط آن چگونه است این قانون را به هر نوع سختی و حرجی که متحمل می‌شود تعمیم می‌دهد. مثل سختی پوشش و حجاب برای زنان و از این طریق دختران جامعه با بهانه سهل‌گیری اسلام در احکام، به‌راحتی توجیهی برای ترک حجاب می‌تراشند.
برای امر به معروف و نهی از منکر سه مرتبه قلبی، لسانی و عملی ذکر شده است؛ که اتفاقاً مرتبه عملی به نوعی بیانگر سخت‌گیری و جدی بودن اسلام در برابر گناه است. اگر قرار بود هیچ نوع سخت‌گیری در آموزه‌های اجتماعی اسلام وجود نداشته باشد هرگز یکی از مراتب امر به معروف و نهی از منکر مرتبه عملی آن یعنی مقابله جدی با گناه نبود.
نه امر به معروف و نهی از منکر جزء احتیاطات غیر ضروری است و نه موضوع مهمی همچون حجاب از اصولی است که می‌توان به بهانه قاعده حرج آن را کنار گذاشت؛ بنابراین کنار هم قرار دادن این نوع مثال‌ها در کنار موضوع بحث یعنی سخت‌گیری، خشونت و دینداری تک بعدی بدین معناست که سخنان سروش با هدف نقد حکومت، نتیجه‌ای جز تضعیف احکام الهی نخواهد داشت.
