رحا مدیا | آزاده ابراهیمی فخاری
حجت‌الاسلام مرتضی جوادی آملی درباره جایگاه علم و مقام امام‌رضا(ع) به‌عنوان عالم آل محمد توضیح می‌دهد. او تأکید می‌کند که علم ائمه(ع) برخاسته از علم الهی است، نه علوم طبیعی و تجربی؛ لکن ایشان مبحث روایات مربوط به علم پزشکی، معتقد است که روایات طبی امامان باید توسط دستگاه علمی و پزشکی بررسی شوند. همان‌طور که روایات فقهی نیاز به تحلیل اجتهادی دارند، روایات طبی نیز باید با عقل تجربی مورد بررسی قرار گیرند.
اما باید گفت، مقایسه میان اجتهاد در مسائل فقهی و طبی قیاس مع‌الفارق محسوب‌می‌شود. در مسائل فقهی، اجتهاد به‌معنای تلاش برای استخراج احکام شرعی از منابع دینی است، در حالی که در مسائل طبی، علم تجربی و مشاهده‌محور نقش اساسی دارد. فقه مبتنی بر اصول ثابت و قواعد کلی است که نیازمند تحلیل نصوص دینی و فهم مقاصد شریعت است. اما علم پزشکی، یک حوزه تجربی و مبتنی بر مشاهده و آزمایش است که به‌طور مداوم در حال تحول و تغییر است.
این تفاوت در طبیعت دو حوزه نشان‌می‌دهد که نمی‌توان همان رویکردی را که در اجتهاد فقهی به کار می‌رود، مستقیماً در مسائل طبی اعمال کرد. در فقه، اصول و قواعد اجتهادی برای تفسیر و تطبیق نصوص دینی به کار می‌روند، در حالی که در پزشکی، روش‌های تجربی و علمی برای کشف و تأیید درمان‌ها و نظریات به کار گرفته می‌شوند. اما نباید این تحلیل را با اجتهاد فقهی مقایسه کرد. هر دو حوزه نیازمند تخصص‌های متفاوت و روش‌های مختص به خود هستند و به همین دلیل قیاس میان آنها قابل دفاع نیست.
علم طب به‌عنوان یکی از شاخه‌های علوم تجربی همواره در طول تاریخ با روند آزمون و خطا همراه بوده و خواهد بود. این خاصیت علوم تجربی است که از طریق مشاهده، تجربه، و آزمایش به پیشرفت دست می‌یابد. در بسیاری از موارد، نظریات و روش‌های درمانی که در یک زمان مورد قبول بوده‌اند، بعدها با پیشرفت دانش و فناوری به چالش کشیده شده و اصلاح یا حتی ردّ شده‌اند.
این در حالی است که روایات و احادیث معصومین(علیهم‌السلام) به‌عنوان سرچشمه‌هایی از علم ماورای تجربی شناخته می‌شوند. این علم به‌واسطه اتصال ائمه(علیهم‌السلام) به منبع وحی و علم الهی، از دقت و صحتی برخوردار است که فراتر از توان علم تجربی است. از این منظر، اگر صحت سند و دلالت این روایات محرز شود و شرایط اقلیمی و زیستی در آن لحاظ شود، نمی‌توان به‌راحتی آنها را مورد خدشه قرار داد.
تاریخ نشان داده است موارد متعددی وجود دارد که علم پزشکی روز با روایات و احادیث اسلامی هم‌خوانی نداشته، یا لااقل اهمیت رعایت برخی موارد آن مورد تأیید، از جانب علم تجربی نبوده؛ اما با گذر زمان و پیشرفت دانش پزشکی، حقانیت و صحت این روایات تایید شده‌است. این مسأله گواهی بر عمق و فراگیری علم معصومین(علیهم‌السلام) است که از منبع الهی نشأت می‌گیرد و ممکن است در زمان خود به‌دلیل محدودیت‌های علمی قابل درک نباشد؛ اما گذشت زمان و کشف‌های جدید، از ارزش و حقیقت آنها پرده بر می‌دارد.
