رحا مدیا | آزاده ابراهیمی فخاری
دفاع مقدس، فراتر از یک جنگ نظامی، صحنه‌ای بود که در آن نه‌تنها از خاک و سرزمین ایران دفاع شد، بلکه هویت ملی و فرهنگی کشور نیز بازتعریف و تقویت گردید. این جنگ، به شکل‌گیری و تقویت مفاهیمی مانند ایثار، مقاومت و خودباوری در بین اقشار مختلف جامعه ایرانی کمک کرد و تحولات عمیقی در سطوح فردی و اجتماعی ایجاد نمود.
یکی از مهم‌ترین ابعاد دفاع مقدس، تأثیر آن بر بازتعریف هویت ملی ایران بود. در این دوره، مفاهیم و ارزش‌هایی که ریشه در تاریخ و فرهنگ اسلامی‌ایرانی داشتند، با چالشی اساسی روبه‌رو شدند و در طی این فرآیند به‌روزرسانی و تقویت شدند. ایثارگری‌ها و جانفشانی‌های مردان و زنانی که در جبهه‌ها حضور داشتند، نه‌تنها به دفاع از تمامیت ارضی کشور منجر شد؛ بلکه به‌عنوان نمادی از همبستگی و پیوند ملی عمل کرد. این همبستگی باعث شد که هویت ایرانی‌اسلامی بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد و در قالب شعارهایی مانند «نه شرقی، نه غربی، جمهوری اسلامی» تجلی یابد.
نقش رسانه‌ها و ادبیات مقاومت نیز در شکل‌دهی به هویت ملی بسیار حائز اهمیت بود. شعر، داستان و هنرهایی که در این دوره خلق شدند، به تثبیت ارزش‌های ایثار و مقاومت کمک کردند. ادبیات دفاع مقدس، که در قالب خاطرات، داستان‌ها و مستندات جنگ شکل گرفت، نسل‌های بعدی را با ارزش‌های دوران جنگ آشنا کرد و موجب شد که دفاع مقدس به‌عنوان یک دوره مهم و تاریخی در تاریخ معاصر ایران، همواره در حافظه جمعی مردم باقی بماند.
از سوی دیگر، جنگ تحمیلی فرصتی برای بازشناسی و احیای هویت دینی نیز فراهم کرد. آموزه‌های دینی در قالب‌هایی مانند شهادت و جهاد در راه خدا، با مفاهیم ملی‌گرایی ترکیب شدند و باعث شد که مفهوم مقاومت در برابر ظلم و دفاع از وطن و ناموس در بُعدی وسیع‌تر و عمیق‌تر معنا پیدا کند. دفاع مقدس به این شکل، بستری را فراهم کرد تا جامعه ایران از یک هویت منفعل و پراکنده، به یک هویت فعال و متحد تبدیل شود.
در نهایت، تأثیر دفاع مقدس بر بازتعریف هویت ملی ایران قابل‌انکار نیست. این جنگ، با وجود تمام دشواری‌ها و مصائب، نقطه عطفی در تاریخ ایران بود که هویت ملی را با عمق بیشتری تثبیت و تقویت کرد. این جنگ به مردم ایران فرصت داد تا از طریق فداکاری، اتحاد و مقابله با دشمن مشترک، همبستگی ملی خود را بازسازی و تقویت کنند. همچنین، مفاهیمی مانند ایثار و مقاومت که در فرهنگ ایرانی‌اسلامی ریشه داشت، به‌عنوان ارزش‌های محوری هویت ملی در وجدان عمومی تثبیت و نهادینه شد تا آن‌جا که حتی پس از پایان جنگ نیز در سطوح مختلف اجتماعی و فرهنگی باقی‌ماند.
