رحا مدیا | زهرا ابراهیمی
فلسفهٔ تشکیل حوزه‌های علمیه نه فقط تحصیل و تدریس دروس دین، بلکه تلاش در جهت تأمین سعادت دنیوی و اخروی مردم بوده است. تلاشی که با خدمت‌رسانی در حیطه‌های مختلف گره‌خورده و حوزه را به‌نوعی خدمتگزار خلق معرفی می‌کند. خدمات حمایتی و امدادی، خدمات آموزشی و توانمندسازی، خدمات مشاوره‌ای و مددکاری اجتماعی از مهم‌ترین خدماتی است که حوزه‌های علمیه نسبت به جامعه دریغ نکرده‌اند. در حقیقت وظیفه عالمان دین محدود به امور عبادی و احکام شرعی نیست؛ بلکه هدایت فکری و خدمات اجتماعی را نیز برعهده دارند.
ترویج معارف دین، تلاش در جهت برگزاری مراسم مذهبی در ادوار مختلف تاریخی، تأسیس مساجد و تکایا و حسینیه‌ها، پاسخگویی به شبهات مردم و تربیت مبلغان دینی را می‌توان از مهم‌ترین فعالیت‌های اجتماعی حوزه در بخش ارتقای فرهنگ و مذهب دانست. این فعالیت‌ها نه فقط در زمان کنونی بلکه درگذشته نیز مشهود بوده است. از دوران صفویه که مذهب تشیع به‌عنوان مذهب رسمی ایران تعیین شد حوزه‌های علمیه رونق بیشتری پیدا کرد و تدریس و تحقیق و تألیف کتب دینی توسط مرجعیت شیعه شتاب بالاتری به خود گرفت.
از دیگر خدمات اجتماعی حوزه می‌توان به موضوع تأسیس مدارس و مراکز آموزشی اشاره کرد. اسلام برای تعلیم‌وتعلم ارزش والایی قائل است و برای تبیین خدمات حوزه در امر آموزش همین بس که نهضت سوادآموزی در تاریخ هفتم دی‌ماه سال هزار و سیصد و پنجاه و هشت توسط یک روحانی به نام روح الله خمینی تشکیل شد.
آنچه بی‌عدالتی را در اجتماع ترویج می‌کند تجمیع ثروت در دست اندکی از افراد است و آنچه کمک به تعدیل ثروت می‌نماید الزامات اقتصادی اسلام است که در قالب آموزه‌هایی همچون خمس و زکات برعهدهٔ مسلمانان قرار می‌گیرد. حوزه علمیه نیز به‌عنوان نهادی که عهده‌دار دریافت خمس و زکات است قدم در مسیر اصلاح اقتصادی جامعه می‌گذارد و این‌گونه به کمک مردم به فقرزدایی در اجتماع کمک می‌کند.
خدمات عام المنفعة همچون تأسیس مؤسسات خیریه، امدادرسانی و پیشرو بودن در کمک به آسیب‌دیدگان حوادث طبیعی همچون سیل و زلزله را می‌توان از دیگر فعالیت‌های حوزه در حیطه خدمات اجتماعی دانست. نقش طلاب در کمک به مردم در ایامی که کرونا باعث شده بود تا عده‌ای از ترس جان، از خانواده‌های خویش نیز دوری کنند هرگز از اذهان این ملت پاک نخواهد شد.
آنچه می‌تواند ادعای خدمت به خلق را به شدیدترین شکل ممکن اثبات کند، تقدیم جان و گذشتن از زندگی‌ست. ادعایی که چهارهزار شهید روحانی از دوران مشروطیت و انقلاب اسلامی تا دوران جنگ و دفاع مقدس به آن صحه گذاشتند و با بذل جان بالاترین خدمات اجتماعی را به اسلام و انقلاب ارائه نمودند.
تبلیغ بخش جدانشدنی از پیکرهٔ حوزه علمیه است. فعالیت‌های تبلیغی طلاب اعم از ارائه مشاوره‌های فردی و خانوادگی، مبارزه با آسیب‌های اجتماعی، تلاش در جهت کاهش اعتیاد و طلاق، حضور فعال در مناسبت‌های دینی و ملی، ترویج فرهنگ ایثار و شهادت، تشریح و تشویق به فضائل اخلاقی و زدودن رذائل از متن اجتماع سند محکمی است برای اثبات اینکه حوزه‌های علمیه بخش مهمی از خدمات اجتماعی خویش را در قالب تبلیغ ارائه می‌کنند.
مسیری که یک اجتماع برای رسیدن به هدف می‌پیماید طبیعتاً مسیری ناهموار و صعب است و چنانچه چراغ روشنی برای طی مسیر وجود نداشته باشد گمراهی، حتمی‌ست. نقش حوزه‌های علمیه را در روشنگری و هدایت فکری اجتماع نباید نادیده گرفت. روحانیت همواره از طریق پاسخگویی به شبهات دینی و مقابله با انحرافات فکری و عقیدتی در تأمین سعادت اجتماع گام برداشته است.
تأکید رهبر انقلاب بر ضرورت تحول در حوزه علمیه و متناسب‌سازی آن با نیازهای روز جامعه حاکی از آن است که خدمت به اجتماع برای نهاد حوزه در اولویت است. احیای سنت‌های حسنه همچون فریضهٔ امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر را می‌توان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین خدمات اجتماعی حوزه‌های علمیه دانست.
مقابله و مبارزه با استبداد را نیز می‌توان نقطه مرکزی خدمات اجتماعی حوزه‌های علمیه قلمداد کرد. حضرت امام خمینی به‌عنوان یک طلبه‌ای که برآمده از متن حوزه است یک‌تنه در مقابل ظلم می‌ایستد و این‌گونه انقلاب را رقم می‌زند پیش از ایشان نیز روحانیت چه در زمان پهلوی و چه در زمان قاجار سد محکمی در برابر ظلم بود. فتوای تحریم تنباکو توسط میرزای شیرازی تا نقش روحانیت در جنبش مشروطیت و قیام پانزده خرداد، فعالیت‌های آیت‌الله کاشانی در دوران پهلوی و خدمات آیت‌الله بروجردی همه‌وهمه بیانگر این است که حوزه‌های علمیه مرکز مبارزه با ظلم و استبداد بوده‌اند.
